فرونشست‌های به وجود آمده هم‌زمان با حرکات زمین ساختی زاگرس و آب حاصل از ذوب برف کوه‌های بلند، تالاب‌های متعددی را در استان تشکیل داده است که زیستگاه انواع پوشش گیاهی- جانوری است و وجود این مواهب خدادادی، گردشگری طبیعی استان را از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار ساخته است.
وجود تالاب‌های بزرگی هچون تالاب بین‌المللی چغارخور که نام دیگر آن تپه خورشید است و گندمان این استان را به یکی از بزرگترین مخازن مهم آب ایران تبدیل کرده است اما این مخازن بزرگ در حال حاضر با مشکلات فروانی مواجه هستند.
این استان 7 تالاب دارد و از این تعداد، تالاب‌های گندمان و چغاخور در زمره تالاب‌های بین‌المللی کشور محسوب می‌شوند. تالاب‌ها زیستگاه هزاران جاندار است که خشک شدن برخی از آن‌ها در سال‌های اخیر اثرات زیانباری هم چون ورود ریزگردها، شیوع بیماری و تهدید معیشت روزمره مردم را به دنبال داشته است.
تالاب بین المللی چغاخور بزرگترین تالاب چهارمحال و بختیاری
تالاب بین المللی چغاخور در موقعیت جغرافیایی 31 درجه و 54 دقیقه و 17 ثانیه تا 31 درجه و 56 دقیقه و 31 ثانیه عرض در ارتفاع حدود 2270 متری از سطح آب‌های آزاد واقع شده است.
از زیباترین و بزرگترین تالاب‌های استان است که رشته کوه کلار با قله 3830 متری از سمت جنوب غربی مشرف بر آن است. مساحت آبی تالاب از 960 هکتار قبل از احداث سد بر روی آن به 1500 هکتار بعد از احداث سد افزایش یافته است. مساحت منطقه شکار ممنوع تالاب، 2500 هکتار است. متوسط طول تالاب 5400 متر و عرض آن بین250تا 400 متر در بخش‌های مختلف متغیر است. پیش از احداث سد عمیق‌ترین بخش تالاب در پرآب‌ترین زمان 5.1 متر بوده که پس از احداث سد به حدود 6 متر در نواحی شمالی آن رسیده است و عمق متوسطی حدود 3 متر دارد. تالاب را مرغزاری وسیع در برگرفته که مساحت آن حدود 700 هکتار برآورد شده است. این مرغزار در ماه‌های اردیبهشت تا مهر که سطح آب تالاب رو به کاهش می‌گذارد از این هم وسیع‌تر می‌شود. این ناحیه آب و هوایی مرطوب تابستان‌های معتدل و زمستان‌هایی سرد دارد و از نقاط ییلاقی چهارمحال و بختیاری محسوب می‌شود.
در کتاب تاریخ ایل بختیاری آمده است چغاخور همان چغاخرم است و لفظ "چغا" به ترکی به معنی تپه و مرغزار است. این محل ییلاق ایل بختیاری و نشیمن خوانین ایلخانی و بختیاری بوده است. در فرهنگ فارسی"خور" به معنای خورشید و آفتاب آمده و چغاخور را اگر ترکیبی فارسی و ترکی بدانیم در فرهنگ فارسی خور به معنای خورشید و آفتاب آمده است و همچنین در گویش بختیاری به تالاب، معادی یا گورآب می‌گویند. منابع تأمین کننده آب تالاب عمدتا نزولات جوی و چشمه‌هایی با آبدهی نسبتا بالای منطقه از جمله چشمه سیبک، تنگ سیاه، زوردگان، اورگان، ساکی‌آباد و گلوگرد است که در بخش غرب و جنوب تالاب قرار دارند.
جریان‌های سطحی سهم اندکی در تأمین آب تالاب دارند. همه ساله هزاران نفر از اهالی داخل و خارج منطقه برای سیاحت و اقامت‌های کوتاه مدت به این ناحیه و مرکز سیاحتی ـ زیارتی امامزاده حمزه‌علی سفر کرده و از امکانات طبیعی آن برخوردار می‌شوند.
از پاییز تا بهار هر سال هزاران پرنده بومی و مهاجر در این تالاب به سر برده و تخم‌گذاری می‌کنند اما در سال‌های اخیر اقدامات تعرض‌آمیز متعددی زندگی تالاب را تهدید کرده است. یکی از مهم‌ترین این اقدمات مخرب تخلیه زودرس و بیش از حد آب تالاب برای مقاصد زراعی در اراضی پایین دست است
این تعرض‌ها نظام اکولو یک تالاب را تا حدودی مختل کرده و موجب شده که هر ساله بخشی از تخم و جوجه پرندگان مهاجر مجال رشد و تکامل را پیدا نکنند. از انواع پرندگان دائمی یا مهاجری که در تالاب بین‌المللی چغاخور شناسایی شده‌اند می‌توان به انواع مرغابی، غاز و اردک، آنقوت، چنگر، انواع حواصیل، لک‌لک سفید، خروس کولی و فلامینگو اشاره کرد.
در تالاب بین المللی چغاخور غیر از پرندگان یاد شده انواعی از آبزیان نیز زیست می‌کنند که ماهی کپور و کولی از مهم‌ترین آن‌ها محسوب می‌شوند. همچنین زیست نوعی ماهی از خانواده گامبوز ماهی گورخری در این مکان است.
راه دسترسی آسفالته، آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی، فضای سبز، سکوی نشیمن، دسترسی به واحدهای اقامتی و پذیرایی و پارکینگ، از جمله انواع امکانات و تسهیلات موجود در این تالاب است.
راه‌های دسترسی به تالاب عبارتند از: 1. جاده آسفالته بروجن ـ ناغان که در غرب تالاب به سمت ناغان ادامه می‌یابد. 2.جاده آسفالته شهرکرد ـ ناغان در قسمت جنوب تالاب، جاده‌های خاکی در جهت شرقی و غربی روستاهای واقع در این ناحیه را به یکدیگر و نهایتا به جاده آسفالته مرتبط می‌سازند.
تالاب سولقان، یکی از مناطق ارزشمند زادآوری پرندگان آبزی
تالاب سولقان در 6 کیلومتری شهر ناغان در موقعیت جغرافیایی 50 درجه و 48 دقیقه و 45 ثانیه طول شرقی و31درجه و 58 دقیقه و6 ثانیه عرض شمالی و در ارتفاع2419 متری از سطح دریا قرار دارد. منبع تأمین آب تالاب آب حاصل از ذوب برف‌ها و همچنین روان آب‌های سطحی است و رودخانه دائمی به تالاب وارد نمی‌شود.
عمده کاربری‌های آن در درجه اول سیراب ساختن مراتع اطراف تالاب است که مورد استفاده دامداران منطقه قرار می‌گیرد. این تالاب به دلیل قرار گرفتن در ضلع جنوبی جاده چهارمحال و بختیاری به خوزستان از نظر موقعیت گردشگری دارای ارزش‌های منحصر به فردی است،گذشته از آن یکی از مناطق ارزشمند زادآوری پرندگان آبزی به خصوص اردک است.
همچنین در کشاورزی منطقه مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. مساحت تالاب 146 هکتار است و عمق آن در گذشته بیش از یک متر بوده به همین دلیل محل مناسبی برای زندگی مرغابی آبی بوده و انواع مختلف پرندگان مهاجر را نیز به خود جلب می‌کرده اما به علت عدم توجه کافی و بهره‌برداری نامعقول و غیراصولی از آب و زمین‌های حاشیه این تالاب تعداد پرندگان مهاجر رو به کاهش گذاشته و فضای زیبای آن تخریب شده است چرای بیش از حد و صید و شکار غیرمجاز نیز از عوامل تهدید کننده تالاب به شمار می‌روند.
بیش از 25 گونه گیاهی در تالاب زیست می‌کنند که از میان آن‌ها علف هفت‌بند، مَرغ و نی‌گون‍ه‌های غالب هستند . 11گونه ماهی از جمله سیاه‌ماهی و کپور، دوزیستان و خزندگانی همچون قورباغه، وزغ و لاک پشت، خوتکا، عقاب، سارگپه، دلیجه، کبک، تیهو، بالابان، بلدرچین، درنا، کشیم، باکلان، بوتیمار، حواصیل، اگرت، لک‌لک، فلامینگو، غاز، قو و آنقوت و همچنین پستاندارانی چون موش صحرایی، تشی، شغال، روباه معمولی و ول آبزی ساکنان این اکوسیستم هستند.
تالاب گندمان، آبگیر حوزه آبریز آق‌باغ
تالاب گندمان در 18 کیلومتری جنوب غربی شهر بروجن در موقعیت جغرافیایی 51 درجه و 8 دقیقه طول شرقی و 31 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی در ارتفاع 2214 متری از سطح آب‌های آزاد قرار دارد. تالاب گندمان به عنوان یکی از آبگیرهای حوزه آبریز آق‌باغ با فاصل‌های نه چندان دور از تالاب چغاخور قرار گرفته است به طوری که بخشی از آب خروجی تالاب چغاخور به این تالاب سرازیر می‌شود.
مساحت تالاب در دهه‌های پیشین بیش از 4 هزار هکتار بوده که به دلیل تجاوزات و تغییر کاربری زمین‌های اطراف و زهکشی آن مساحت تالاب هم اکنون به 1500 هکتار کاهش یافته است. پوشش دائمی آب این تالاب در حدود 700 هکتار است. اطراف آن نیز همچون تالاب چغاخور پوشیده از مرغزاری زیبا است که معمولا به عنوان مرتع غنی برای چرای احشام استفاده می‌شود. رشته کوه چرو با ارتفاع 3500 متر از غرب تا جنوب این تالاب کشیده شده است.
وجود این رشته کوه در کنار تالاب و انعکاس ارتفاعات آن در آب آرام تالاب جذابیت فوق‌العاد‌های به وجود آورده است. آب این تالاب از 6 منبع عمده تأمین می‌شود که عبارتند از: رودخانه بلداجی که از شمال به تالاب وارد می‌شود، آب قنات که از تنگه حسین‌آباد به شمال غربی حاشیه تالاب وارد می‌شود و چشمه‌های اطراف تالاب. این چشمه‌ها علاوه بر آن که مکان مناسبی برای گذران اواقت فراغت به شمار می‌آیند آب تالاب را نیز تأمین می‌کنند که عبارتند از: آب چشمه گلگپه در بخش غربی تالاب، چشمه مرادون در شمال غرب تالاب، چشمه بیدک، چشمه وستگان در دامنه سبزکوه، چند چشمه کوچک و بزرگ در بخش جنوب غربی تالاب و چشمه نصیرآباد که آب اضافی آن پس از مصرف کشاورزان منطقه به تالاب می‌ریزد.
کاربری اصلی تالاب استفاده از مراتع اطراف آن است. از سایر کاربری‌ها، استفاده از آب تالاب به منظور کشاورزی و نیز ماهیگیری، قایقرانی و پرنده نگری را می‌توان نام برد.
تصرف زمین‌ها، کشت و زرع در اطراف تالاب، چرای بیش از حد، صید و شکار از عوامل تهدید کننده تالاب هستند. بیش از 25 گونه پوشش گیاهی تالاب و زمین‌های حاشیه آن را تشکیل می‌دهند که گونه‌های غالب آن‌ها عبارتند از: نی، سازو و جگن در حاشیه تالاب و نیز عدسک آبی، پوتاموژتون، سراتوفیلوم و انواع گیاهان آبزی دیگری در داخل تالاب.
این تالاب زیستگاه حدود 11 گونه ماهی از جمله انواع سیاه‌ماهی، کپور و ماهی کولی است. دوزیستانی همچون وزغ و قورباغه و خزندگانی نظیر لاک‌پشت برک‌های و مهمیزدار است. وجود 48 گونه پرنده بومی و مهاجر مانند انواع اردک، خوتکا، عقاب، دلیجه، بالابان، کبک، تیهو، درنا، بلدرچین، کشیم، باکلان، بوتیمار، حواصیل، اگرت، گاوچرانک، کفچه، ل کلک، فلامینگو، غاز خاکستری، قو، آنقوت، تنجه و کله سبز این تالاب را به یکی از مناسب‌ترین مکان‌های پرنده‌نگری در تمام فصول سال برای علاقه‌مندان نموده است. همچنین پستاندارانی نظیر گرگ، شغال، روباه، گراز، خفاش و کفتار بارها در اطراف تالاب مشاهده شده‌اند.
قسمت پرآب یا آبگیر محدوده تالاب گندمان مانند تالاب چغاخور پناهگاه و زیستگاه پرندگان مهاجر است و همه ساله اواخر فصل پاییز انواع مختلفی از پرندگان نواحی سردسیر شمالی جهت گذران دوره زمستان و تخم‌گذاری به این تالاب مهاجرت می‌کنند.
از انواع پرندگان دائمی و مهاجری که در تالاب شناسایی شده‌اند می‌توان به انواع مرغابی، کوکر و آنقوت اشاره کرد.
از امکانات ویژه تفریحی و ورزشی اطراف این تالاب پرورش و نگهداری اسب و همچنین سوارکاری در مرغزار پیرامون آن است. سنت پرورش اسب از زمانهای بسیار دور در این منطقه به خصوص در بین قبایل بختیاری معمول بوده و نژاد ویژه‌ای به وجود آورده است که آمیزهای از نژاد بومی و عربی است.
اسب‌های بختیاری بسیار چابک و پرطاقت هستند.محل‌های مسطح و گسترده اطراف تالاب این امکان را فراهم می‌آورند که علاقه‌مندان به سوارکاری بتوانند هم از ورزش و سیاحت اطراف تالاب بهره‌مند شوند و هم به بازی دیرین و پر هیجان گذشته یعنی چوگان بپردازند.
وضعیت آب و هوای این تالاب نیز مانند وضعیت تالاب چغاخور است و از انواع ییلاقی چهارمحال و بختیاری محسوب می‌شود. راه‌های دسترسی به تالاب عبارتند از: جاده خاکی جنوب گندمان به طول 4 کیلومتر از طریق اشگفت زلیخا، از شمال نصیرآباد، پس از عبور از مزارع شاه بلاغی نصیرآباد، دو قلعه ارمنی از طریق روستای لیواسجان و گندمان از طریق روستای کتک علیا و کتک سفلی است.
