یکی از شایع ترین مشکلات پوست، لکه های پوستی تیره رنگی است که ممکن است آقایان یا خانم ها را در هر سنی گرفتار، نگران و حتی افسرده کند.
اگرچه رنگ طبیعی پوست به سه عامل هموگلوبین، کاروتنوئید و پیگمان ملانین موجود در سلول های پوست بستگی دارد، اما عامل سوم، عامل اصلی تعیین کننده رنگ پوست است و اختلافات نژادی و جغرافیایی در رنگ پوست مربوط به این رنگدانه است.
تغییرات رنگ پوست در افراد
یا تغییر رنگ ذاتی پوست است که ناشی از تغییر میزانی از پیگمانتاسیون ملانین است که به صورت ژنتیکی تعیین شده و در غیاب هرگونه تماس با نور خورشید یا تاثیرات دیگر وجود دارد؛ یا تغییر رنگ اکتسابی است که در نتیجه تماس با نور آفتاب ایجاد می شود.
سلولهای حاوی رنگدانه های پوست در نقاط مختلف بدن تراکم متفاوتی دارند ولی بیشتر در صورت وبعضی نواحی دیگر دیده شده و تعداد آنها در نقاط در معرض نور ۲ برابر نقاط پوشیده است. عمل اصلی ملانین در انسان حفاظت از لایه های تحتانی پوست علیه نور خورشید و جذب سلولهای تخریب شده است.
البته نظر عموم درباره پیگمانتاسیون پوست یکسان نیست؛ مثلا بیماری پیسی در بین مردم اسکاندیناوی چندان مورد توجه نیست در حالیکه این بیماری نزد هندی ها و سیاهپوستان نشانه ناخوشایندی است. تغییرات رنگ پوست باعث ایجاد مشکلات روحی و اجتماعی در افراد شده و به خصوص در کسانی که به دلیل نوع شغل خود تماس چهره به چهره و مستمر دارند می تواند موجب افسردگی یا تاثیرگذاری بر فعالیت فرد شود.
از این رو شناخت علل این اختلالات رنگدانه ای و درمان صحیح آنها بسیار مهم است و گاه درمانهای ناصحیح می تواند مشکل بیمار را زیادتر کند.
پررنگ یا کم رنگ
تغییرات رنگ پوست به دو صورت است: یکی پر رنگی یا لکه های پوستی تیره در صورت و دوم کم رنگی یا سفید شدن صورت. عوامل مختلفی می توانند روی تغییر رنگ پوست و ایجاد لکه های پوستی تیره صورت تاثیر بگذارند:
۱ – بیماریها و اختلالات ارثی و ژنتیکی
۲ – بیماریهای سوخت و ساز سلولی
۳ – بیماریهای هورمونی
۴ – بیماریهای التهابی
۵ – عفونت های موضعی پوست
۶ – عوامل شیمیایی، داروها
۷ – علل تغذیه ای شامل کمبود ویتامین ها
۸ – سوء تغذیه و بالاخره بدخیمی های پوستی
افزایش رنگ پوست همچنین ممکن است به علت هورمونال باشد همانند حاملگی و یا در بعضی بیماریها مثل ملاسما و آدیسون که در اثر هر دو عامل یعنی تداخل بین عوامل هورمونال و نور آفتاب بوجود می آید.
انواع تخریب پوست توسط نور آفتاب
تیرگی فوری پوست که بیشتر در افراد سبزه بوجود آمده و موقتی است و همانگونه که به سرعت ایجاد می شود به زودی هم ناپدید می شود. افزایش تیرگی پوست متعاقب قرمزی پوست که ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از در معرض نور آفتاب قرار گرفتن به وجود می آید.
انواع شش گانه ی پوستی
بد نیست بدانید بسته به واکنش پوست به نور آفتاب شش نوع پوست وجود دارد. پوست نوع یک و دو مربوط به نژاد اروپایی است که پوست بسیار روشن و چشم های آبی بوده و این افراد در مقابل آفتاب به هیچ وجه برنزه نمی شوند و پوست سوختگی سریع پیدا می کنند. پوست نوع سوم و چهارم، افراد سبزه و آسیایی هستند که در مقابل آفتاب برنزه شده و سوختگی کم یا متوسط است و پوست نوع پنجم و ششم به طور عمیق پیگمانته و معمولا در مقابل آفتاب مقاوم هستند.
حاملگی عامل ایجاد لک صورت
ملاسما یا لک ناشی از حاملگی، یکی از شایعترین علل ایجاد لکه های پوستی صورت است و اغلب در خانم های مراجعه کننده برای درمان لک صورت دیده می شود. یک لک اکتسابی قهوه ای رنگ صورت است که به صورت آهسته و قرینه به وجود می آید.
علت اصلی ملاسما مشخص نیست ولی در بیشتر موارد ارتباط واضحی با فعالیت هورمونی فرد دارد چون این لک بیشتر در بارداری و با مصرف قرصهای جلوگیری از بارداری دیده می شود.
اما باید بدانید که این لک در خانم های مجرد و حتی به ندرت در مردان نیز می تواند دیده شود. سایر علل آن استفاده از داروهای حساس کننده به نور آفتاب و اختلال فعالیت تیروئید یا تخمدان است. این لکه ها پوستی بیشتر درگونه ها، پیشانی و چانه دیده می شود و در سبزه ها مشخص تر است.
تیرگی یا لکه های پوستی معمولا پس از زایمان ناپدید می شود، اما ممکن است برای ماهها یا سالها باقی بماند. این نوع لک صورت ممکن است بدون علت مشخص یا به صورت فامیلیال مخصوصاً در افرادی که در تماس با نور آفتاب خفیف تیره می شوند، دیده شود. دو عامل مهم در ایجاد ملاسما، ژنتیک و تغییرات هورمونی در ترکیب با اشعه ماوراء بنفش هستند.
درمان لکه های پوستی
جهت سرعت بخشیدن به روند بهبودی، لایه برداری خفیف با کمک پیلینگ های شیمیایی سطحی انجام می شود. با این روش فعالیت رنگدانه سازی با کمک ترکیبات بی رنگ کننده کاهش یافته و ترمیم پوست سریعتر می شود، که این روش مطمئن تر و مؤثرتر است. از جمله ترکیبات بی رنگ کننده، هیدروکینون است که در ترکیب با کرمهای لایه برداری مثل ترتینوئین می تواند مؤثر باشد.
درمان لیزر خصوصا در موارد ملاسمای نوع اپیدرمال استفاده شده ولی عود بلافاصله پس از قطع درمان معمولا اتفاق می افتد. نقش لیزر در درمان ملاسما تا کنون به اثبات نرسیده است. جلوگیری از تماس با نور آفتاب بهترین عامل در درمان ملاسماست و این مهم با استفاده از کرمهای ضد آفتاب امکان پذیر است.
کک و مک بی خطر
این مشکل که بیشتر در افراد با پوست روشن، موهای قرمز یا بلوند و چشمان آبی دیده می شود و از سن ۵ سالگی شروع می شود، بصورت لکه های پوستی قهوه ای روشن در مناطق باز بدن مثل صورت، شانه و پشت افراد دیده می شود. در تابستان، تعداد، اندازه و عمق کک و مک افزایش می یابد و در زمستان، کوچکتر، روشن تر و کم تعدادتر می شود.
این نوع پیگمانتاسیون ممکن است از نظر زیبایی آزار دهنده باشد ولی خطری ندارد. در افراد مبتلا به این اختلال، شیوع خال های بدن افزایش می یابد و کک و مک هایی که در سنین پایین شروع شده و در زمستانها هم باقی می ماند و یا کک و مک هایی که در محلهای غیرمرتبط با اشعه آفتاب دیده می شود، بایستی حتما توسط پزشک بررسی گردد.
کک و مک به ندرت نیاز به درمان دارد، ولی جهت درمان می توان از لیزر استفاده کرد. ترکیبات موضعی مثل رتینوئیک اسید هم می تواند در دراز مدت مؤثر باشد. در مواردی که درمان موضعی سودمند نباشد، لیزر کاربرد درمانی دارد.
لک های پیری یا لنتیگو
این لکه های پوستی در اثر تماس حاد یا مزمن با نور آفتاب و افزایش سن بوجود می آید. لکه های پوستی قهوه ای رنگ مسطح به اندازه یک سانتی متر یا بیشتر که روی صورت و پشت دستها در سنین ۳۰-۴۰ سالگی شروع می شود و با افزایش سن، گسترده تر، پررنگ تر و با تعداد زیادتر نمایان می شوند.
این ضایعات هر چند در نمونه برداری تغییرات بدخیمی ندارند ولی می توانند در سالهای بعد تبدیل به ضایعات بد خیم شوند لذا بایستی درمان شوند. کرایوسرجری درمان ساده ای برای لنتیگو های منفرد است که این عمل غالبا موفقیت آمیز است. بعلاوه لیزر هم در درمان انواع مختلف لنتیگو مؤثر است.
لکه های پوستی ناشی از سوء تغذیه و داروها
این لکه های پوستی در اثر کمبود ویتامین۱۲ B اتفاق افتاده در نژادهای با پوست تیره شایعتر است. این لک ها در کمبود ویتامین A هم دیده می شوند. همچنین در کمبود اسید فولیک، کمبود اسید اسکوربیک و در انواع کم خونی ها نیز لک های مشابه دیده می شود.
بعضی داروها سبب تغییر رنگ در پوست می شود که ممکن است بصورت افزایش رنگدانه ملانین باشد: مصرف قرصهای ضد بارداری ایجاد ملاسما می کند؛ داروهای ضد مالاریا باعث رنگدانه قهوه ای یا آبی تیره می شود که خصوصا در صورت و سقف کام می شود؛ کلرپرومازین باعث ایجاد رنگدانه قهوه ای یا آبی تیره در مناطق در معرض نور و همین طور باعث حساسیت به نور و رنگدانه هایی در قرینه یا لنز چشم شود.
داروهای شیمی درمانی تغییرات رنگدانه ای ایجاد می کند؛ سیکلوفسفاماید می تواند باعث تغییرات رنگ ناخن و دندان شود؛ متوتروکسات ایجاد رنگدانه در مو، داروی طلا ایجاد رنگدانه آبی- خاکستری در مناطق در معرض نور می شود؛ بعلاوه مصرف طولانی مدت مانیوسایکلین در درمان جوش و غرور جوانی در نواحی جوشهای ملتهب و قرمز نیز باعث تیرگی پوست می شود.
لک های پس از التهاب پوست و بیماری ها
این نوع لکه های پوستی پس از التهاب های پوستی در اثر بیماریهایی مثل لیکن پلان، لوپوس اریتماتو یا بعد از سوختگی پوست در اثر آفتاب سوختگی یا سوختگی خفیف با عوامل دیگر، جوش غرور جوانی دستکاری شده، سائیدن پوست برای برطرف کردن اسکار و فرو رفتگی پوست در همان محل ایجاد می شود.
این لکه های پوستی که در نژادهای تیره و افراد سبزه شایعتر است ودر هر سنی قابل رؤیت است، بیشتر در نواحی باز بدن مثل صورت رخ می دهد. موارد دیگر مانند آسیب پوست یا ضربه به پوست، کشیدن کیسه و لیف زبر در حمام بطور شدید و یا مالش پوست رانها روی یکدیگر در افراد چاق هم می تواند باعث ایجاد لک در همان محل شود.
درمان تیرگی پس از التهاب مشکل و طولانی است و برای حصول نتایج مورد قبول ۱۲-۶ ماه وقت لازم است. استفاده روزانه از ضد آفتابهای با طیف وسیع بخش مهم درمان است. انواع متفاوتی از کرمهای موضعی در درمان تیرگی پس از التهاب استفاده می شود.
استفاده از پیلینگ های شیمیایی هم در بدست آوردن نتایج عالی مؤثر است. سایر درمانها شامل استفاده از تری کلرواستیک اسید و کرایوتراپی سطحی با نیتروژن مایع است که البته در افراد با پوست تیره به دلیل احتمال ایجاد اسکار بهتر است انجام نشود.
نکته دیگر این که افزایش رنگدانه در طیف وسیعی از بیماریها دیده می شود و حتی می تواند با بدخیمی ها مرتبط باشد. البته برای ظهور آنها وجود استعداد ژنتیکی هم مهم است. تیرگی پوست در این موارد می تواند منتشر یا محدود باشد. لک در اثر بعضی از بیماریهای عفونی مزمن نیز دیده می شود، که می تواند ناشی از پاسخ بدن به عفونت و همچنین سوءتغذیه یا سایر فاکتورها طی بیماری باشد.
لکه های پوستی در اثر بیماریهایی مثل آسم، نارسایی کبدی و کلیوی دیده می شود، که مثلا در زمان حملات آسماتیک تیرگی منتشر پوست برای سه تا چهار روز ممکن است وجود داشته باشد. همچنین در روماتیسم و نارسایی کلیه و سیروز کبدی و بعضی بیماریهای دیگر تیرگی گسترده پوست هم دیده می شود.
ادکلن هایی که با عث لک می شوند
دکتر نیلفروش زاده ضمن تاکید به اینکه استفاده از عطرها و ادوکلن هایی که حاوی ۵- متوکسی پسورالن و برگاموت هستند، اگر پس از استعمال روی پوست در معرض نور آفتاب قرار گیرند، باعث لکه های پوستی تیره در پشت گوش، گردن و صورت می شوند و لک های شغلی نیز در اثر تماس با ترکیبات حاوی تار مانند آسفالت و روغن های معدنی و تماس با نور آفتاب بوجود می آیند،می گوید: درمان لکه های پوستی تیره پوست حتما باید توسط پزشک انجام شود و از استعمال داروهای توصیه شده توسط افراد غیرپزشک جلوگیری شود.
