کلیه‌ها اندام‌هایی کوچک هستند اما قوی‌اند و عملکردهای بسیار مهمی دارند. کلیه‌ها مسئول تصفیه‌ی ضایعات، ترشح هورمون‌هایی که فشار خون را کنترل می‌کنند، تعدیل مایعات در بدن، تولید ادرار و بسیاری از کارهای مهم دیگر هستند. این اندام حیاتی از راههای گوناگونی می‌تواند دچار آسیب بشود.
دیابت و فشار خون بالا، معمول‌ترین ریسک فاکتورها برای مشکلات کلیوی‌اند. اما چاقی، سیگار کشیدن، ژنتیک، جنسیت و سن نیز می‌توانند این ریسک را افزایش بدهند. قند خون کنترل نشده و فشار خون بالا می‌تواند به رگهای خونی موجود در کلیه‌ها آسیب زده و توانایی آنها برای عملکرد در سطحی بهینه را کاهش بدهد.
زمانی که کلیه‌ها به طور موثر کار نمی‌کنند، ضایعاتی در خون جمع میشود، مثلا ضایعات ناشی از غذا. بنابراین لازم است بیماران کلیوی، رژیم غذایی خاصی را دنبال کنند.
بیماری کلیوی و رژیم غذایی
محدودیت‌های غذایی بسته به میزان آسیب کلیه‌ها، گوناگون هستند. مثلا افرادی که در مراحل اولیه‌ی بیماری کلیوی هستند نسبت به کسانی که نارسایی کلیوی دارند، محدودیت‌های غذایی متفاوتی را دنبال می‌کنند. اگر دچار بیماری کلیوی باشید، پزشک معالج‌تان بهترین رژیم غذایی را که متناسب با نیازهای فردی شما باشد به شما توصیه می‌کند.
برای بیشتر افرادی که دچار بیماری کلیوی پیشرفته هستند، مهم است که رژیم غذایی در پیش بگیرند که دوست کلیه‌ها باشد و مقدار ضایعات موجود در خون را کاهش بدهد. این رژیم غذایی اغلب رژیم renal نامیده میشود. این نوع رژیم غذایی، عملکرد کلیه‌ها را تقویت کرده و از آسیب بیشتر آنها جلوگیری می‌کند. هر چند محدودیت‌های غذایی متنوع هستند اما معمولا توصیه میشود تمام افرادی که بیماری کلیوی دارند، مواد مغذی زیر را محدود کنند:
سدیم: سدیم در بسیاری از غذاها وجود دارد و جزء اصلی نمک نمکدان است. کلیه‌های آسیب دیده نمی‌توانند سدیم زیادی را فیلتر کنند، در نتیجه میزان آن در خون افزایش می‌یابد. معمولا توصیه میشود مصرف سدیم را به کمتر از 2000 میلی گرم در روز محدود کنید.
پتاسیم: پتاسیم نقش‌های حیاتی زیادی در بدن دارد اما افرادی که بیماری کلیوی دارند باید مصرف پتاسیم را محدود کنند تا میزان آن در خون‌شان بالا نرود. معمولا توصیه میشود مصرف پتاسیم را به کمتر از 2000 میلی گرم در روز محدود کنید.
فسفر: کلیه‌های آسیب دیده نمی‌توانند فسفر اضافی را دفع کنند و فسفر هم ماده‌ی معدنی است که در بسیاری از غذاها وجود دارد. مقادیر زیاد فسفر می‌تواند منجر به آسیب به بدن شود، بنابراین مصرف فسفر غذایی را باید به کمتر از 800 تا 1000 میلی گرم در روز محدود کنید.
پروتئین هم ماده‌ی مغذی دیگری است که افراد دچار بیماری کلیوی باید مصرف آن را محدود کنند، چون ضایعات حاصل از سوخت و ساز پروتئین نمی‌تواند توسط کلیه‌های آسیب دیده به خوبی دفع شود. اما افرادی که در مراحل حادتر بیماری کلیوی هستند و دیالیز انجام می‌دهند، نیاز بیشتری به پروتئین دارند.
هر فردی که بیماری کلیوی دارد با فرد بیمار دیگر متفاوت است و به همین علت است که باید در مورد نیازهای غذایی خاص خودتان، حتما از پزشک معالج‌تان توصیه‌هایی بگیرید. خوشبختانه بیماران کلیوی، انتخاب‌های غذایی سالم و خوشمزه‌ی زیادی دارند که فسفر، پتاسیم و سدیم کمی دارند.
گل کلم
گل کلم، سبزی بسیار مغذی است و منبع خوبی از ویتامین C، ویتامین K و ویتامین B محسوب میشود. گل کلم سرشار از ترکیبات ضد التهابی چون ایندول‌ها بوده و منبع عالی فیبر است. ضمنا می‌توانید از پوره‌ی گل کلم به جای سیب زمینی به عنوان ساید دیشی کم پتاسیم استفاده کنید. یک فنجان (124 گرم) گل کلم پخته شده حاوی؛ 19 میلی گرم سدیم، 176 میلی گرم پتاسیم و 40 میلی گرم فسفر است.
بلوبری
بلوبری غنی از مواد مغذی بوده و یکی از بهترین منابع آنتی اکسیدانی است. بلوبری حاوی آنتی اکسیدان‌هایی به نام آنتوسیانین‌هاست که می‌توانند در برابر بیماری‌های قلبی، انواعی از سرطان‌ها، زوال عقل و دیابت از شما محافظت کنند. ضمنا بلوبری می‌تواند به خوبی در رژیم غذایی خاص بیماران کلیوی جای بگیرد زیرا کم سدیم است. یک فنجان بلوبری تازه حاوی؛ 1.5 میلی گرم سدیم، 114 میلی گرم پتاسیم و 18 میلی گرم فسفر است.
انگور قرمز
انگور قرمز نه تنها خوشمزه است بلکه مقدار فراوانی مواد مغذی دارند. انگور قرمز سرشار از ویتامین C بوده و دارای آنتی اکسیدانی به نام فلاونیدهاست که ثابت شده ضد التهاب هستند. ضمنا انگور قرمز غنی از رزوراتول است که نوعی فلاونید محسوب شده و برای سلامت قلب مفید است و با دیابت و زوال عقل مبارزه می‌کند. این میوه‌ی شیرین، دوست کلیه‌هاست. نصف فنجان (75 گرم) انگور قرمز حاوی؛ 1.5 میلی گرم سدیم، 144 میلی گرم پتاسیم و 15 میلی گرم فسفر است.
سفیده‌ی تخم مرغ
هر چند زرده‌ی تخم مرغ بسیار مغذی است اما مقدار زیادی فسفر دارد. برای همین سفیده‌ی آن می‌تواند انتخاب بهتری برای بیماران کلیوی باشد. سفیده‌ی تخم مرغ منبع عالی پروتئین با کیفیتی است که دوست کلیه‌هاست. بنابراین می‌تواند برای دیالیزی‌ها یک غذای بسیار خوب باشد چون این افراد نیاز بیشتری به پروتئین دارند اما باید مصرف فسفر را کاملا محدود کنند. دو عدد سفیده‌ی تخم مرغ بزرگ حاوی؛ 110 میلی گرم سدیم، 108 میلی گرم پتاسیم و 10 میلی گرم فسفر است.
سیر
کسانی که مشکلات کلیوی دارند باید سدیم محدودی مصرف کنند. سیر می‌تواند جایگزین خوبی برای نمک سر سفره باشد که هم طعم خوبی به غذا می‌دهد و هم فواید زیادی برای سلامتی دارد. سیر منبع خوبی از منگنز، ویتامین C و ویتامین B6 بوده و حاوی ترکیبات سولفوری است که خواص ضد التهابی دارند. سه حبه سیر (9 گرم) حاوی؛ 1.5 میلی گرم سدیم، 36 میلی گرم پتاسیم و 14 میلی گرم فسفر است.
گندم سیاه (دانه چاودار)
بسیاری از غلات سبوسدار، فسفر زیادی دارند اما گندم سیاه یک استثناست. گندم سیاه یا دانه چاودار بسیار مغذی بوده و منبع خوبی از ویتامین‌های گروه B، منیزم، آهن و فیبر است. گندم سیاه غله‌ای بدون گلوتن است که باعث میشود برای مبتلایان به بیماری سلیاک، غذای مناسبی باشد. نصف فنجان گندم سیاه پخته شده حاوی؛ 3.5 میلی گرم سدیم، 74 میلی گرم پتاسیم و 59 میلی گرم فسفر است.
روغن زیتون
روغن زیتون منبع سالمی از چربی بوده و بدون فسفر است. معمولا بیماران کلیوی برای کنترل وزن خود دچار مشکل هستند. بیشتر چربی موجود در روغن زیتون، چربی تک غیراشباعی به نام اسید اولئیک است که خواص ضد التهابی دارد. ضمنا چربی‌های تک غیراشباع در دماهای بالا مقاوم هستند و به همین علت، روغن زیتون انتخابی سالم برای پخت و پز است.
28 گرم روغن زیتون حاوی؛ 0.6 میلی گرم سدیم، 0.3 میلی گرم پتاسیم و 0 گرم فسفر است.
بلغور
بلغور، غله‌ای سنتی است که جایگزین بسیار عالی برای سایر غلاتی است که بیماران کلیوی نمی‌توانند آنها را مصرف کنند. این غله‌ی مغذی، منبع خوبی از ویتامین‌های گروه B، منیزیم، آهن و منگنز است. بلغور غنی از پروتئین گیاهی بوده و فیبر غذایی زیادی دارد که برای سلامت گوارش مهم است. نصف فنجان (91 گرم) بلغور حاوی؛ 4.5 میلی گرم سدیم، 62 میلی گرم پتاسیم و 36 میلی گرم فسفر است.
کلم برگ
کلم برگ از خانواده‌ی کلم‌ها بوده و سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و ترکیبات قدرتمند گیاهی است. کلم برگ منبع عالی ویتامین K، ویتامین C و ویتامین‌های B است. ضمنا کلم برگ، فیبر غیر محلول دارد؛ فیبر غیر محلول فیبری است که با بهبود حرکات روده و حجم دادن به مدفوع، سلامت سیستم گوارش را افزایش می‌دهد. کلم برگ، پتاسیم، فسفر و سدیم کمی دارد. یک فنجان کلم برگ خرد شده حاوی؛ 13 میلی گرم سدیم، 119 میلی گرم پتاسیم و 18 میلی گرم فسفر است.
مرغ بدون پوست
درست است که بیماران کلیو باید مصرف پروتئین را محدود کنند، اما تامین پروتئین کافی با کیفیت بالا نیز برای سلامتی حیاتی است. سینه مرغ بدون پوست، فسفر، پتاسیم و سدیم کمتری دارد. هنگام خرید مرغ، نوع تازه‌ی آن را انتخاب کنید و مارینه شده‌ی آن را نخرید، زیرا می‌تواند حاوی مقدار زیادی سدیم و فسفر باشد. 84 گرم سینه مرغ بدون پوست حاوی؛ 63 میلی گرم سدیم، 216 میلی گرم پتاسیم و 192 میلی گرم فسفر است.
فلفل دلمه‌ای
فلفل دلمه‌ای حاوی مقدار مناسبی از مواد مغذی بوده و بر خلاف بسیاری از سبزیحات دیگر،پتاسیم کمی دارد. این فلفل‌های رنگی غنی از آنتی اکسیدان قدرتمندی چون ویتامین C هستند. یک عدد فلفل دلمه‌ای قرمز (74 گرم) حاوی 158 درصد از میزان توصیه شده ویتامین C است. فلفل دلمه‌ای ویتامین A زیاد نیز دارد که یک ماده‌ی مغذی مهم برای عملکرد سیستم ایمنی است که معمولا در بدن بیماران کلیوی افت می‌کند. یک عدد فلفل دلمه‌ای قرمز کوچک حاوی؛ 3 میلی گرم سدیم، 156 میلی گرم پتاسیم و 19 میلی گرم فسفر است.
پیاز
پیاز، طعم دهنده‌ای بسیار خوب است که سدیم ندارد. کاهش مصرف نمک برای بسیاری از بیماران سخت است و پیاز می‌تواند جایگزین خوبی برای نمک باشد و طعم خوشایندی به غذا بدهد. پیاز خرد شده با سیر و روغن زیتون، بدون اینکه سلامت کلیه‌ها را به خطر بیندازد، طعم خوبی به غذای‌تان می‌دهد. ضمنا پیاز دارای ویتامین C، منگنز و ویتامین‌های B بوده و فیبر پربیوتیک دارد که با تغذیه‌ی باکتری‌های مفید روده، به سلامت گوارش‌تان کمک می‌کند. یک عدد پیاز کوچک (70 گرم) حاوی؛ 3 میلی گرم سدیم، 102 میلی گرم پتاسیم و 20 میلی گرم فسفر است.
آروگولا
بسیاری از سبزیجات مفید مانند اسفناج، پتاسیم زیادی دارند و افراد کلیوی نمی‌توانند از آنها مصرف کنند. اما آروگولا یا شابانک، گیاهی مغذی است که پتاسیم کمی دارد و می‌تواند انتخاب خوبی برای سالاد و ساید دیش مناسب بیماران کلیوی باشد. آروگولا منبع خوبی از ویتامین K و مواد معدنی چون منگنز و کلسیم است که همگی برای سلامت استخوان‌های مهم هستند. این سبزی مغذی، نیترات هم دارد که ثابت شده می‌تواند فشار خون را کاهش داده و بنابراین از این جهت هم برای بیماران کلیوی مناسب است.
یک فنجان (20 گرم) آروگولای خام حاوی؛ 6 میلی گرم سدیم، 74 میلی گرم پتاسیم و 10 میلی گرم فسفر است.
ماکادمیا (فندق استرالیایی)
بیشتر مغزها فسفر زیادی دارند و مصرف آنها به بیماران کلیوی توصیه نمی‌شود. اما ماکادمیا، انتخاب بسیار خوبی برای این افراد است چون نسبت به آجیل‌های معروفی چون بادام زمینی، فسفر بسیار کمی دارد. ماکادمیا سرشار از چربی‌های سالم، ویتامین‌های B، منیزیم، مس، آهن و منگنز است. 28 گرم ماکادمیا حاوی؛ 1.4 میلی گرم سدیم، 103 میلی گرم پتاسیم و 53 میلی گرم فسفر است.
تربچه
تربچه، سبزی تُرد و دوست داشتنی است که به خوبی در رژیم غذایی مناسب بیماران کلیوی جای می‌گیرد. زیرا پتاسیم و فسفر بسیار کمی دارد و سایر مواد مغذی آن زیاد است. تربچه منبع عالی ویتامین C است که به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی می‌تواند ریسک بیماری‌های قلبی و آب مروارید را کاهش بدهد. ضمنا طعم فلفل مانند تربچه باعث میشود طعم خوبی به غذای کم سدیم‌تان بدهد. نصف فنجان تربچه‌ی خرد شده حاوی؛ 23 میلی گرم سدیم، 135 میلی گرم پتاسیم و 12 میلی گرم فسفر است.
شلغم
شلغم هم دوست کلیه‌هاست و می‌تواند جایگزین خوبی برای سبزیجاتی باشد که پتاسیم زیادی دارند مانند سیب زمینی و کدو. شلغم سرشار از فیبر و مواد مغذی چون ویتامین C، ویتامین B6، منگنز و کلسیم است. می‌توانید شلغم را به صورت پخته یا کبابی مصرف کنید. نصف فنجان شلغم پخته شده حاوی؛ 12.5 میلی گرم سدیم، 138 میلی گرم پتاسیم و 20 میلی گرم فسفر است.
آناناس
بسیاری از میوه‌های استوایی مانند پرتقال، موز و کیوی دارای پتاسیم فراوانی هستند. اما آناناس یک میوه‌ی شیرین و کم پتاسیم است که می‌تواند برای بیماران کلیوی مناسب باشد. آناناس غنی از فیبر، ویتامین‌های B، منگنز و بروملین است؛ بروملین آنزیمی است که به کاهش التهاب کمک می‌کند. یک فنجان آناناس خرد شده حاوی؛ 2 میلی گرم سدیم، 180 میلی گرم پتاسیم و 13 میلی گرم فسفر است.
کران بری
کران بری هم برای کلیه‌ها مفید است و هم برای مجاری ادراری. این میوه‌ی ریز و ترش حاوی فیتونوترینت‌هایی به نام پرو آنتوسیانیدین نوع A است که مانع چسبیدن باکتری‌ها به مخاط سیستم ادراری و مثانه میشود و در نتیجه از عفونت پیشگیری می‌کند. این چیزی است که برای بیماران کلیوی مفید است زیرا این افراد بیشتر در معرض عفونت‌های مجاری ادراری قرار دارند. کران بری را می‌توانید به صورت، تازه، خشک شده و یا به عنوان آبمیوه استفاده کنید. یک فنجان کران بری تازه حاوی؛ 2 میلی گرم سدیم، 85 میلی گرم پتاسیم و 13 میلی گرم فسفر است.
قارچ شیتاکه
قارچ شیتاکه، قارچی بسیار خوشمزه است که می‌توانید آن را به جای گوشت استفاده کنید و برای بیماران کلیوی که باید پروتئین کمی مصرف کنند بسیار خوب است. قارچ شیتاکه منبع عالی ویتامین‌های گروه B، مس، منگنز و سلنیوم است. ضمنا این قارچ مقدار خوبی پروتئین گیاهی و فیبر غذایی دارد. قارچ شیتاکه، نسبت به قارچ‌های دیگر، کم پتاسیم است. یک فنجان قارچ شیتاکه پخته شده حاوی؛ 6 میلی گرم سدیم، 170 میلی گرم پتاسیم و 42 میلی گرم فسفر است.
