اسفندماه سال 94، دولت آمریکا مجوز مذاکره بوئینگ با ایرلاین‌های ایرانی را صادر کرد تا راه را برای فروش نخستین هواپیماهای مسافربری آمریکایی به ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی 57 تاکنون را هموار کند. برخی از تحلیلگران معتقدند توافق ایران با شرکت ایرباس فرانسه برای خرید 118 فروند هواپیما، در انگیزه بوئینگ برای مذاکره با ایران تاثیر داشته است.
با گذشت دو ماه از صدور مجوز دولت آمریکا صورت می‌گیرد
هیات مذاکره‌کننده بوئینگ هفته آینده به تهران می‌آید. با سفر این هیات به تهران قرار است ابعاد همکاری‌های احتمالی بوئینگ با ایران با حضور مدیران ارشد هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و مدیران سایر شرکت‌های هواپیمایی ایرانی در بخش خصوصی، مورد بررسی قرار گیرد. اول اسفندماه سال گذشته بود که شرکت بوئینگ اعلام کرد، دولت آمریکا مجوز مذاکره با ایرلاین‌های ایرانی به منظور فروش هواپیما را برای این شرکت صادر کرده است. مجوزی که بسیاری از کارشناسان آن را گامی رو به جلو تلقی کردند تا این شرکت آمریکایی از رقیب اروپایی اش (ایرباس فرانسه) در به‌دست آوردن بازار ایران عقب نیفتد. حضور هیاتی از شرکت بوئینگ در تهران تا روزهای آینده در حالی است که این شرکت تنها مجوز مذاکره را از دولت آمریکا دریافت کرده است، اما برای انجام فروش هواپیما به ایران به موافقت دیگری از دولت آمریکا نیاز دارد. مطابق بیانیه بوئینگ، این شرکت برای ارزیابی نیازهای فعلی ایرلاین‌های مسافربری ایرانی مورد تایید دولت آمریکا، تقاضای مجوز کرده است؛ در واقع مجوز دریافت شده به این شرکت این اجازه را می‌دهد تا با ایرلاین‌های ایرانی مجاز برای تعیین میزان نیاز واقعی آنها تعامل کنند.
مجوز مذاکره تجاری
مجوز به بوئینگ برای آغاز مذاکرات تجاری با ایرلاین‌های ایرانی راه را برای فروش نخستین هواپیماهای مسافربری آمریکایی به ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57 هموار می‌کند. بوئینگ پیش از انقلاب اسلامی ایران بزرگ‌ترین تامین‌کننده هواپیماهای مسافربری برای کشور بود و هواپیماهای ساخت این شرکت آمریکایی در بیش از دو دهه گذشته همچنان در خطوط هوایی ایران پرواز می‌کنند. رقابت شرکت‌های هواپیمایی خارجی برای ورود به بازار ایران بعد از لغو تحریم‌ها شدت گرفت؛ توافق ایران با شرکت فرانسوی ایرباس برای خرید 118 فروند هواپیما و شرکت ATR ایتالیا برای خرید 20 فروند هواپیما، سایر شرکت‌های بزرگ هواپیماسازی جهان از جمله بوئینگ را نیز به جنب و جوش انداخته است. همچنین خبرها حاکی از این است که شرکت جنرال‌الکتریک سازنده موتورهای هواپیماهای بوئینگ و ایرباس نیز اعلام کرده که از دولت آمریکا برای فروش موتور و قطعات هواپیما به ایران درخواست مجوز کرده است، اما هنوز در مورد صدور یا عدم صدور این مجوز خبری اعلام نشده است.
محور مذاکرات بوئینگ در تهران؟
در جریان برنامه سفر هیاتی از بوئینگ به تهران، این سوال مطرح است که محور مذاکرات آنها با ایران در چه زمینه‌ای خواهد بود؟ مطابق مجوز دولت آمریکا این شرکت تنها می‌تواند درخصوص نیازهای فعلی ایرلاین‌های ایرانی مذاکره کند. بر اساس آنچه که روز گذشته روابط عمومی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، اعلام کرده، با سفر این هیات به تهران ابعاد همکاری‌های احتمالی بوئینگ در راستای پشتیبانی ناوگان فعلی با حضور مدیران ارشد هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران بررسی خواهد شد. بر همین اساس نیز وزارت راه و شهرسازی روز گذشته جلسه‌ای ویژه برای هماهنگی در مورد مذاکره با شرکت بوئینگ برگزار کرده است. بر اساس این گزارش، بخشی از ناوگان شرکت‌های هواپیمایی ایرانی به دلیل اینکه چند‌دهه در تحریم به‌سر برده‌اند، فرسوده هستند و نتوانسته‌اند از برتری موقعیت جغرافیایی و بازار داخلی ۸۰ میلیون مصرف‌کننده سود ببرند. در حالی که کشورهای همسایه در منطقه خلیج‌فارس مانند قطر، امارات و همچنین ترکیه از موقعیت و هواپیماهای جدید برای توسعه سریع هواپیمایی تجاری استفاده کرده‌اند.
برآوردی از نیاز صنعت هوانوردی
برآورد سازمان هوانوردی تجاری و غیرنظامی ایران (CAO) نشان می‌دهد این کشور برای تامین نیازهای بازار داخلی با توجه به جمعیت 80میلیون نفری، سالانه به حدود 80 تا 90 هواپیمای جدید طی پنج سال آینده و 550 هواپیما دریک دهه نیاز دارد. در جریان تلاش مقامات مسوول در ایران برای نوسازی ناوگان هوایی، سند مطالعاتی «مدیریت یکپارچه حمل و نقل هوایی» نیز در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در دست تدوین است. این سند مشخص خواهد کرد که طی پنج سال آینده باید روی چه نکات کلیدی در صنعت هوانوردی کشور تمرکز شود. یکی از این موضوعات رفع تحریم‌های هوانوردی و نوسازی ناوگان است. از سوی دیگر رفع موانع زیرساختی فرودگاهی نیز از دیگر موضوعات مورد توجه برای سال‌های آینده همزمان با ورود ناوگان هوایی جدید به کشور است. نوسازی تجهیزات هوانوردی کشور برای مدیریت پروازها و نشست وبرخاست هواپیما نیز از دیگر موضوعات مورد توجه است.
عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی اواسط اسفندماه سال گذشته با اشاره به ضرورت نوسازی ناوگان هوایی کشور اعلام کرده بود با توجه به چراغ سبز دولت آمریکا به شرکت بوئینگ از این شرکت برای انجام مذاکره لازم با شرکت‌های ایرانی دعوت شده است. وزارت راه همچنین چندی پیش از دریافت پیام‌هایی از طرف شرکت بوئینگ از کانال وزارت امور خارجه خبر داد و اعلام کرد توافق ایرباس با شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، شرکت بوئینگ را برای مذاکره با ایران به تکاپو انداخت. به اعتقاد مقامات مسوول در وزارت راه و شهرسازی، شرکت هواپیماساز بوئینگ به دنبال بازار ایران است و قطعا اگر این شرکت تمایل به حضور در بازار ایران نداشت، نسبت به دریافت مجوز از دولت آمریکا اقدام نمی‌کرد. از سوی دیگر توافق ایران با ایرباس، شرکت بوئینگ را به تکاپو انداخت و در انگیزه این شرکت برای مذاکره با ایران تاثیر داشت؛ چراکه دو شرکت هواپیماساز ایرباس و بوئینگ در جهان با یکدیگر رقیب هستند و تلاش می‌کنند سهم بیشتری از بازار بین‌المللی را در اختیار خود بگیرند.
پرطرفدارترین محصولات بوئینگ
بررسی محصولات شرکت هواپیماسازی بوئینگ نشان می‌دهد که بوئینگ 737 (با گنجایش 85 تا 215 مسافر)، بوئینگ 787 (با گنجایش 242 تا 335 مسافر)، بوئینگ 777 (با گنجایش 314 تا 451 مسافر)، بوئینگ 747 (با گنجایش 524 مسافر) و بوئینگ 767 (با گنجایش 181 تا 375 مسافر) مشهورترین و پرطرفدارترین محصولات هستند.
چالش مالی در خرید هواپیما
برخی از تحلیلگران معتقدند یکی از موانعی که در مذاکره با شرکت‌های بزرگ هواپیماسازی جهان وجود دارد، این است که ایرلاین‌های داخلی نتوانند از عهده پرداخت قیمت هواپیماها برآیند. در این زمینه انجمن شرکت‌های هواپیمایی خواستار بازنگری در مقررات صندوق توسعه ملی برای اعطای تسهیلات به منظور خرید هواپیما شده است؛ به‌طوری‌که تسهیلات دهی صندوق علاوه‌بر هواپیماهای نو به هواپیماهای دست دوم، اما با سن کم نیز تعمیم داده شود. از سوی دیگر، دوره تنفس و بازپرداخت تسهیلات نیز افزایش یابد. یکی دیگر از مشکلات در این زمینه این است که حامیان مالی خارجی هم ممکن است به دلیل نگرانی‌هایی که دارند از تامین مالی فروش یا اجاره هواپیماها خودداری کنند. براساس مدل مالی که ایران برای خرید هواپیما از شرکت ایرباس فرانسه تعیین کرده، ۸۵ درصد مبلغ این هواپیماها توسط فروشنده تامین می‌شود و این هواپیماها به‌صورت اجاره در اختیار ایران قرار می‌گیرد. سپس به‌تدریج پس از ورود به ایران، از محل درآمد حاصل از این هواپیماها و فروش بلیت، مبالغ اجاره تامین می‌شود. ۲۰ درصد از ۸۵ درصد منابع مالی را ایرباس از منابع داخلی خود تامین می‌کند و بقیه از محل اعتبارات صادراتی کشورهای اروپایی تامین می‌شود که این اعتبارات صادراتی توسط شرکت‌های بزرگ تضمین‌گر اروپایی تضمین خواهد شد. ازسوی دیگر، ۱۵ درصد مابقی از پول هواپیما نیز به یکباره به فروشنده پرداخت نمی‌شود؛ بلکه به‌تدریج که این هواپیماها تحویل ایران می‌شود این میزان نیز به آنها پرداخت خواهد شد. پیش‌بینی‌ها حاکی از این است، در صورتی که ایران با شرکت بوئینگ در زمینه خرید هواپیما نیز وارد مذاکره شود، فرمول مالی آن اجاره به شرط تملیک خواهد بود.
