از طرفی با اختراعات و تکنولوژی‌های بسیار، شرایط نسبت به گذشته آسان‌تر و اسباب راحتی برای انسان‌ها فراهم شده است؛ از طرفی پیشرفت‌های اخیر سبک زندگی نوع بشر را بسیار پیچیده و متنوع کرده است. همین دگرگونی انسان را با مسائل و چالش‌های جدیدی روبه‌رو می‌کند و به همین دلیل میزان استرس و اضطراب در مردم افزایش پیدا کرده است. می‌توان گفت همه ما آدم‌ها به دفعات استرس را در زندگی خود تجربه کردهایم، یا توانسته‌ایم به درستی با آن مقابله کنیم و یا به دلیل عدم آگاهی و مهارت‌های لازم نتوانسته‌ایم شرایط را برای خود آرام کنیم.
یکی از مهمترین موقعیت هایی که فرد را دچار استرس می کند محیط کاری است، زیرا بخش مهمی از زندگی افراد در محیط کار سپری می‌شود. در محیط کاری معمولا افراد تحت تاثیر شرایط و تغییرات متعددی هستند. اگر فرد توانایی لازم برای سازگاری با این تغییرات را نداشته باشد فشار روانی بسیاری را تجربه می‌کند. در این شماره شما را با مهارت مقابله با استرس در محیط کار و علل ایجاد آن آشنا می‌کنیم.
استرس مفید همان چالش است!
کار جنبه مهمی از زندگی همه افراد است و بیشترین تایم روزانه ما در محل کار سپری می‌شود. در طول روز با مسائل مختلفی مواجه می‌شوید و در شرایط مختلفی قرار می‌گیرید. کار صرف‌نظر از منابع مالی برخی از نیازهای اساسی آدمی نظیر نیازهای روانی و بدنی، نیازهای اجتماعی و احساسات خودارزشمندی را ارضا می‌کند. با این وجود، کار عامل فشار روانی و استرس نیز است. هیچ‌کس در هیچ شغل و سمتی بدون استرس نیست و هرکس متناسب با موقعیت شغلی خود استرس متفاوتی تجربه می‌کند. شما در محیط کاری با تغییرات و دگرگونی‌هایی روبه‌رو می‌شوید، این تغییرات خواه ناخواه باعث ایجاد استرس در افراد می‌شود. این استرس در سلامت افراد تاثیرگذار است.
استرس شغلی گاهی با چالش اشتباه گرفته می‌شود. چالش برخلاف استرس، به لحاظ فیزیکی و روانی به فرد انگیزه می‌دهد، تا بتواند مهارت‌های جدیدی را بیاموزد. وقتی با چالشی مواجه می‌شوید و می‌توانید آن را حل کنید، احساس رضایت می‌کنید. این کار احساس مفید‌بودن به شما می‌دهد، بنابراین وقتی گفته می‌شود اندکی استرس مفید است، منظور همین چالش است. اگر شرایط کاری نامطلوب و رضایت‌بخش نباشد، بازده افراد را کاهش می‌دهد، همچنین شرایط دیگر محیط کاری ازجمله میزان روشنایی، تکنولوژی، سروصدا، موسیقی، ساعات کار، استراحت، تعطیلی هفتگی، شرایط آب‌وهوایی، رنگ و طراحی و دکوراسیون محل کار، همه بر عملکرد فرد اثر می گذارد.
استرس شغلی چیست؟
استرس ناشی از عللی است که موجب به وجود آمدن فشار بر جسم و روح می‌شوند. زمانی که علل ایجاد این فشار، کار و شغل فرد باشد، به آن استرس شغلی می‌گوییم. عواملی مانند خستگی، زورگویی و بی‌عدالتی، ناامنی شغلی، مشکلات موجود در روابط کاری و بسیاری عوامل دیگر که با محل کار در ارتباط هستند، می‌توانند عامل استرس شغلی باشند. استرس شغلی را می‌توان روی هم جمع‌شدن عوامل استرس‌زا و وضعیت‌های مرتبط با شغل دانست که اکثر افراد نسبت به استرس‌زا بودن آن اتفاق نظر دارند. چنانچه شرایط کاری به گونه‌ای باشد که خواست‌های بیش از توان و ویژگی‌های فرد را طلب کند و او نتواند از عهده آن بربیاید، استرس شغلی ایجاد می‌شود. دلیل اصلی تعداد بسیار زیادی از مشکلات روحی و روانی، به‌طور مستقیم از استرس‌های شغلی نشأت می‌گیرد.
فشارهای ناشی از نقش در محیط کار
در این بخش عواملی که در محیط کار موجب استرس شغلی می‌شوند را بررسی خواهیم کرد؛ عواملی که در این طبقه‌بندی جای می‌گیرند شامل موارد زیر هستند.
ویژگی‌های نقش
شناخت عوامل روان‌شناختی محیط کار را روشی می‌دانند که از آن راه می‌توان درک درستی از استرس شغلی به دست آورد. باید دید فشارهای ناشی از نقش چگونه می‌تواند موجب استرس فرد شود. چهارنوع ویژگی برای نقش وجود دارد: ابهام نقش، گرانباری نقش، کمباری نقش و ناسازگاری نقش.
ابهام نقش
ابهام نقش به این معناست که اطلاعات لازم برای انجام آن کار برای فرد کامل نباشد و فرد نداند که چه نقشی دارد؛ در نتیجه سردرگم می‌شود.
گرانباری نقش
زمانی که فرد نتواند از پس انجام بخشی از شغل خود بربیاید، دچار استرس می‌شود.
کمباری نقش
زمانی است که از همه توانایی‌ها و استعدادهای فرد به شکل مطلوبی استفاده نشود، استرس ناشی از این وضع را کمباری نقش می‌گویند.
ناسازگاری نقش
ناسازگاری شغلی زمانی برای فرد رخ می‌دهد که انجام‌دادن بخشی از مسئولیت‌هایش با انجام برخی دیگر ناسازگار باشد در نتیجه فرد دچار استرس می‌شود.
ویژگی‌های شغل
برخی از جنبه‌ها و ویژگی‌های شغلی در محیط کار سبب استرس فرد می‌شوند؛ شامل آهنگ کار، تکرار کار، نوبتکاری و ویژگی‌های مربوط به وظیفه.
آهنگ کار
سرعت یا به عبارتی دیگر آهنگی را که فرد باید کار خود را انجام دهد، آهنگ کار می‌گویند. این ویژگی می‌تواند موجب استرس در فرد شود؛ این‌که چه کسی این آهنگ را کنترل می‌کند نیز در میزان استرس تأثیر دارد.
تکرار کار
تعداد دفعاتی که فرد یک کار را انجام می‌دهد نیز در استرس شغلی تأثیر دارد. هر چه شغل معینی تکراری‌تر باشد، احتمال ایجاد استرس بیشتر است.
نوبتکاری
گاهی بعضی از شغل‌ها نیازمند کارکردن در خارج از ساعات کاری معمول است؛ در نتیجه عامل دیگری برای ایجاد استرس در فرد می‌شود.
ویژگی‌های مربوط به وظیفه
برخی دیگر از ویژگی‌های شغلی نیز عامل استرس‌زا هستند؛ ویژگی‌هایی مانند گوناگونی (تعداد وظایف گوناگون که فرد برعهده می‌گیرد)، آزادی عمل (میزان اختیار فرد در زمینه کاری خود)، کنش متقابل لازم (ارتباط‌های رودررو که فرد برای انجام کار خود دارد)، دانش و مهارت (میزان آمادگی فرد و دانشی که در روند کار نیاز دارد) و مسئولیت (سطح پاسخگویی که از فرد انتظار می‌رود) در استرس فرد تأثیر دارند.
روابط کاری میان‌فردی
روابطی که افراد در محیط کاری خود با دیگران برقرار می‌کنند نیز در میزان استرس نقش دارد. این روابط شامل روابط با همکاران، روابط با سرپرستان و روابط با مشتریان است.
روابط با همکاران
رابطه خود را با همکارانتان تقویت کنید. افرادی که رابطه ضعیفی با همکاران خود برقرار می‌کنند، بیشتر دچار استرس می‌شوند. ضعف روابط منجر به کم‌اعتمادی، کم‌علاقگی و کم‌حمایتی می‌شود. کارکنانی که با یکدیگر همبستگی دارند، بهتر می‌توانند از پس استرس‌های کاری خود بربیایند.
روابط با سرپرستان
روابط با سرپرستان و مدیران نیز بسیار اهمیت و در استرسی که فرد در محیط کار دچارش می‌شود، بسیار نقش دارد. مدیران و روسایی که ارتباط دوستانه با کارمندان خود برقرار می‌کنند و آنها را در تصمیم‌گیری‌ها شریک می‌کنند، کمک بسیاری به کاهش استرس زیردستان خود می‌کنند.
روابط با مشتریان
کارمندانی که وظیفه آنها ارایه خدمات به مشتریان است، بیشتر در معرض استرس هستند؛ زیرا باید با افراد و مراجعه‌کنندگان متنوعی در ارتباط باشند.
ورود به محیط کار
معمولا محیط جدید برای افراد اضطراب‌آور است و ممکن است دچار استرس شوند. زمانی که فرد وارد محیط کاری جدید می‌شود، درمی‌یابد که محیط کارش با آن‌چه در ذهن داشته است، متفاوت است. همین تفاوت ذهنی با واقعیت موجود سبب استرس فرد می‌شود.
نبود آموزش در زمینه مسائل کاری
یکی از مهمترین وظایف بخش مدیریت منابع انسانی در شرکت‌ها و ادارات باید آموزش نیروهای انسانی خود باشد. این آموزش‌ها به صورت کارگاه‌های آموزشی، سمینارها و دوره‌های کارآموزی و... انجام می‌شود. عدم این آموزش‌ها می‌تواند برای کارمندان استرس ایجاد کند.
بازخورد عملکرد
دریافت‌نکردن بازخورد نسبت به عملکرد نیز عامل ایجاد استرس شغلی است؛ بخش منابع انسانی باید بر روی این مسأله دقت بیشتری داشته باشد. دادن بازخورد نسبت به عملکرد کارمندان می‌تواند برای آنها ایجاد انگیزه کند.
پاداش‌ها
پاداشی که برای انجام کار به کارمندان داده می‌شود، می‌تواند عامل دیگری باشد که فرد را دچار استرس کند. اگر فرد خود را استحقاق دریافت پاداش نداند و عملکرد خود را ضعیف بداند، دچار استرس می‌شود. طرف دیگر قضیه این است که فرد احساس کند پاداشی که گرفته است نیز مناسب کاری که انجام داده است، نیست مانند درمان‌های خاص، امتیازها و تقدیر.
در کارهای روزمره نظم داشته باشید
سعی کنید برای کارهای روزمره خود برنامه داشته باشید تا با استفاده از آن بتوانید کارهای خود را به‌صورت منظم و به‌موقع انجام دهید. حداقل چند دقیقه زودتر به محل کار خود برسید تا با آرامش بتوانید کار خود را آغاز کنید.
استفاده از لباس مناسب
روی لباسی که می‌پوشید و وسایلی که به همراه دارید، دقت کنید. اگر محیط کار به شما اجازه می‌دهد، از لباس‌های راحت با رنگ روشن استفاده کنید. همچنین وسایلی به همراه داشته باشید که یادآور خاطرات خوب برای شما باشد.
ایجاد تنوع
سعی کنید در انجام کارهای خود تنوع داشته باشید. انجام دادن یک یا چند کار به‌صورت تکراری و روزمره باعث آزردگی و افسردگی شما می‌شود. حتی می‌توانید کارهای روزمره خود را به شکل متفاوت انجام دهید؛ برای مثال مسیر رفت‌وآمد خود را به محل کار تغییر دهید. یا در زمان استراحت خود کارهای متفاوتی انجام دهید.
تغییر در دکوراسیون
محیط اطراف خود را زیبا کنید. کارمندانی که دکوراسیون محل کار خود را با سلیقه خود طراحی می‌کنند، شادتر از دیگر کارمندان هستند. حتی اگر امکان چنین کاری را ندارید حداقل میز کار خود را تزیین کنید؛ مثلا عکس خانوادگی یا وسایلی که دوست دارید روی میز خود قرار دهید.
فعال بمانید
معمولا افراد در تایم کاری خود یک جا نشسته‌اند و تحرک کمتری دارند. همین عاملی برای افسردگی و ناراحتی می‌شود. اگر زمان دارید به خیابان‌های اطراف محل کار خود بروید و قدم بزنید.
استفاده از غذای سالم
اگر می‌دانید که روز سختی را در پیش دارید، سعی کنید تا میان‌وعده‌های سالم و مقوی به همراه خود به سر کار ببرید. مغزها شامل: گردو، فندق یا بادام به علت داشتن اسید چرب امگا۳، موز به دلیل دارا بودن پتاسیم، نان سبوس‌دار و همچنین خوراکی‌هایی که قند و انرژی را با سرعت کم در بدن آزاد می‌کنند ازجمله این مواد هستند.
مثبت‌اندیش و مهربان باشید
در محیط کار تا جایی که می‌توانید خوش‌برخورد و مهربان باشید و انرژی مثبت به خود و همکارانتان بدهید. از اختلاف و درگیری در محل کار خودداری کنید. لبخندزدن نیز تأثیر مثبتی بر روحیه افراد دارد، پس سعی کنید همیشه لبخند بزنید.
قدر موقعیت خود را بدانید
اگر نسبت به شغل خود احساس رضایت کامل ندارید، برای جلوگیری از استرس سعی کنید چند نکته مثبت از کار خود پیدا کنید و به این فکر کنید که افراد بسیاری هستند که دوست دارند جای شما باشند؛ این‌گونه حس بهتری نسبت به کار خود پیدا می‌کنید.
کنترل کردن یا پیدا کردن راه‌حل؟
همانطور که در قسمت قبل بیان کردیم، زمانی که در زندگی با موقعیت‌ها و مشکلاتی روبه‌رو می‌شوید که نه می‌توانید آنها را کنترل کنید و نه راه‌حل مناسبی را پیدا کنید، دچار استرس می‌شوید. شما با تلاش‌هایی که برای ازبین‌بردن استرس و تحمل آن انجام می‌دهید، با استرس مقابله کرده‌اید. هدف شما حذف عامل مزاحمی است که زندگی را از حالت عادی خارج ساخته و آن را مختل کرده است.
انواع مقابله
الف) مقابله مسأله‌مدار: در این نوع مقابله فرد به صورت مستقیم کار یا فعالیتی را انجام می‌دهد که عامل استرس را از بین ببرد یا آن را کاهش دهد. با استفاده از حل مسأله، برنامه‌ریزی، کنارگذاشتن فعالیت‌های غیرضروری، مشورت، فکرکردن و... سعی بر حذف استرس می‌شود.
ب) مقابله هیجان‌مدار:
در این مقابله فرد تلاش می‌کند با آرام‌‌ساختن خود هیجان و ناراحتی‌هایی که در اثر استرس برایش ایجاد شده است را برطرف سازد. مانند دعاکردن، درددل‌کردن، نذر و نیاز و... هیجانات، مانع از تفکر و تصمیم‌گیری صحیح برای حل مسأله و رفع استرس می‌شود.
ج) مقابله ناسازگار:
گاه افراد به دلیل ضعف و ناتوانی در حل مسأله خود، قادر به تحمل استرس نیستند، بنابراین رفتارها مقابله نادرستی از خود بروز می‌دهند. مانند نوجوانی که به دلیل مشکلات خانوادگی و تحصیلی به اعتیاد روی می‌آورد.
