مرگ سنتی همگانی و از قوانین فراگیر جهان هستی است که طی آن روح آدمی از بدن جدا و وارد عالم برزخ (عالمی میان دنیای مادی و فرا مادی) می‌شود. روح آدمی در آنجا به زندگی ابدی خود پس از مرگ تا روز قیامت ادامه می‌دهد.
اخبار مذهبی _ روح انسان پس از مرگ هوشیار است و بر حوادث درک دارد؛ مرسوم است که آدمی تا زمانی که زنده است خواب و پس از مرگ بیدار و هوشیار می‌شود؛ برخی از واقعیت‌ها در زمان حیات بر انسان پوشیده است و لحظه مرگ آشکار می‌شود. در لحظه مرگ رابطه انسان با اطرافیان و اطرافیانش با او قطع می‌شود و نمی‌تواند حالات و مواردی را که می‌بیند، برای اطرافیانش توضیح دهد.
هنگام مرگ برخی از چیزهایی که آدمی قادر به دیدن آن نبوده مانند شیطان و فرشتگان در برابر دیدگانش ظاهر می‌شوند. انسان با مشاهده ملک الموت و دنیای ناآشنای اطرافش، متوجه پایان زندگی دنیایی خود می شود. نیکوکاران، فرشتگان قبض روح را به شکل زیبا و همراه با بشارت، سلام و تحیت مشاهده می‌کنند و کافران و ستمکاران، فرشتگان را بیم دهنده و با چهره‌های ترسناک می‌بینند. هر انسانی پس از مرگ، فرشتگان ثبت اعمال را می‌بیند و بلافاصله از وضع خود، بهشتی و اهل سعادت یا جهنمی و اهل عذاب بودن خود آگاه می‌شود. در اولین مراحل انتقال یا مرگ و زندگی در برزخ، روح آدمی فرشتگان مامور رزق و روزی را مشاهده می‌کند.
بر اساس برخی روایات، هنگام مرگ شیطان با فرزندان و یاران خود بر بالین انسان حاضر می‌شوند تا او را وسوسه کنند و در دینش به شک اندازند و او را به کفر بکشانند اما اگر فرد از مومنان حقیقی باشد، شیطان نمی‌تواند بر او غالب شود و دین و ایمانش را بگیرد. (من لا یحضره الفقیه، جلد ۱ , صفحه ۱۳۳)
هنگام مرگ همه انسان‌ها صالح، پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) با ظاهری آراسته و مثال نزدنی بر روح فرد حاضر می‌شوند؛ اگر از مومنان باشد هنگام دیدار با این بزرگان علاقه پیدا می‌کند و عشق می‌ورزد و اگر از مومنان نباشد، هنگام مشاهده آنها را از دشمنان خود می‌داند و به دیدارشان علاقه ندارد. (بحار الأنوار، ج ۸۲، ص ۱۷۴، ح ۸)
بر اساس روایتی از امام علی (ع) مال و اولاد و اعمال برای فرد مرده مجسم می‌شود؛ هنگامی که انسان متوجه مال خود می‌شود، می‌گوید: ای مال! به خدا سوگند من بر جمع تو حریص و بر انفاق تو بخیل بودم. شب و روز خود را برای به دست آوردن تو صرف کردم و چیزی از تو را از خود جدا نمی‌کردم، پس چه سود و بهره‌ای از تو به من می‌رسد؟ مال پاسخ می دهد: کفن خود را از من بگیر؛ استفاده تو از من کفنی بیش نیست.
هنگامی به فرزندان خود می رسد، می‌گوید: به خدا سوگند! من برای شما مهربان و حامی و نگهدارنده بودم، پس در این حال چه نفع و فایده‌ای از شما به من می‌رسد؟ فرزندان می‌گویند: ما تو را به قبر و گودالی که آرامگاه توست، می‌رسانیم و در آن پنهان می‌سازیم.
روح فرد مرده وقتی متوجه اعمال خود می‌شود، می‌گوید: به خدا سوگند! من نسبت به انجام شما میل و رغبت نداشتم و بر من گران و سنگین بودید. چه نفع و فایده‌ای از تو به من می‌رسد؟ عمل فرد اینجا می‌گوید: من قرین و همنشین تو هستم؛ در قبر و روز رستاخیزت تا زمانی که من و تو بر پروردگارت عرضه شویم. (وسائل‌الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج ۱۶، ص ۱۰۵)
مومنان پس از مرگ، بهشت و درجات والای آن را می‌بینند و به دلیل جدا شدن از خانواده و نزدیکان خود حسرت و اندوه فراوانی دارند. ملک الموت به آنها بهشت را نشان می‌دهد و می گوید: اینجا منزل شماست و نعمت پایدار، اموال، خانواده و خویشاوندانت در اینجا هستند. هر کدام از خویشاوندان و خانواده ات صالح باشند، در اینجا با شما خواهند بود. آیا راضی هستی به جای مال و ملک دنیا، این نعمت‌ها را دریابی؟
فرد مومن در پاسخ می‌گوید: به خدا قسم مشتاقم و حاضرم.
در آیات قرآن کلمه موت ۱۶۵ مرتبه، قتل ۱۵۰ مرتبه، هلک ۶۸ مرتبه، وفی ۱۴ مرتبه آورده شده است و این امر اهمیت مرگ را نشان می‌دهد. بر اساس احادیث و روایات دوری از گناه، وابسته نبودن به دنیا و شهوت‌ها، انفاق مال و نیکی به والدین از سختی‌های مرگ می‌کاهند.
