لیکوپن یک ماده مغذی گیاهی با ویژگی‌های آنتی اکسیدانی است. این رنگدانه‌ای است که عامل رنگ قرمز و صورتی میوه‌هایی مانند هندوانه، گوجه فرنگی و گریپ فروت صورتی محسوب می‌شود.
لیکوپن با طیف گسترده‌ای از فواید سلامت، مانند بهبود سلامت قلب، محافظت در برابر آفتاب سوختگی و برخی انواع سرطان پیوند خورده است.
از ویژگی‌های آنتی اکسیدانی قوی سود می‌برد
لیکوپن، آنتی اکسیدانی قوی در خانواده کاروتنوئید است. آنتی اکسیدان‌ها از بدن انسان در برابر آسیب ناشی از فعالیت ترکیباتی به نام رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. زمانی که سطوح رادیکال‌های آزاد از سطوح آنتی اکسیدان‌ها پیشی می‌گیرد، آن‌ها می‌توانند موجب استرس اکسیداتیو در بدن انسان شوند. این شرایط با برخی بیماری‌های مزمن مانند سرطان، دیابت، بیماری قلبی و آلزایمر پیوند خورده است.
نتایج یک پژوهش نشان داد که ویژگی‌های آنتی اکسیدانی لیکوپن می‌تواند به حفظ تعادل سطوح رادیکال‌های آزاد کمک کند، و در برابر برخی از این بیماری‌ها اثر محافظتی داشته باشد.
افزون بر این، آزمایش‌ها و مطالعات با حضور سوژه‌های حیوانی نشان داده اند که لیکوپن ممکن است از بدن انسان در برابر آسیب ناشی از آفت کش ها، علف کش ها، مونوسدیم گلوتامات، و برخی انواع قارچ محافظت کند.
ممکن است در برابر برخی انواع سرطان از انسان محافظت کند
ویژگی‌های آنتی اکسیدانی قوی لیکوپن ممکن است به پیشگیری یا کاهش پیشرفت برخی انواع سرطان کمک کند.
به عنوان مثال، مطالعات آزمایشگاهی نشان داده اند که این ماده مغذی ممکن است سرعت رشد سرطان‌های پستان و پروستات را با محدود کردن رشد تومور کاهش دهد. مطالعات با حضور سوژه‌های حیوانی نیز نشان داده اند که لیکوپن ممکن است از رشد سلول‌های سرطانی در کلیه‌ها پیشگیری کند.
در انسان، مطالعات مشاهداتی کاهش ۳۲ تا ۵۰ درصدی خطر سرطان‌های ریه و پروستات به واسطه مصرف زیاد کاروتنوئیدها، از جمله لیکوپن، را نشان داده اند.
مطالعه‌ای که طی یک بازه زمانی ۲۳ ساله با حضور بیش از ۴۶ هزار مرد انجام شد، پیوند بین لیکوپن و سرطان پروستات را با جزئیات بیشتری نشان داد. مردانی که دست کم دو وعده سس گوجه فرنکی سرشار از لیکوپن در هفته مصرف می‌کردند، در مقایسه با مردانی که کمتر از یک وعده سس گوجه فرنگی در ماه مصرف می‌کردند، ۳۰ درصد احتمال کمتری داشت به سرطان پروستات مبتلا شوند.
با این وجود، یک بررسی جدید که ۲۶ مطالعه را شامل می‌شد، نتایج ملایم‌تری را نشان داده است. در این بررسی، پژوهشگران مصرف لیکوپن را با کاهش ۹ درصدی احتمال ابتلا به سرطان پروستات پیوند دادند. به نظر می‌رسد مصرف ۹ تا ۲۱ میلی گرم لیکوپن در روز بیشترین فایده را دارد.
ممکن است سلامت قلب را بهبود ببخشد
لیکوپن ممکن است به کاهش حطر ابتلا به بیماری قلبی یا مرگ زودرس ناشی از آن کمک کند. این تا حدودی به واسطه کاهش عوامل خطرآفرین برای بیماری قلبی است. به طور خاص، لیکوپن ممکن است آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد، سطوح کلسترول کلی و بد (LDL) را کاهش دهد و کلسترول خوب (HDL) را افزایش دهد.
همچنین، سطوح بالای لیکوپن در خون ممکن است طول عمر افراد مبتلا به سندرم متابولیک، ترکیبی از مشکلات سلامت که می‌تواند به بیماری قلبی منجر شود، را افزایش دهد.
طی یک مطالعه ۱۰ ساله، پژوهشگران دریافتند خطر مرگ زودرس برای افراد مبتلا به سندرم متابولیک که دارای بیشترین میزان لیکوپن در خون خود بودند، ۳۹ درصد کمتر است.
در مطالعه‌ای دیگر، رژیم‌های غذایی سرشار از لیکوپن با ۱۷ تا ۲۶ درصد خطر کمتر برای بیماری قلبی مرتبط بودند. مطالعه‌ای جدید نیز سطوح بالای لیکوپن خون را با ۳۱ درصد خطر کمتر برای سکته مغزی پیوند داد.
به نظر می‌رسد آثار محافظتی لیکوپن به طور خاص برای افرادی با سطوح آنتی اکسیدان پایین در خون یا سطوح بالای استرس اکسیداتیو مفید است که از آن جمله می‌توان به افراد مسن، افراد سیگاری و افراد مبتلا به دیابت یا بیماری قلبی اشاره کرد.
ممکن است در برابر آفتاب سوختگی از انسان محافظت کند
لیکوپن محافظت در برابر آثار مخرب خورشید را نشان داده است. در یک مطالعه کوچک ۱۲ هفته ای، شرکت کنندگان در پیش و پس از مصرف ۱۶ میلی گرم لیکوپن از رب گوجه فرنگی یا دارونما در برابر پرتو‌های فرابنفش قرار گرفتند. افرادی که در گروه مصرف کننده رب گوجه فرنگی قرار داشتند واکنش‌های پوستی خفیف‌تری در مواجهه با پرتو فرابنفش داشتند.
در یک مطالعه ۱۲ هفته‌ای دیگر، مصرف روزانه ۸ تا ۱۶ میلی گرم لیکوپن، چه از غذا یا مکمل، کمک به کاهش شدت قرمزی پوست پس از مواجهه با پرتو‌های فرابنفش به میزان ۴۰ تا ۵۰ درصد را نشان داد. در این مطالعه، مکمل‌هایی که ترکیبی از لیکوپن و کاروتنوئید‌های دیگر را ارائه می‌کردند، نسبت به آن‌هایی که تنها لیکوپن داشتند، در برابر آسیب پرتو فرابنفش کارایی بیشتری ارائه کردند.
گفته شده است که محافظت لیکوپن در برابر آسیب پرتو فرابنفش محدود است و نمی‌توان آن را جایگزین خوبی برای محصولات ضد آفتاب در نظر گرفت.
فواید بالقوه دیگر
لیکوپن ممکن است فواید سلامت دیگری را نیز ارائه کند که از بهترین نمونه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ممکن است به بینایی شما کمک کند: لیکوپن ممکن است از تشکیل آب مروارید پیشگیری کرده یا آن را به تاخیر اندازد و خطر انحطاط ماکولا، شرایطی که موجب نابینایی در افراد مسن می‌شود، را کاهش دهد.
ممکن است درد را کاهش دهد: لیکوپن ممکن است به کاهش درد نوروپاتیک کمک کند، که این نوع درد به واسطه آسیب عصبی و بافتی شکل می‌گیرد.
ممکن است از مغز شما محافظت کند: ویژگی‌های آنتی اکسیدانی لیکوپن ممکن است به پیشگیری از حملات صرع و از دست رفتن حافظه ناشی از بیماری‌های مرتبط با افزایش سن، مانند بیماری آلزایمر کمک کند.
ممکن است به شکل گیری استخوان‌هایی قوی‌تر کمک کند: فعالیت آنتی اکسیدانی لیکوپن ممکن است آهنگ مرگ سلول‌های استخوانی را کند سازد، ساختار استخوانی را تقویت کرده و به حفظ استخوان‌هایی سالم و قوی کمک کند.
تاکنون، این فواید تنها در آزمایش‌ها و پژوهش‌هایی با حضور سوژه‌های حیوانی مشاهده شده اند. مطالعات بیشتر در انسان‌ها پیش از نتیجه گیری قطعی نیاز است.
بهترین منابع غذایی
تمام مواد غذایی طبیعی سرشار از رنگ صورتی تا قرمز به طور کلی حاوی مقداری لیکوپن هستند. گوجه فرنگی یکی از بهترین منابع برای این ماده مغذی است و هر چه گوجه فرنگی رسیده‌تر باشد، حاوی لیکوپن بیشتری نیز است. اما این ماده مغذی در منابع غذایی دیگر نیز یافت می‌شود. در فهرست زیر مواد غذایی با بیشترین میزان لیکوپن در هر ۱۰۰ گرم ارائه شده اند:
گوجه فرنگی خشک شده زیر نور خورشید: ۴۵.۹ میلی گرم
پوره گوجه فرنگی: ۲۱.۸ میلی گرم
گواوا: ۵.۲ میلی گرم
هندوانه: ۴.۵ میلی گرم
گوجه فرنگی تازه: ۳ میلی گرم
گوجه فرنگی کنسروی: ۲.۷ میلی گرم
پاپایا: ۱.۸ میلی گرم
گریپ فروت صورتی: ۱.۱ میلی گرم
فلفل قرمز شیرین پخته: ۰.۵ میلی گرم
در حال حاضر مقدار مصرف توصیه شده روزانه برای لیکوپن ارائه نشده است، اما با توجه به مطالعات اخیر، مصرف بین ۸ تا ۲۱ میلی گرم در روز به نظر بیشترین فایده را دارد.
مکمل‌های لیکوپن
لیکوپن در بسیاری از مواد غذایی یافت می‌شود، اما آن را می‌توان به شکل مکمل نیز دریافت کرد. با این وجود، مصرف این ماده در قالب مکمل ممکن است موجب تداخل با برخی داروها، از جمله رقیق کننده‌های خون و دارو‌های کاهنده فشار خون شود.
مطالعه‌ای کوچک نشان داد که مصرف روزانه دو میلی گرم مکمل لیکوپن طی دوران بارداری می‌تواند خطر زایمان زودرس یا وزن کم نوزاد هنگام تولد را افزایش دهد.
برخی پژوهش‌ها به این نکته اشاره داشته اند که آثار مفید این ماده مغذی ممکن است زمانی که از مواد غذایی به جای مکمل‌ها دریافت می‌شود، قوی‌تر باشد.
خطرات بالقوه
لیکوپن به طور کلی بی خطر در نظر گرفته می‌شود، به ویژه زمانی که از منابع غذایی دریافت شود. در برخی موارد نادر، مصرف مقدار بسیار زیاد غذا‌های سرشار از لیکوپن به یک تغییر رنگ پوست به نام لیکوپنودرمیا منجر شده است.
اما مصرف این میزان لیکوپن به تنهایی از طریق رژیم غذایی دشوار است. تغییر رنگ پوست می‌تواند پس از دنبال کردن یک رژیم غذایی فاقد لیکوپن معکوس شود.
مکمل‌های لیکوپن ممکن است برای زنان باردار و آن‌هایی که برخی داروها را مصرف می‌کنند، مناسب نباشد.
