صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه زیرساخت‌ها و حوزه ساخت و ساز در جهان، نقشی حیاتی در پیشرفت اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. اینجانب، میلاد شوهانی، در طول سال‌ها مطالعه و بررسی این صنعت، شاهد تحولات چشمگیری در انواع مختلف جرثقیل‌ها از جمله جرثقیل‌های متحرک، برجی، سقفی و دروازه‌ای بوده‌ام. به باور من، تغییرات تکنولوژیک، روندهای جهانی ساخت و ساز، شهرنشینی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، همگی بر تقاضا و رشد این صنعت تأثیرگذار بوده‌اند. در این مقاله تخصصی که حاصل پژوهش و تجربه من در این حوزه است، با استناد به آمار و ارقام دقیق، به بررسی وضعیت کنونی صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ در جهان و ایران، روندهای آتی، چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو خواهم پرداخت.
تحلیل بازار جهانی جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ
اندازه بازار و روند رشد
بازار جهانی جرثقیل در سال‌های اخیر شاهد رشد قابل توجهی بوده است. طبق آخرین آمار، ارزش این بازار در سال 2024 به 53.6 میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود با نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) 3.82 درصد، تا سال 2033 به 77.9 میلیارد دلار افزایش یابد. بر اساس گزارش‌های دیگر، این بازار با نرخ رشد 4.7 درصد تا سال 2030 به 181.4 میلیارد دلار خواهد رسید.
این تفاوت در پیش‌بینی‌ها ناشی از روش‌های مختلف محاسبه و طبقه‌بندی انواع جرثقیل‌ها است، اما آنچه مسلم است، روند رو به رشد این صنعت در سال‌های آینده است. به طور خاص، بخش جرثقیل‌های متحرک با نرخ رشد 6.7 درصد، از 17.7 میلیارد دلار در سال 2024 به 33.5 میلیارد دلار تا سال 2034 خواهد رسید.
بر اساس داده‌های وبسایت Global Trade Mag در سال 2023، حجم تولید جهانی جرثقیل به 1.9 میلیون واحد رسید و ارزش تولید آن 127.7 میلیارد دلار تخمین زده شده است. این آمار نشان‌دهنده رشد متوسط سالانه 3.3 درصد از سال 2013 تا 2023 است، هرچند نوساناتی نیز در این دوره مشاهده شده است.
تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اصلی
بر اساس آمار سال 2023، کشورهای با بیشترین حجم تولید جرثقیل عبارتند از:
- چین (413 هزار واحد)
- ایالات متحده (239 هزار واحد)
- بلژیک (214 هزار واحد)
این سه کشور در مجموع 47 درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای ایتالیا، ژاپن، آلمان، دانمارک، کره جنوبی، عربستان سعودی و کانادا نیز در مجموع 25 درصد دیگر از تولید جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.
از نظر مصرف، کشورهای چین (348 هزار واحد)، ایالات متحده (254 هزار واحد) و بلژیک (214 هزار واحد) با مجموع 44 درصد از مصرف جهانی، در صدر قرار دارند. از نظر ارزش بازار، ایالات متحده (36.7 میلیارد دلار)، چین (35.3 میلیارد دلار) و کانادا (6.2 میلیارد دلار) با 59 درصد از کل بازار جهانی، بزرگترین بازارهای جرثقیل در جهان هستند.
صادرات و واردات
در بخش صادرات، چین با 30 درصد سهم (5.1 میلیارد دلار) بزرگترین صادرکننده جرثقیل در جهان است. پس از آن، آلمان با 12 درصد (2 میلیارد دلار) و ایتالیا با 9.2 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
چین طی سال‌های 2013 تا 2023 با نرخ رشد سالانه 8.6 درصد در صادرات، توانسته سهم خود را در بازار جهانی افزایش دهد. همچنین ایالات متحده با نرخ رشد 9.6 درصد، سریع‌ترین رشد را در میان صادرکنندگان داشته است.
عوامل محرک رشد بازار جرثقیل
1. توسعه زیرساخت‌ها و شهرنشینی
یکی از مهمترین عوامل محرک رشد بازار جرثقیل، افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و توسعه شهرنشینی است. با توجه به اینکه بیش از 55 درصد جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال 2050 به 68 درصد برسد، نیاز به ساخت و ساز مسکن، ساختمان‌های تجاری و زیرساخت‌های شهری افزایش یافته است.
در آمریکای شمالی، به ویژه ایالات متحده، سرمایه‌گذاری مداوم دولت در زیرساخت‌های حمل و نقل مانند بزرگراه‌ها، جاده‌ها و پل‌ها، تقاضا برای انواع مختلف جرثقیل‌ها را افزایش داده است. همچنین افزایش فعالیت در بخش نفت و گاز، تقاضا برای تجهیزات بلندکننده سنگین را افزایش داده است.
2. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر
توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه مزارع بادی فراساحلی، یکی دیگر از محرک‌های مهم بازار جرثقیل است. کشورهایی مانند بریتانیا، آلمان و هلند به شدت در مزارع بادی فراساحلی سرمایه‌گذاری می‌کنند که نیازمند فناوری‌های پیشرفته جرثقیل برای نصب و نگهداری توربین‌ها هستند.
در بازار اروپا، تقاضای عظیم از بخش کشتی‌سازی فراساحلی و انرژی پاک، محرک اصلی رشد است. تمرکز بر تجهیزات کاهش‌دهنده انتشار و کاهش آلایندگی، منجر به سرمایه‌گذاری در جرثقیل‌های الکتریکی و هیبریدی شده است.
3. پیشرفت‌های تکنولوژیک
پیشرفت‌های تکنولوژیک در صنعت جرثقیل، عامل مهم دیگری در رشد این بازار است. استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و خودکارسازی در طراحی و تولید جرثقیل‌ها، منجر به افزایش کارایی، ایمنی و کاهش هزینه‌های عملیاتی شده است.
آینده صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ در جهان به سمت هوشمندسازی و خودکارسازی در حال حرکت است. استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، رباتیک و اینترنت اشیا در طراحی و تولید این ماشین‌آلات، تأثیر قابل توجهی بر بازار خواهد داشت.
در سال 2025 تا 2035، تغییر اساسی در بازار از طریق ادغام رباتیک، یادگیری ماشینی و الکتریفیکاسیون در فرآیند ایجاد خواهد شد. جرثقیل‌ها از هوش مصنوعی برای نگهداری پیشگویانه، بلند کردن خودکار و نوآوری دوقلوی دیجیتال استفاده خواهند کرد.
صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ در ایران
وضعیت کنونی و روند بازار
بر اساس داده‌های IndexBox بازار جرثقیل ایران پس از سه سال کاهش، در سال 2024 روند صعودی به خود گرفته و به 20 میلیون دلار رسیده است. با این حال، این بازار هنوز با چالش‌های متعددی مواجه است.
صنعت جرثقیل‌سازی در ایران با مشکلات متعددی از جمله عدم دسترسی به فناوری‌های روز، محدودیت در واردات قطعات و نوسانات ارزی روبرو است. تحریم‌های اقتصادی و تجاری، تأثیر منفی بر واردات قطعات، تجهیزات و فناوری‌های مورد نیاز برای تولید جرثقیل‌ها داشته و هزینه‌های تولید را به شدت افزایش داده است.
تأثیر تحریم‌ها بر صنعت جرثقیل ایران
تحریم‌ها یکی از مهمترین چالش‌های صنعت جرثقیل‌سازی ایران است. این تحریم‌ها دسترسی به فناوری‌های روز دنیا و قطعات با کیفیت را محدود کرده و هزینه‌های تولید را افزایش داده است. طبق گزارش مرکز تحقیقات الحبتور، تحریم‌ها باعث کاهش 15-20 درصدی اقتصاد ایران بین سال‌های 2012 تا 2015 شده و به از دست رفتن حدود 160 میلیارد دلار درآمد نفتی منجر شده است.
راهکارهای ایران برای مقابله با تحریم‌ها
ایران پس از اعمال تحریم‌ها، راهکارهای متعددی برای کاهش تأثیرات آن‌ها اجرا کرده است. یک رویکرد کلیدی، تقویت تولید داخلی بوده که از طریق رویکردی چندوجهی دنبال شده است.
از جمله این راهکارها می‌توان به حذف برخی یارانه‌های واردات، افزایش قیمت خرید گندم و افزایش قیمت‌های اداری مواد غذایی اشاره کرد. همچنین، ایران مسیرهای تجاری خود را متنوع کرده و روابط تجاری با کشورهای غیرغربی، از جمله چین و روسیه را گسترش داده است.
در بخش صنعت جرثقیل نیز، شرکت‌های ایرانی تلاش کرده‌اند تا با بومی‌سازی فناوری‌ها و قطعات، وابستگی به واردات را کاهش دهند. با این حال، عدم دسترسی به فناوری‌های روز و محدودیت در واردات قطعات با کیفیت، همچنان چالش‌های جدی این صنعت هستند.
چالش‌های صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ
1. کمبود نیروی متخصص
کمبود نیروی متخصص در زمینه بهره‌برداری از جرثقیل‌ها، یکی از چالش‌های مهم این صنعت است. بهره‌برداری از جرثقیل‌ها نیازمند نیروی کار ماهر است و کمبود اپراتورهای واجد شرایط می‌تواند استفاده از جرثقیل‌ها را محدود کند.
این موضوع در ایران نیز به شدت مشهود است، جایی که بسیاری از متخصصان این حوزه به دلیل شرایط اقتصادی و فرصت‌های شغلی بهتر، به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند یا به صنایع دیگر روی آورده‌اند.
2. هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری و نگهداری
هزینه اولیه تهیه جرثقیل‌ها، همراه با هزینه‌های بالای نگهداری و سرویس آن‌ها، چالش دیگری برای کسب و کارها محسوب می‌شود. هزینه قطعات جرثقیل و محدودیت امکانات سرویس‌دهی مجاز در برخی مناطق، به هزینه‌های بالای نگهداری کمک می‌کند.
در ایران، محدودیت در واردات قطعات، این هزینه‌ها حتی بیشتر است و باعث شده تا بسیاری از شرکت‌ها از خرید جرثقیل‌های جدید خودداری کنند.
3. مقررات ایمنی
در ایران، نبود استانداردهای ملی مدون و الزام‌آور در زمینه تولید جرثقیل‌ها، باعث شده تا کیفیت و ایمنی محصولات تولیدی، متناسب با استانداردهای بین‌المللی نباشد. این امر، نه تنها بر کیفیت محصولات تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه امکان صادرات این محصولات را نیز محدود می‌کند.
فرصت‌های صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ
1. توسعه فناوری‌های نوین
استفاده از فناوری‌های نوین در طراحی و تولید جرثقیل‌ها، فرصت مهمی برای توسعه این صنعت است. به عنوان مثال، استفاده از هوش مصنوعی برای نگهداری پیشگویانه، بلند کردن خودکار و نوآوری دوقلوی دیجیتال می‌تواند کارایی و ایمنی جرثقیل‌ها را افزایش دهد.
جرثقیل‌های هوشمند که مجهز به سیستم‌های کنترل خودکار، پایش وضعیت و تشخیص خطا هستند، می‌توانند به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی کمک کنند. همچنین، استفاده از سیستم‌های خودکار، می‌تواند به کاهش نیاز به اپراتورهای ماهر کمک کند.
2. رشد تقاضای داخلی
با توجه به توسعه زیرساخت‌ها و افزایش پروژه‌های عمرانی و صنعتی، تقاضا برای ماشین‌آلات لیفتینگ در بازار داخلی ایران رو به افزایش است. این افزایش تقاضا، فرصت مناسبی برای شرکت‌های داخلی فراهم می‌کند تا با بهبود کیفیت و توسعه محصولات خود، سهم بیشتری از بازار را به دست آورند.
3. فرصت‌های صادراتی
با بهبود کیفیت و رقابت‌پذیری محصولات داخلی، امکان صادرات به کشورهای همسایه و منطقه وجود دارد. این فرصت به ویژه برای شرکت‌هایی که توانسته‌اند فناوری‌های خود را بومی‌سازی کنند و محصولات با کیفیت تولید کنند، قابل توجه است.
4. همکاری‌های بین‌المللی
برقراری ارتباط با شرکت‌های معتبر بین‌المللی و انتقال دانش و فناوری، می‌تواند به ارتقای سطح صنعت داخلی کمک کند. این همکاری‌ها می‌توانند شامل تولید تحت لیسانس، همکاری‌های مشترک یا توافق‌نامه‌های انتقال فناوری باشند.
تجربه شرکت راهدار صنعت ماشین و توصیه‌های راهبردی
تجربه شرکت راهدار صنعت ماشین
شرکت راهدار صنعت ماشین به عنوان یکی از پیشگامان صنعت جرثقیل در ایران، با وجود چالش‌های متعدد، تلاش‌های گسترده‌ای برای حفظ و ارتقای این صنعت انجام داده است. این شرکت با بیش از 45 سال سابقه فعالیت و دو کارخانه به وسعتی بالغ بر 40000 متر مربع، اولین تولیدکننده تحت لیسانس جرثقیل‌های پشت‌کامیونی در کشور بوده و نماینده برندهای معتبر جهانی از جمله Rosenbauer, Kobelco, XCMG و Palfinger می‌باشد.
از تجربیات این شرکت می‌توان به اهمیت همکاری‌های بین‌المللی، بومی‌سازی فناوری‌ها و توسعه خدمات پس از فروش اشاره کرد. همچنین، تمرکز بر کیفیت و استانداردهای بین‌المللی، عامل مهمی در موفقیت این شرکت بوده است.
توصیه‌های راهبردی
با توجه به تجربیات کشورهای موفق در صنعت ماشین‌سازی و شرایط خاص ایران، توصیه‌های راهبردی زیر برای توسعه صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ در ایران پیشنهاد می‌شود:
- تبدیل صنعت ماشین‌آلات لیفتینگ به یک اولویت صنعتی: این صنعت باید به عنوان یک اولویت در سیاست‌گذاری‌های صنعتی کشور قرار گیرد و از حمایت‌های لازم برخوردار شود.
- ایجاد و تکمیل زنجیره‌های ارزش: تلاش برای تکمیل زنجیره ارزش در صنعت ماشین‌آلات لیفتینگ و کاهش وابستگی به واردات.
- حمایت از صادرات: ایجاد مشوق‌های صادراتی و تسهیل حضور شرکت‌های داخلی در بازارهای بین‌المللی.
- سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه: افزایش بودجه تحقیق و توسعه و حمایت از نوآوری در این صنعت.
- ارتقاء استاندارد و کیفیت: تدوین و اجرای استانداردهای ملی منطبق با استانداردهای بین‌المللی برای افزایش کیفیت محصولات داخلی.
- توسعه آموزش و تربیت نیروی متخصص: بهبود برنامه‌های آموزشی و تربیت نیروی انسانی متخصص برای این صنعت.
جمع‌بندی
صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ در جهان، در آستانه رشد قابل توجهی قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2033 به ارزش 77.9 میلیارد دلار برسد. این رشد ناشی از عوامل متعددی از جمله افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، توسعه شهرنشینی، پیشرفت‌های تکنولوژیک و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است.
در ایران، با وجود چالش‌های متعدد ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های وارداتی، صنعت جرثقیل‌سازی توانسته به حیات خود ادامه دهد و در برخی زمینه‌ها، پیشرفت‌هایی نیز داشته باشد. با این حال، برای رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی و پاسخگویی به نیازهای روزافزون داخلی، این صنعت نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر در تحقیق و توسعه، بهبود کیفیت محصولات و استفاده از فناوری‌های نوین است.
به نظر می‌رشد که آینده این صنعت در گرو همکاری نزدیک بین بخش‌های دولتی، خصوصی، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است. با ایجاد یک اکوسیستم نوآوری باز که در آن ایده‌ها و دانش به راحتی به اشتراک گذاشته می‌شوند، می‌توان به تسریع روند توسعه این صنعت کمک کرد.
امید است با تلاش همه ذینفعان، شاهد شکوفایی صنعت جرثقیل و ماشین‌آلات لیفتینگ در ایران باشیم و در آینده نه چندان دور، جایگاه شایسته‌ای در بازارهای جهانی کسب کنیم.
