در چهاردهمین روز مرداد داغ سال ١٢٨٥ تهران بود که مظفرالدین شاه با دستی لرزان پای نامه ای را امضا کرد که مهر تأییدی بود بر درخواست متخصصان مبنی بر تاسیس جنبش مشروطه برای تحقق سه اصل ؛حکومت متمرکز قدرتمند ،استقرار نهادهای مدرن و مشارکت مردم در حکمرانی (مردم سالاری)
در تاریخ آمده است فرمان مشروطه ابتدا در کاخ صاحبقرانیه به امضای شاه قاجار رسید سپس در خانه باغ ٨ هزار متری حاج محمد حسین امین الضرب رقم خورد.
قابل ذکر است که خود حاج محمد حسین امین الضرب تاجر خوشنام و مؤسس مجلس وکلای تجار نایب الرئیس مجلس شورای ملی اول بود. یک مجلس موقت که از آن با عنوان اولین مجلس موسسان نیز نام برده شد.
نمایندگان آن عمدتا تجار و کسبه و صنعتگران،روسای اصناف بازارتهران و روحانیون بودند که بر اساس این قانون 6طبقه: شاهزادگان، روحانیون، اشراف، تجار دارای تجارت خانه معین، مالکان با دست کم هزارتومان دارایی و صنعتگران و پیشروان از صنوف شناخته شده و دارای مغازه ای با شرایط خاص رو شامل می شد.
نکته حایز اهمیت این است که ٢٣ سال قبل از اینکه فرمان مشروطیت صادر شود "مجلس وکلای تجار " به فرمان ناصرالدین شاه شکل گرفته بود که بعدها به نام اطاق تجار یا اتاق بازرگانی نام گرفت. به زبان ساده تر وکلای تجار مسئول پیگیری حقوق جامعه بازرگانان شده بودند و این دور از ذهن نیست که بگوییم تجار آن زمان در این مجلس نیز از مشکلات مردم جویا می شدند و به امورات آن ها می پرداختند و یا بگوییم عصر مشروطه برای تجار در سال 1263 بوده است.
به نوعی میتوان گفت این مجلس یک نوع تمرین برای بوجود آمدن جنبش مشروطه و تغییر ساختار سیاسی و در نهایت مجلس ملی بود.
اگر چه انقلاب مشروطه صرفا به دلایل اقتصادی شکل نگرفت اما نقش تجار و مهره های اقتصادی در آن پر رنگ بود. پیوند تجار با روشنفکران و روحانیون سه دسته مؤثر غیر قابل انکارند.
گله مندی تجار از اینکه چرا بازار پولی کشور دست انگلیسی هاست و به چوب بستن چند تاجر خوشنام در تهران جرقه های اولیه این آتش خشم بود .
اگر مجلس اول را بدلیل حضور فعالانه بازرگانان مجلس تجار بنامیم پر بیراه نگفتیم.
طرح تشکیل بانک ملی،نوشتن قانون اساسی و قانون منع خروج طلا و نقره از کشور قانون مالیات مستغلات، قانون استعمال البسه وطنی در جهت حمایت از کالاهای داخلی و قانون تجارت همه و همه از دستاوردهای دوره های اول تا پنجم مجلس ملی بود .
سمیرا ترابی فارسانی در کتاب تجار، مشروطیت و دولت مدرن به رابطه متقابل تجار و روحانیون این چنین اشاره میکند ؛(از یک سو نیاز مالی و اقتصادی علما توسط بازاریان تامین میشد و روحانیت هم از تجار در برابر مظالم و تعدیان دیوانیان حمایت میکرد .و در حل و فصل امور مالی و دعاوی تجار نقش عمده ای داشتند و از جهت دیگر تجار به دلیل مسافرت های خارجی و آشنایی با دستاوردهای تمدن غرب و توسعه اقتصادی و سیاسی غرب از درک عمیق تری نسبت به سایر اقشار جامعه برخوردار بودند)
رابطه دوستانه سید جمال اسدآبادی و محمد حسین امین الضرب بیانگر این است که تجار به دلیل دارا بودن فرهنگ سنتی و روحیه ماهیتا محافظه کار به روشنفکران اصلاح گرای مذهبی نزدیکتر بودند.
اما چه شد که رفته رفته از مجلس اول به بعد نقش تجار در مجلس روز به روز کمرنگ تر شد تا جایی که امروز مشاهده می کنیم اثری از آنها نمی بینیم.
این روزها با نگاهی کوتاه بر آمار ثبت نام کنندگان انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی با طیف های گوناگونی مواجه میشوی سیاسیون و فعالین عرصه سیاست اعم از پیر و جوان کسانی که در تعریف خوبان آنان باید گفت دارای قوه تحلیل سیاسی بالا و یا در زمان مدیریتشان از منابع به درستی استفاده نموده و دارای عملکرد مناسب بوده اند و در فلان ارگان و یا سازمان دولتی و شبه دولتی اتلاف منابع ننموده و در وصف کهنسالان و بدون کارنامه ها و یا بد کارنامه که دیگر هیچ نمی توان گفت.
اما نکته قابل که ذهن مرا مشغول کرده این است که جای تجار یا همان فعالین اقتصادی کارآفرینان تولید کنندگان و صادرکنندگان خالی است. برای من جای تعجب است کسانی که توانسته اند بدون پشتوانه دولتی مجموعه ای شکل دهند و باعث تولید ثروت شوند و به تبع آن رشد و توسعه اقتصادی آنانی که با خلاقیت و نبوغ و تلاش خود توانسته اند ارزش آفرین باشند و برای گروهی اشتغال بیافرینند و در مقام یک صادرکننده ارزآوری نمایند حتما و قطعا میتوانند در مقام بالاتر نمایندگی جمعی از مردم در قالب نماینده مجلس و یا بالاتر رییس جمهور باشند این به راحتی قابل تفهیم است کسی که برای خود و سازمانش مفید بوده پس در قالبی بزرگتر میتواند نقش آفرین باشد و در مقیاس وسیع تر سودرسانی کند.
میتوان اینطور گفت رجل سیاسی اقتصادی حلقه مفقوده این روزهای حکمرانی ایران است. روزهایی پر تلاطم اقتصادی نمونه های موفق و مردانی از جنس اقتصاد می خواهد.
نمونه های موفق و شاید افراطی هست که در جهان میشود مثال زد
رجا واثق دارم اقلیت خلاق گره گشایی میکند مردان و زنانی از جنس تلاش و کوشش آن ها که خود ساخته اند کسانی از جنس عمل در تصمیم گیری های کلان کشور میتواند در جهت بهبود وضعیت امروز ما راهگشا باشد.
سعید اشتیاقی
