مشکل از کجا شروع می شود؟!
1- شما یک جوان فعال و پر انرژی هستید، اما مدتی است که به دنبال فعالیت های جسمی مثل دویدن و فوتبال بازی کردن، دچار تنگی نفس یا خستگی زود هنگام می شوید و احساس می کنید که زودتر از همسن و سال های خود خسته می شوید یا اصطلاحا کم می آورید.البته این وضعیت مشابه، ممکن است حتی بعد از بروز یک سرماخوردگی سخت یا ساده ای که شما به درمانش اهمیت ندادید هم ایجاد شود. یعنی همان تنگی نفس و خستگی در زمان فعالیت کردن و حتی گاهی در زمان استراحت. اوایل بروز مشکل مقاومت می کنید و به روی خودتان نمی آورید اما کم کم این وضعیت شما را آزار می دهد و شما با دوستان همسن و سال و یا با اعضای خانواده خود مشورت می کنید. هر کسی بر اساس تجربه ی شخصی خودش شما را راهنمایی می کند؛ پیشنهادها مختلف اند، مثلا مراجعه به پزشک ریه، درمان های گیاهی یا داروهای تقویت کننده و ... .
اما ممکن است کمتر کسی به شما پیشنهاد کند که به یک پزشک قلب مراجعه کنید و اکو کاردیوگرافی قلب انجام دهید. ما به شما پیشنهاد می دهیم که در برخورد و تجربه چنین نشانه هایی حتما به یک پزشک متخصص قلب مراجعه کنید و از ایشان راهنمایی بگیرید و با انجام چند آزمایش ساده، اکو قلب و معاینه فیزیکی، از سلامت قلب و ریه خود مطمئن شوید. پس اگر نوجوانی یا جوانی هستید که دچار تنگی نفس زیاد، خستگی و طپش قلب در زمان فعالیت هستید، نارسایی قلبی می تواند یکی از دلایل آن باشد و حالا هیچ کس بهتر از یک تیم نارسایی قلب مجرب نمی تواند به شما کمک کند.
2- شما یک فرد میانسال هستید که دچار یک حمله ی قلبی (سکته قلبی) شده اید .آنژیوگرافی و انژیوپلاستی و گاهی به خاطر وسعت حمله ی قلبی عمل قلب باز برای شما انجام شده است. اما علی رغم تمامی این درمان ها و مصرف مرتب داروهای قلبی، شما هنوز از تنگی نفس شبانه و یا در زمان فعالیت، ورم کردن اندام ها خصوصا در پاها و شکم رنج می برید. شب ها چندین نوبت با تنگی نفس از خواب بیدار می شوید. خستگی و ضعف عمومی زندگی شما را مختل کرده است. این بار مشکل شما گرفتگی رگ های قلب نیست، مشکل اصلی ضعیف شدن ماهیچه ی قلب به دنبال سکته ی قلبی است که اصطلاحا نارسایی قلبی نامیده می شود. برای تشخیص قطعی فقط کافی است که اکوکاردیوگرافی قلب برای شما انجام شود تا شما از میزان قدرت انقباضی ماهیچه ی قلب یا برون ده قلبی(EF) خود مطلع شوید. برون ده قلبی میزان قدرت ماهیچه قلب برای پمپ کردن خون به کل بدن است. هر چه مقدار این برون ده قلبی کمتر باشد)کمتر از15%) ماهیچه ی قلب ضعیف تر و علائم بیماری شدیدتر است پس نارسایی قلبی زمانی رخ می دهدکه قلب به علت ضعیف شدن قادر به پمپ کردن خون کافی نیست و نمی تواند جریان خون کافی را به اعضای بدن برساند.
علائم بیماری نارسایی قلب را بشناسیم!
تنگی نفس یکی از شایعترین شکایت هایی است که حتی شب ها ممکن است شما را از خواب بیدار کند. ورم اندام خصوصا پاها و بزرگ شدن شکم که آشناترین علامتش افزایش وزن است. ضعف و خستگی زودرس بیشتر در زمان فعالیت، کم اشتهایی و گاهی تهوع (در زمان حاد شدن بیماری که نیاز به مشورت با پزشک معالج دارد)کم خوابی، کج خلقی، عصبانیت زودرس و بی حوصلگی از دیگر نشانه های این بیماری است.
هر چه که علائم بیماری بیشتر شما را آزار دهد و زندگی روزمره شما را مختل کند، این بدان معنی است که شما در مرحله حاد بیماری هستید و یا تحت درمان درستی قرار نگرفته اید و داروهای شما نیاز به تنظیم مجدد دارد. پس در این شرایط بهترین راه حل مراجعه به متخصص نارسایی قلب است.
راهکارهای درمانی بیماری نارسایی قلب!
در ابتدا ممکن است شما برای خود و یا بیمارتان به دنبال یک درمان قطعی باشید. اما کم کم توجه می شوید که درمان این بیماری به صبوری زیادی نیاز دارد و تا حد زیادی به تغییر سبک زندگی شما و عادت های روزانه شما بستگی دارد. هر چند تمامی تلاش تیم درمانی نارسایی قلب این است که در این راه طولانی درمان، به شما کمک کند تا شما به زندگی عادی و طبیعی خود مانند سایرین ادامه دهید؛ کنترل و مدیریت این بیماری به گذر زمان و همکاری خود شما نیاز دارد.
این بیماری هرگز به معنی محدودیت مطلق برای شما نیست، لازم است مواردی را در زندگی روزمره و رفتار خود تغییر داده و رعایت کنید تا همانند هزاران بیمار مشابه خودتان که در سراسر دنیا با این بیماری همراهی می کنند، شما نیز از زندگی خود لذت بیشتری ببرید. اما در این میان خبر خوب این است که شناخت زیادی از این بیماری در سال های اخیر به دست آمده و راهکارهای درمانی جدید، بسیاری از بیماران را به ادامه راه امیدوار کرده و شرایط درمان را برای آنها فراهم کرده است:
قدم اول
اولین و مهمترین قدم در این راه قبول این واقعیت است که قلب بیمار نیازمند کمک است. تجربه نشان داده که افراد مختلف عکس العمل های متفاوتی نسبت به این بیماری نشان داده اند و هرکسی براساس تجربه شخصی خود و با روش خاصی با این شرایط کنار می آید. در واقع هیچ کس را نمی شناسیم که بعد از تشخیص بیماری نارسایی قلبی ابراز خرسندی کرده باشد. برخی خود را در بیماری غرق می کنند و برخی مایل هستند آن را فراموش کنند. اما در نهایت همگی به دنبال بهترین راهکار درمانی می گردند.
در این مسیر، درمان شما پس از تشخیص با تجویز صحیح داروهای نارسایی قلبی شروع می شود. البته ما می دانیم که مصرف همزمان مقدار زیادی قرص در وعده های مختلف و گاهی با عوارض جانبی ناخواسته گاهی سخت و دشوار است. لذا در ابتدا ممکن است اثرات جانبی بعضی از داروها برای بیمارآزار دهنده باشد اما نباید نگران بود و از ادامه درمان خسته شد. به یاد داشته باشید که بدن بیمار به زودی به این داروها عادت خواهد کرد و عوارض آزاردهنده دارو کم شده و شما نتیجه مطلوب را از مصرف دارو مشاهده خواهید کرد. بدانیدکه مصرف صحیح و به موقع داروها نقش حیاتی در بهبودی و درمان این بیماری دارد.
قدم های بعدی
تغییر در عادت غذایی، قدم بعدی در درمان شما یا بیمارتان است . البته این به معنای محدودیت یا حذف وعده های غذایی نیست. سعی کنید حجم کمتری از غذا در وعده های بیشتری میل شود. یعنی به جای خوردن غذا در سه وعده صبحانه، ناهار و شام، غذای خود را در پنچ یا شش وعده تقسیم کنید. چرا که هضم مقادیر کم غذا می تواند فشار کمتری روی بدن و قلب وارد کند.
مراقب باشید که چه میزان نمک مصرف می شود. می دانیم که نمک باعث تجمع و احتباس آب در بدن می شود. مصرف نمک مانند یک اسفنج منجر به جذب مقدار زیادی آب شده که در نهایت به صورت اِدم و ورم شکم (آسیت) بروز می کند. البته همیشه علائم تجمع آب در بدن به صورت ورم و اِدم نیست، گاهی تنگی نفس، بی اشتهایی و تهوع شما را آزار میدهد؛ که این مساله هم به علت مصرف زیاد نمک در غذا است که قلب را تحت فشار قرار می دهد. پس سعی کنید نمک را از رژیم غذایی خود و یا بیمارتان حذف کنید.
در برنامه رژیم غذایی روزانه مقدار کافی سبزیجات، فیبر، حبوبات و پروتئین بگنجانید. نگران محدودیت های غذایی نباشید فقط کافی است که غذاهای سالم، کم نمک و کم چرب مصرف شود.
مراقب وزن خود باشید. اضافه وزن بیشتر برابر است با افزایش خطر بیماری های قلبی، دیابت نوع دو، مشکلات تنفسی و عروقی. اگر پزشک تشخیص داده که مشکل نارسایی قلبی بوجود آمده ، مصرف سیگار باید قطع شود.
مجدد تاکید می شود که نارسایی قلبی به معنای محدودیت مطلق نیست. باید سعی شود که فعالیت های عادی روزانه ترک نشود. شروع پیاده روی و قدم زدن با دوستان و ورزش های ایروبیک با حداقل 10 دقیقه در روز و افزایش تدریجی آن با توجه به میزان توان خود و مشورت با پزشک می تواند بسیار موثر و مطلوب باشد.
راهکارهای مداخله ای جراحی
گاهی در شرایطی خاص با توجه به پیشرفت بیماری و ظاهر شدن علائمی که قابل کنترل با دارو نیست، ممکن است نیاز به استفاده از پیس میکر قلب لازم باشد. مانند: دستگاه دو طرفه ( CRT) و یا کاردیورتر (ICD )
یک دستگاه ICDنه تنها موجب تپیدن قلب می شود، بلکه ریتم ضربان قلب را نیز تنظیم می کند. گاهی در ریتم ضربان قلب مواردی پیش می آیدکه می تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد. دستگاهICD برای این گروه از بیماران که نامنظمی های تهدیدکننده قلبی دارند بسیارحیاتی است.
برای این کار یک دستگاه کوچک در بالای قفسه سینه و زیر پوست کاشته می شود. سیم های دستگاه از یک طرف به ماهیچه قلب و از سوی دیگر به دستگاه متصل می شوند. اینکار برای برطرف کردن هرگونه مشکل در ریتم ضربان قلب که می تواند مرگ آفرین باشد بسیار کمک کننده است.
یک دستگاه CRT با ارسال سیگنال های ظریفی به قلب، به تپش منظم آن کمک می کند و در نهایت به قلب کمک می کند تا با کارایی بیشتری پمپ کند. البته این دستگاه برای همه ی بیماران نارسایی مفید نیست.
روش نوین تعبیه دستگاه کمک بطنی قلب (LVAD) ventricular assist device
یکی از روش های پیشرفته درمان نارسایی قلبی تعبیه پمپ کمکی قلب است که امید را در گروه بزرگی از بیماران نارسایی قلبی پیشرفته زنده کرده است. هدف پزشکان از تعبیه این پمپ، پشتیبانی عضله ضعیف قلب است که در دو گروه قابل تعبیه است. گروه اول بیمارانی که در لیست پیوند قلب قرار دارند و به اصطلاح ان را "پلی برای پیوند " می نامند که درصد موفقیت عمل پیوند قلب را افزایش می دهد. این پمپ کمک می کند که ارگان های حیاتی مانند کبد وکلیه به دنبال نارسایی قلبی طولانی دچار آسیب شدید نشوند.
گروه دوم بیمارانی که به دلیل سن و یا هر دلیل دیگری امکان پیوند قلب ندارند اما بیماری نارسایی انها پیشرفت کرده و زندگی انها را مختل کرده است. در نتیجه کاشت این پمپ تا حد زیادی کیفیت زندگی انها را بهتر خواهد کرد.
فناوری این دستگاه در طول سال ها تغییرات زیادی کرده و به طور مداوم پیشرفت هایی داشته است و حاصل ان کوچک تر شدن سایز پمپ، بازدهی بیشتر و کاهش عوارض پمپ بوده است.
انواع و تاریخچه دستگاه VAD
از زمان شروع پیوند قلب در دهه ی1960 و اولین جراحی پیوند قلب، پزشکان می دانستند که همه ی بیماران کاندید خوبی برای پیوند قلب نیستند وبیمارانی که قابل پیوند کردن بودند باید مدت های طولانی در لیست انتظار پیوند قلب می ماندند تا دهنده مناسب برایشان پیدا شود. در نتیجه کمبود دهنده ی مناسب برای اهدا عضو، بهبود بیماران نارسایی را علیرغم افزایش تعداد آنها سخت ترو سخت تر می کرد. بنابراین ذهن بشر همیشه در فکر پیدا کردن راه حل مناسبی برای درمان این گروه از بیماران بود تا اینکه اولین دستگاه VAD در سال 1966 توسط دکتر دبیکیت برای خانم 37 ساله ی مبتلا به نارسایی مزمن قلبی تعبیه شد که با نیروی باد کار می کرد این دستگاه بسیار بزرگ بود و فقط برای بیمار بستری مورد قابل استفاده بود در نتیجه به علت معایب زیادی که داشت بعدها مورد استفاده قرار نگرفت.
اما اولین دستگاهی که رسما توسط سازمان غذا و داروی امریکا (FDA ) تایید شد در سال 1986 بود که این دستگاه Heartmate IP نام داشت، این دستگاه نیز به نوبه خود از تکنولوژی کافی برخوردار نبود و معایب آزاردهنده این پمپ مکانیکی مثل بزرگ بودن، سنگین بودن، تولید صدای ناهنجاری، خطر بالای عفونت و تشکیل باعث شد که این دستگاه هم محبوبیتی حاصل نکند.
دستگاه Heartmate IP همان طور که در عکس بالا می بینید، پمپ از طریق یک لوله بلند به دستگاهی در کنار بیمار متصل شده است و بیمار مجبور بوده که این دستگاه بزرگ و پر سر و صدا را با خود در حین حرکت و پیاده روی جابه جا کند. می توانید تصور کنید که چه انرژی و توانی برای جابه جایی این دستگاه صرف می شده و نیاز به چه باتری های قوی و بزرگی برای تامین کردن انرژی لازم داشته است!
اما در سال 1991 نوع دیگری از دستگاه به نام Heartmate XVE VAD تولید و وشهرت خاصی نسبت به انواع دیگر پیدا کرد که نمونه های امروزی انواع پیشرفته این دستگاه است.
Heartmate XVE بر خلاف مدل قدیمی، کوچک تر شده و کل دستگاه بیرونی به یک سیستم کنترل کننده در بیرون و یک باتری سبک، کوچک و قابل حمل که انرژی لازم برای حرکت پمپ را در بدن تامیین می کند تبدیل شده است .در نتیجه به علت مزیت هایی که این دستگاه داشت پایه و اساس نمونه های امروزی شد. امروزه از مشهورترین مدل های VAD میتوان به (Heartmate IIHM II) و (Heartware HVAD) اشاره کرد که برای گروه بزرگی از بیماران در آمریکا تعبیه شده است.
از پمپ کمک بطنی قلب (VAD ) چه میدانیم؟
پمپ کمک بطنی (VAD )یک پمپ الکترومکانیکال است که ماهیچه ی ضعیف قلب و جریان خون را حمایت کرده و باعث افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی در این گروه از بیماران می شود. این پمپ ( Device ) می تواند عملکرد بطن چپ ، بطن راست و یا هر دو طرف قلب را حمایت می کند. این پمپ شامل انواع زیر است:
پمپ کمک بطنی چپ: (LVAD ) که بیشترین و شایعترین کاربرد را دارد
پمپ کمک بطنی راست: ( RVAD )
پمپ کمک بطنی دو طرفه ی قلب: ( BiVAD )
برای درک بهتر کارکرد این پمپ بهتر است کمی از ساختار قلب را مرور کنیم؛ قلب شامل چهار حفره است که دو حفره ی کوچک در بالای قلب به نام های دهلیز راست (RA ) و چپ (LA ) و دو حفره بزرگ در پایین به نام بطن راست (RV ) وچپ (LV ) قرار دارد. دهلیز و بطن راست را به نام قلب راست (Right Side) و دهیلز و بطن چپ را به نام قلب چپ (Left Side) می شناسند که بوسیله یک دیوار از هم جدا شده اند. به طور مختصر سمت راست قلب مسئولیت دریافت خون بدون اکسیژن از اعضا بدن را دارد و آن را به ریه ها جهت تصفیه ارسال می کند و سمت چپ قلب، خون اکسیژن دار را به شاهرگ اصلی بدن یا همان ائورت منتقل کرده و ائورت خون را با تمامی ارگان های حیاتی منتقل می کند.
پمپ قلب چگونه کار می کند؟
پمپ به دنبال جراحی قلب باز (که حدودا 6-4 ساعت به طول می انجامد ) از راس قلب در بطن چپ کار گذاشته می شود و از طریق یک لوله خرطومی مخصوص به شاهرگ حیاتی بدن (ائورت) متصل می شود. مهمترین وظیفه ی پمپ، ساکشن کردن خون اکسیژن دار از بطن چپ نارسا و ارسال آن به سیستم گردش خون اصلی بدن برای انتقال به تمامی ارگان های حیاتی بدن است. پمپ قلب می تواند خون کافی را در هر دقیقه در کل بدن گردش داده و علائم نارسایی قلبی را کاهش دهد. پمپ از طریق یک کابل که در طی جراحی با برش کوچکی از پوست شکم خارج شده و به باطری ها متصل شده و انرژی لازم را برای پمپ تامین می کند. پزشک معالج شما پمپ را تنظیم می کند تا میزان دقیق و درستی از جریان خون به کل بدن پمپ شود. پس از عمل جراحی بیمار به بخش ICU برای گذراندن دوره ریکاوری منتقل می شود.
همانطور که در شکل بالا می بینید پمپ اصلی در نوک قلب و در بیشتر مواقع در سمت چپ گذاشته شده و از طریق یک لوله خرطومی (که با فلش نشان داده شده ) به شاهرگ اصلی بدن یا همون ائورت متصل می شود .این پمپ به ماهیچه ضعیف قلب در سمت چپ کمک کرده و خون را به سمت ائورت پمپ می کند.
اجزای مختلف دستگاه کمک بطنی:
قسمت اصلی این دستگاه یک پمپ چرخشی است (PUMP) که در راس قلب در محل بطن چپ کار گذاشته می شود و خون را از سمت ضعیف قلب که بیشتر مواقع قلب چپ است به سمت شاهرگ اصلی بدن (ائورت) هدایت می کند:
تصویر سمت چپ، پمپ ((Heartmate II است و تصویرسمت راست ( Heartware ) است.
تصویر زیر یک نمونه کنترل کننده خارجی پمپ است که مانند یک کامپیوتر دقیق و حساس در خارج از بدن است و پمپ را کنترل میکند:
باطری ها (Power Sources ) که نیروی لازم برای چرخش پمپ را فراهم می کند:
و اما با پیشرفت های علمی مختلف در سال های اخیر آخرین تکنولوژی این پمپ توسط دو شرکت وارد بازار شده است. نوع جدید هارت میت 3 (HeartmateIIIHMIII) که از سال 2014 مورد استفاده قرار گرفته است و دستگاه آمود که از سال 2015 Heartware MVAD)) به بازار وارد شده است.
امیدواریم که در سال های آینده این تکنولوژِی پیشرفت های بیشتری پیدا کند و بتوان این دستگا ه را بدون سیم و اتصالات جانبی، در بدن کار گذاشت. اما تا آن روز اطمینان داشته باشید که شما تنها نیستید و پزشک و کادر درمانی مراکز درمانی در در کنار شما هستند.
ناهید رحیمی
پرستار نارسایی قلب
---------------------------------------------------------------------------------------------
*این مقاله با نظارت و تایید علمی جناب آقای دکتر «احمد امین»، متخصص قلب وعروق – فلوشیپ نارسایی و پیوند قلب و عضو جامعه متخصصین نارسایی قلب ایران تهیه و تنظیم شده است.
