زمانی که آگاهانه و هدفمند از دانش توان‌تان برای مراقبت از سلامت خود استفاده می‌کنید یعنی مراقب خودتان هستید البته گاهی این مراقبت فرزندان، خانواده، دوستان، همسایگان و همشهریان را نیز شامل می‌شود.
خودمراقبتی در زمان سلامت و بیماری معنی پیدا می‌کند. فردی که اصول خودمراقبتی را بداند، می‌تواند از بیماری‌ها یا حوادث پیشگیری کند، هنگام ناخوشی‌های مزمن از خود‌مراقبت کرده و نیز از سلامت جسمی و روانی خود بعد از بیماری حاد یا ترخیص از بیمارستان حفاظت کند.
اهمیت آگاهی نسبت به اصول خودمراقبتی تا آنجاست که بر آن شدیم با دکتر زهرا خزاعی‌پور، متخصص پزشکی پیشگیری و اجتماعی و دبیر علمی ششمین سمپوزیوم خودمراقبتی و آموزش بیمار به گفتگو بنشینیم.
امروزه مزایای آموزش‌های خودمراقبتی در بیماری‌های مزمن به اثبات رسیده است. برای مثال مبتلایان به دیابت به‌طور متوسط در طول یک‌سال حدود سه ساعت با یک متخصص در تماس هستند و ۸۷۵۷ ساعت باقیمانده را با استفاده از همان توصیه‌هایی که در آن سه ساعت گرفته‌اند یا با استفاده از مهارت‌های خودمراقبتی می‌گذرانند.
آموزش خودمراقبتی از کودکی
در هر سن و جنس، خودمراقبتی تعریف خاص خود را دارد. در سنین مختلف، با توجه به تغییرات مختلفی که در رشد و نمو صورت می‌گیرد باید به مواردی که با سلامت فرد در ارتباط است توجه کرد.
بخش عمده‌ای از مراقبت در کودکی توسط والدین صورت می‌گیرد و در این زمینه آموزش‌های لازم به آن‌ها باید داده شود؛ مثل آموزش تغذیه مناسب، کنترل قد و وزن و تکامل ذهنی کودک.
اما به کودکان بزرگ‌تر می‌توان مواردی را که خود قادر به انجام آن هستند آموزش داد. البته در کودکان، آموزش خودمراقبتی متفاوت است و باید از روش‌ها و فیلم‌های آموزشی جالب و متناسب با سن آن‌ها استفاده کرد. در سنین بلوغ، جوانی و میانسالی و پیری نیز بسته به جنس و شرایط فرد، آموزش خودمراقبتی باید صورت گیرد.
اصلاح تغذیه؛ اولین اصل خودمراقبتی
تغذیه مناسب در کودکی اهمیت خاصی دارد، چون مغز در این سنین در حال رشد و تکامل است و باید تمام مواد غذایی مورد نیاز به بدن برسد.
مثل روی و ویتامین D. که در بعضی مناطق کمبود آن وجود دارد. در سنین نوجوانی و جوانی برای مثال دختران در معرض کم خونی هستند که باید به آن توجه شود.
در سنین پیری باید رژیم غذایی کم چرب و بیشتر غذا‌های آب پز استفاده شود. به‌طور کلی در تمام سنین باید مراقب کمبود ویتامین D. و سایر مواد مغذی مورد نیاز سن و جنس باشیم.
متاسفانه افزایش وزن شیوع زیادی دارد و امروزه حتی در کودکان هم شیوع آن افزایش یافته است. باید با آموزش‌های تغذیه‌ای مناسب پیشگیری و درمان شود.
ورزش؛ اصل بی‌رقیب سلامت
شکی وجود ندارد که ورزش و فعالیت‌های بدنی منظم و روزانه برای حفظ سلامت ضروری است، اما فعالیت بدنی می‌تواند هم در باشگاه‌های ورزشی انجام شود و هم در امور روزانه نهادینه شود.
برای مثال تا آنجا که امکان دارد از وسیله نقلیه کمتر استفاده شود و مسیر‌های کوتاه، پیاده یا با دوچرخه طی شود که به کاهش آلودگی هوا هم کمک می‌کند. البته ساختار شهری هم طوری باید باشد که افراد پیاده یا دوچرخه‌سواران بتوانند براحتی تردد کنند، اما متاسفانه در بسیاری از موارد پیاده‌رو‌های استاندارد وجود ندارد.
با کنترل اضطراب و خشم سالم بمانید
در مضرات استرس هر چه بگوییم کم گفته‌ایم. اما برای کاهش استرس هم ساختار جامعه باید اصلاح شود تا تنش‌زا نباشد و هم آموزش کنترل اضطراب و خشم باید داده شود. این آموزش‌ها باید از کودکی داده شود. یعنی کودک باید در محیط آرام و بدون پرخاشگری بزرگ شود.
آلودگی محیطی، مانعی برای سلامت
آلودگی هوا، محیط‌زیست، سرو صدا و... از عواملی هستند که سلامت را تهدید می‌کنند. بخشی از این عوامل مثل آلودگی هوا بسختی قابل کنترل هستند، اما بخشی از آن مثل آلودگی محیط‌زیست را می‌توان با آموزش‌های مناسب و رعایت بهداشت از سوی مردم کاهش داد. مثلا نریختن زباله در محیط زیست مثل دریا، جنگل یا هر جایی که به عنوان پیک نیک می‌روید. استفاده کمتر از پلاستیک و ظروف پلاستیکی نیز در حفظ سلامت محیط زندگی‌مان بسیار اهمیت دارد.
رموز عمر طولانی و سلامت
با رعایت تمام نکات تغذیه‌ای (داشتن الگوی تغذیه‌ای سالم متکی بر مصرف بیشتر میوه و سبزیجات)، داشتن فعالیت بدنی منظم روزانه (در قالب ورزش یا پیاده‌روی)، حفظ سلامت روان با یادگیری تکنیک‌های کنترل خشم و اضطراب، کاهش مصرف سیگار و سایر مواد مضر و نیز داشتن وزن مناسب در تمام سنین می‌توان عوامل خطر سلامت را که قابل کنترل هستند بشدت کاهش داد.به این ترتیب می‌توان با حفظ سلامت و کاهش ریسک بیماری‌ها و ناتوانی‌های فیزیکی و روانی، افزایش عمر با کیفیتی را تجربه کرد.
