بیماری «دست، پا و دهان»، یک عفونت خفیف و رایج میان کودکان است که با زخم‌هایی داخل دهان و جوش و تاول‌هایی روی دست‌ها و پا‌ها شناخته می‌شود. علت بیماری دست، پا و دهان معمولا ویروس کوکساکی می‌باشد. این بیماری درمان خاصی ندارد. شستن مکرر دست‌ها و اجتناب از تماس با افرادی که به این عفونت دچارند، می‌تواند کمک کند کودک به این ویروس مبتلا نشود.
علائم بیماری دست، پا و دهان
ممکن است کودک تمامی این علائم یا تنها برخی از آن‌ها را داشته باشد:
تب
گلو درد
احساس ناخوشی
ضایعات دردناک و قرمز و تاول مانند روی زبان، لثه‌ها و داخل لُپ
جوش‌های قرمز رنگ بدون خارش، اما گاهی تاول مانند در کف دست‌ها، کف پا‌ها و گاهی کفل‌ها
تحریک پذیری در نوزادان و کودکان
از دست دادن اشتها
دوره‌ی معمول این بیماری، از شروع عفونت تا بروز علائم، سه تا شش روز است. اغلب، تب اولین علامت بیماری دست، پا و دهان است، که سپس گلو درد و گاهی کم اشتهایی و احساس ناخوشی یا بدن درد را به همراه دارد. یک یا دو روز بعد از شروع تب، ممکن است زخم‌های دردناکی در قسمت جلوی دهان یا حلق به وجود بیاید. در عرض یک تا دو روز، جوش و تاول روی دست‌ها و پا‌ها و احتمالا کفل‌ها بروز خواهد کرد.
اگر در قسمت انتهای دهان و گلو، زخم‌هایی به وجود بیاید ممکن است علامت این باشد که کودک به یک بیماری عفونتی مرتبط به نام هرپانژین مبتلا شده است. سایر مشخصه‌های بارز هرپانژین شامل یک تب شدید ناگهانی و در برخی موارد، تشنج می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بیماری دست، پا و دهان معمولا یک بیماری خفیف است که علائم آن طی چند روز برطرف خواهند شد. اما اگر زخم‌های دهان کودک یا گلو درد، اجازه‌ی نوشیدن مایعات به کودک‌تان نمی‌دهد با پزشک او تماس بگیرید. همچنین اگر علائم تشدید شدند کودک را به پزشک برسانید.
علت بیماری دست، پا و دهان
شایع‌ترین علت بیماری دست، پا و دهان، ابتلا به ویروس کوکساکی A ۱۶ است. ویروس کوکساکی به گروهی از ویروس‌ها به نام انتروویروس‌های غیر پولیویی تعلق دارند. سایر انواع انتروویروس‌ها گاهی موجب بیماری دست، پا و دهان می‌شوند. کودک شما در تماس با فرد آلوده به این ویروس دچار بیماری دست، پا و دهان می‌شود:
ترشحات بینی یا حلق
بزاق دهان
مایعات تاول
مدفوع
ترشحات ریز تنفسی که بعد از سرفه و عطسه در هوا پراکنده می‌شوند
بیماری دست، پا و دهان بیشتر حین تعویض مکرر پوشک و یاد دادن دستشویی رفتن به کودک به کودک منتقل می‌شود، زیرا بچه‌های کوچک‌تر معمولا دست‌ها را به دهان می‌برند. کودک شما طی اولین هفته‌ی بیماری بیشترین احتمال سرایت دادن بیماری را دارد، اما ویروس می‌تواند تا هفته‌ها بعد از رفع علائم در بدن او باقی بمانند. یعنی کودک شما هنوز هم می‌تواند دیگران را آلوده کند.
برخی از افراد، خصوصا بزرگسالان، می‌توانند بدون اینکه هیچ علامتی داشته باشند، ویروس بیماری دست، پا و دهان را انتقال بدهند. بروز این بیماری بیشتر در فصل تابستان و پاییز متداول است.
بیماری پا و دهان، بیماری دیگریست
بیماری پا و دهان ارتباطی با بیماری دست، پا و دهان ندارد. بیماری پا و دهان یک بیماری عفونی با منشا ویروسی است که در میان حیوانات اهلی دیده می‌شود. شما نمی‌توانید بیماری دست، پا و دهان را از حیوانات بگیرید یا به آن‌ها انتقال بدهید.
ریسک فاکتور‌ها
بیماری دست، پا و دهان معمولا بچه‌های کوچک‌تر از ده سال و اغلب زیر پنج سال را درگیر می‌کند. کودکانی که در مراکز نگهداری از بچه‌ها هستند بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری‌اند، زیرا عفونت، از طریق تماس با فرد آلوده منتقل می‌شود و بچه‌های کوچک، بیشتر مستعداند.
با رشد و بزرگ‌تر شدن کودک، بدن او با تولید آنتی بادی‌هایی نسبت به ویروسی که به آن مبتلا شده، نسبت به این بیماری ایمنی پیدا می‌کند. اما احتمال اینکه فرد در دوره‌ی نوجوانی و بزرگسالی دچار این بیماری شود نیز وجود دارد.
عوارض بیماری دست، پا و دهان
از شایع‌ترین عوارض بیماری دست، پا و دهان، دهیدراسیون یا کم آبی بدن است. این بیماری می‌تواند با زخم‌هایی که در دهان و حلق ایجاد می‌کند، بلعیدن را دردناک و سخت کند. باید مراقب باشید که کودک‌تان طی دوره‌ی بیماری، مرتبا آب و مایعات بنوشد. اگر کم آبی‌اش شدید شد، ممکن است نیاز به مداخلات درمانی (تزریق) داشته باشد.
بیماری دست، پا و دهان معمولا خطری ندارد و طی چند روز برطرف خواهد شد. اما نوعی نادر و گاهی خطرناک از ویروس کوکساکی می‌تواند مغز را نیز درگیر کند و عوارض زیر را ایجاد نماید:
مننژیت ویروسی: مننژیت ویروسی، یک عفونت التهابی نادر است که در لایه‌های مننژ و مایع مغزی نخاعی ایجاد می‌شود.
انسفالیت: این بیماری جدی و خطرناک شامل التهاب مغز با منشا ویروسی می‌شود. انسفالیت بسیار نادر است.
پیشگیری
رعایت نکات خاصی کمک می‌کند ریسک ابتلا به بیماری دست، پا و دهان کاهش بیابد:
دست‌های‌تان را کاملا و به طور مکرر بشویید، مخصوصا بعد از دستشویی یا تعویض پوشک کودک و قبل از تهیه‌ی غذای کودک. اگر به آب و صابون دسترسی نداشتید، از ژل‌های ضد عفونی کننده یا الکل استفاده کنید.
سطوح را ضد عفونی کنید. عادت کنید که سطوحی را که زیاد لمس می‌شوند ابتدا با آب و صابون و سپس با یک محلول ضد عفونی کننده تمیز کنید. ویروس بیماری دست، پا و دهان تا چند روز می‌تواند روی اشیا زنده بماند. پستانک و شیشه پستانک بچه‌ها را به طور مرتب کاملا تمیز کنید.
رعایت بهداشت مناسب را به کودک آموزش دهید. به کودک نشان دهید چگونه خودش را تمیز کند و دست‌هایش را کاملا شستشو بدهد. به او توضیح دهید چرا نباید دست‌هایش یا هر شی‌ء دیگری را به دهانش ببرد.
افراد آلوده را ایزوله کنید. بیماری دست، پا و دهان بینهایت واگیردار است و افرادی که دچارش هستند باید کاملا از دیگران جدا شوند. تا زمانی که زخم‌ها کاملا التیام نیافته‌اند و تب قطع نشده از هر گونه تماس با دیگران خودداری کنید.
