از زمانی که هواپیما اختراع شده، شاهد سقوط انواع گوناگون این وسیله نقلیه هوایی بوده‌ایم. نخستین سقوط مرگبار هواپیما به سال ۱۹۰۸ میلادی باز می‌گردد. یعنی ۵ سال پس از اینکه برادران رایت توانستند نخستین هواپیمای قابل کنترل موتوردار و سنگین‌تر از هوا را اختراع کنند.
در باب مرگبار بودن این سقوطها همین کافیست که بدانید به گزارش دولت آمریکا، در خلال سال‌های ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۰ حدود ۵۶۸ حادثه و سقوط هواپیما ثبت شده است و به موجب آنها ۵۳ هزار و ۴۸۷ مسافر و خدمه جان خود را از دست داده‌اند. البته بر اساس همین گزارش، ۹۰ درصد از این مسافران از حوادث یادشده جان سالم به‌در برده‌اند.
با اینکه ۲۶ حادثه بسیار شدید و مرگبار بوده اما بیش از نیمی از مسافران و خدمه زنده مانده‌اند. یعنی راه‌هایی برای زنده ماندن وجود دارد. البته، برخلاف تصور عموم مردم، سفر هوایی امن‌ترین روش مسافرت نیست. سفرهای ریلی یعنی با قطار به لحاظ میزان تصادفات در هر سفر و سفرهایی که هر ساعت انجام می‌شود، بیشترین امنیت را دارا هستند.
همچنین، بر اساس مطالعات صورت گرفته در کشور آمریکا، واقعیت این است که آمار بازمانده‌ها بیشتر از چیزی است که مردم انتظار دارند. نکته قابل اشاره در مورد مسافران درگذشته این است که اغلب آنها در اثر دود و آتش جان خود را از دست داده‌اند؛ به این مفهوم که اگر اقدامات احتیاطی لازم را انجام می‌دانند، ممکن بود زنده بمانند.
کارت‌های دستورالعمل پرواز که پشت هر صندلی وجود دارد را بخوانید
اما این اقدامات احتیاطی شامل چه مواردی است؟
همان‌طور که ممکن است حدس زده باشید برخی از ادعاها در این رابطه ممکن است کامل بی‌استفاده و حتی گاها نامربوط باشند. یعنی نمی‌توان عمل ویژه‌ای را نام برد و گفت در فلان شرایط این کار را انجام دهید و زنده بمانید. اما، فهرستی از اقدامات و وسایل موردنیاز برای زمان بحران وجود دارد که با آگاهی از آنها می‌توانید به نجات جان خود یا دیگر مسافران بپردازید.
برنامه‌ریزی داشته باشید
بسیار مهم و ضروری است که برای مواقع بحران، برنامه‌ریزی و نقشه ذهنی داشته باشید تا بدانید مثلا هنگام فرود اضطراری با انجام چه کارهایی می‌توانید نجات پیدا کنید. اولین قدم برای این کار، گوش سپردن به توضیحات مهمان‌داران هواپیماست. سپس به مطالعه دفترچه پرواز پرداخته و نزدیک‌ترین در خروج به صندلی خود را پیدا و مشخص کنید. یعنی تعداد صندلی‌هایی که از محل استقرار شما تا درهای خروج در پشت و جلو وجود دارد را بشمارید. هر کدام نزدیک‌تر بود را برای فرار در لحظه بحرانی انتخاب کنید. وقتی از محل در خروج اطلاع داشته باشید، در آتش و دود قادر به یافتن آن خواهید بود و سردرگم نمی‌مانید.
انتخاب امن‌ترین صندلی‌ها
احتمالا شنیده‌اید که صندلی‌های کنار بال هواپیما امن‌ترین جای این وسیله نقلیه هوایی هستند. دلیلش هم این است که بدنه هواپیما در این قسمت قوی‌تر است. اما باید به اطلاعتان برسانیم که در نتیجه بررسی هواپیماهای سقوط‌کرده، مشخص شده که بخش عقب هواپیما مطمئن‌ترین قسمت آن در سقوط‌های هوایی بوده است.
این ادعا توسط چندین تیم تحقیقاتی و علمی نیز ثابت شده است. در سال ۲۰۱۳ میلادی، شبکه مستند آمریکا نیز این مساله را با نمایش یک فیلم مستند ثابت کرد. تولیدکننده‌های این برنامه تلویزیونی، در هواپیمای بوئینگ ۷۲۷، دوربین‌ها، حسگرها و عروسک‌های تست سقوط با استخوان‌های شکستنی تعبیه کرده و این دستگاه را در بیابان‌های مکزیک به زمین کوبیدند تا آزمایش خود را به انجام برسانند.
پس از برخورد هواپیما به زمین، بخش جلوی آن و صندلی‌های دو ردیف اول (که اغلب به‌عنوان فرست‌کلاس و بیزینس فروخته می‌شوند) به‌طور کامل از بین رفتند. این در حالی بود که جی-فورس (نیروی گرانش) بخش میانی هواپیما ۱۲G گزارش شده بود. میزان شتاب سقوط بر اثر وزن در بخش عقبی نیز رقم ۶G را نشان می‌داد.
متخصصان از برآورد نیروی گرانش در بخش‌های گوناگون بوئینگ ۷۲۷ این‌طور نتیجه گرفتند که هیچ‌کدام از مسافران بخش فرست‌کلاست و بیزنس سالم نخواهند ماند. اما ۷۸ درصد بقیه مسافران شانس زنده ماندن دارند. به‌ویژه افرادی که در بخش‌های عقبی هواپیما هستند.
از آنجا که شاید بگویید یک آزمایش واحد در این راستا چندان قاطع به‌نظر نمی‌رسد و شاید اشتباهاتی داشته، باید بدانید که در یافته‌های علمی منتشر شده در سال مجله Popular Mechanics نیز اعلام شد، صندلی‌های عقب هواپیماها امن‌ترین مکان‌ها هنگام سقوط هستند و ۶۹ درصد از مسافران این بخش شانس زنده ماندن دارند.
گفتنی است که این گزارش با بررسی تمامی سقوط‌های هوایی پس از سال ۱۹۷۱ میلادی گردآوری شده است. همچنین در آن اعلام شده که شانس زنده ماندن صندلی‌های کنار بال هواپیما ۵۶ درصد و صندلی‌های جلو، ۴۹ درصد است.
سازنده‌ها مدعی هستند که امنیت همه صندلی‌های هواپیما با هم برابر است، اما مطالعات علمی چیز دیگری می‌گویند!
تاثیر طرز نشستن مسافر در نجات جان او
سخنگوی کمپانی هواپیماسازی بوئینگ در این رابطه گفته: «اگر فرد درست روی صندلی بنشیند و کمربند ایمنی خود را ببندد، در امنیت کامل خواهد بود.» در آزمایش صورت گرفته در بیابان‌های مکزیک نیز این ادعا ثابت شده است. در این بررسی، کارشناسان، عروسک‌ها را در پوزیشن‌های مختلف روی صندلی‌ها قرار داده بودند. به شرح زیر:
-فردی که روی صندلی نشسته، بالاتنه و سر خود را روی زانوها خم کرده و دست‌ها را در زیر زانو به هم قفل کرده است. (پوزیشن Brace)
-فردی که به حالت عادی روی صندلی نشسته و کمربند ایمنی خود را بسته است.
-کسی که به حالت عادی روی صندلی نشسته اما کمربند ایمنی خود را نبسته است.
و در نهایت مشخص شد کسانی که کمربند ایمنی را نبسته‌اند، احتمال مرگشان بسیار بالاست و به‌ندرت می‌توانند از حوادث هوایی جان سالم به در ببرند.
همچنین، دانشمندان دانشگاه گرینویچ با بررسی وضعیت ۲ هزار بازمانده از ۱۰۵ تصادف هوایی در سراسر جهان، به این نتیجه رسیدند، مسافرانی که در ۶ ردیف دورتر از در خروج نشسته بودند، بندرت نجات پیدا کرده‌اند. این در حالیست که تفاوت بین صندلی سمت پنجره و راهرو بسیار جزئی و اندک بوده است.
پوزیشن Brace
همچون ادعای طراحان هواپیما مبنی بر امن بودن همه صندلی‌ها، پوزیشن Brace نیز با اختلاف‌نظرهای فراوانی در میان کارشناسان مواجه است.
برخی از فرضیه‌پردازها مدعی هستند که با قرار گرفتن در این حالت، یعنی خم شدن به جلو و قفل کردن دست در زیر زانوها، شما در واقع مرگ آسان‌تری برای خود رقم می‌زنید! آنها اعتقاد دارند که این پوزیشن به هیچ عنوان از حادثه پیش‌گیری نمی‌کند و درست برعکس، موجب شکستن گردن یا کمر مسافر می‌شود.
برخی دیگر هم معتقد هستند که این حالت برای صندلی‌های بخش اکونومی کارساز نیست زیرا فضای کافی برای انجام این حالت بین صندلی‌ها وجود ندارد. در ضمن، این حالت هیچ تاثیری در نجات فرد نخواهد داشت، بلکه باید صاف به پشتی صندلی تکیه زده و صندلی جلویی را فشار دهید.
محافظت
پس از سقوط هواپیمای M1 Kegworth در سال ۱۹۸۹ میلادی (که ۷۹ نفر از ۱۲۶ مسافر زنده ماندند) پای بیشتر قربانی‌ها و بازمانده‌ها از ناحیه زانو به پایین شکسته بود. دلیلش هم فشاری بود که از صندلی جلو روی پای مسافران وارد شده بود. بنابراین، پاهای خود را صاف روی زمین و ترجیحا در فاصله دورتر از زانوها قرار دهید. کیف دستی خود را زیر صندلی جلویی بگذارید تا نقش مانع را داشته باشد. برای حفط امنیت بیشتر، از مهمان‌دار بالشت تقاضا کنید. هر گونه شئ تیز و برنده همچون خودکار و مداد را از اطراف خود دور کنید.
کمربند ایمنی
یکی از عجیب‌ترین یافته‌های دانشمندان در مورد رفتار مسافران در مواقع بحران، به کمربند ایمنی مربوط می‌شود. بسیاری از مردم هنگام ترس و استرس دستپاچه می‌شوند و به طور ناخواسته کمربند ایمنی خود را باز می‌کنند!
شاید دلیلش این باشد که اغلب در تصادفات خودروها، مردم چنین واکنشی را دارند. اما برای حفظ امنیت بیشتر باید کمربند خود را تا جای ممکن سفت کرده و ببندید. هر چه کمربند شل‌تر باشد، میزان نیروی گرانشی احتمالی افزایش خواهد یافت و همان اندازه جانتان در خطر خواهد بود.
ترس منفی
پس از سقوط، سرعت حرف اول را می‌زند. سپس باید حتما خونسردی خود را حفظ کنید. استرس‌های فزاینده، چیزی که ما به عنوان «ترس منفی» از آن یاد می‌کنیم باعث می‌شود تا افراد پس از سقوط هواپیما همچنان در جای خود خشکشان بزند و هیچ حرکتی نکنند. این خلسه‌های موقتی و شوک شدن برای هر فردی ممکن است روی دهد. حتی خدمه هم شاید چندین دقیقه نتوانند واکنش صحیح و سریعی از خود نشان دهند.
اما، بهترین و مناسب‌ترین کاری که برای نجات خود می‌توانید انجام دهید این است که به دستورات خدمه پرواز گوش کرده و سریعا از جای خود حرکت کرده و به مکانی بروید که آنها می‌گویند. حرکت نکردن مسافر پس از سقوط می‌تواند به مرگ او منجر شود.
استنشاق دود
یکی از دلایل اصلی مرگ بیشتر مسافران سقوط‌های هوایی، آتش‌سوزی است. اما دود این آتش هم بی‌تقصیر نیست. تنفس دود ناشی از آتش‌سوزی می‌تواند منجر به از دست دادن موقتی حواس شود
در چنین شرایطی، یک دستمال خیس یا هر پارچه‌ای که دم دست داشتید را جلوی دهان و بینی خود ببندید. اگر پارچه خیس باشد بهتر است. اگر آب پیدا نکردید، حتی می‌توانید از ادرار استفاده کنید – اینجا صحبت از مرگ و زندگی است و باید برای نجات خود بکوشید.
خم کردن سر به سمت زمین
برای اینکه دود کمتری را وارد ریه‌های خود کنید، بهتر است سرتان را پایین انداخته، دهان و بینی خود را بپوشانید و به هیچ عنوان دراز نکشیده یا نیم‌خیز نشوید؛ روی دو پا بایستید.
سرعت عمل داشته باشید
بهترین بازه زمانی برای نجات پیدا کردن، دو دقیقه است. به سخنان مهمان‌داران هواپیما گوش فرا دهید و سریعا به سمت در خروج بروید و فورا از کابین خارج شوید.
