سریال های سیاسی تلویزیون،از «گسل»تا «علی البدل»

محمدعلی سجادی؛ 1388

اشاره های سیاسی: موضوع مبارزه با مفاسد اقتصادی، یکی از حساس ترین بحث های رایج اواسط تا اواخر دهه هشتاد بود. مطرح شدن گاه به گاه پرونده های برخی افراد یا گروه های به جرم مفاسد اقتصادی، باعث شده بود تا این مسئله در صدر اخبار رسانه ها و گفت و گوهای کوچه و بازار قرار گیرد. «جست و جوگران» با رجوع به پرونده های واقعی قوه قضاییه در زمینه مفاسد اقتصادی از واقعیت های موجود الهام گرفته شده بود. دو بازرس و مامور مالیاتی در هر اپیزود یکی از پرونده های قضایی درباره مفاسد اقتصادی را پیگیری می کردند و هر بار با اتفاق عجیبی رو به رو می شدند.

میزان موفقیت: «جست و جوگران» سریال خوش ساختی است که داستانش با ریتم بالا روایت می شد اما حاشیه خیلی زود دامن آن را گرفت. رییس وقت سازمان بازرسی، نسبت به برخی صحنه های سریال انتقاد کرد و گفت سازندگان سریال وقتی می خواهند موضوعات، وظایف و نام سازمان بازرسی کل کشور را در چنین کارهایی عنوان کنند، حتما باید با سازمان بازرسی کل کشور مشورت و هماهنگی کنند. عوامل این سریال یک سال بعد تصمیم به ساخت فصل دوم آن را گرفتند اما قبل از شروع تصویربرداری اجازه ساخت به آنها داده نشد.

چک برگشتی

سیروس مقدم؛ 1391

اشاره های سیاسی: همزمان با اوضاع و شرایط انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی که 12 اسفند 90 برگزار شد، سیروس مقدم سراغ ساخت این سوژه رفت. درواقع «چک برگشتی» زمانی روی آنتن رفت که انتخابات مجلس به دور دوم کشیده شده بود. سریال با محور قرار دادن مسئله چک برگشتی، درواقع به زبان کمدی، روی حال و هوای ستادهای انتخاباتی و نماینده های مجلس زوم کرده بود. رفتارهای انتخاباتی یک نامزد ریاست جمهوری اعم از تخلفات، تبلیغات، آبروداری ها، فشارها و خلاصه تمام تلاش هایی که تیم تبلیغاتی یک نامزد برای موجه جلوه دادن او انجام می دهند، به زبان کمدی در این سریال مطرح شدند، تا جایی که نهایتا نامزد مورد نظر، مجبور به انصراف شد.

میزان موفقیت: «چک برگشتی» سریال موفقی است، بیننده ها هم از آن استقبال کردند و در صدر جدول نظرسنجی تلویزیون در ایام نوروز قرار گرفت. این سریال به گروه یا جناح خاصی طعنه نمی زد. حتی حالت و رفتار کریم مشرفی، شباهت به نماینده خاصی نداشت و صرفا با مقوله رفتارهای انتخاباتی کاندیداها شوخی کرده بود. به همین دلیل هم به لحاظ سیاسی، با واکنشی رو به رو نشد.

راستش را بگو

محمدرضا آهنج؛ 1391

اشاره های سیاسی: «راستش را بگو» روی فراگیر شدن دروغ و ریا در جامعه متمرکز شده بود؛ آن هم جامعه ای که همه در آن زیر ذره بین دوربین های مختلف اند و به اصطلاح مدام پاییده می شوند. در چنین شرایطی یک گروه از جوانان دانشجو تصمیم می گیرند در ایستگاه های مترو، با مردم رو به رو شوند و با آنها همدلی کنند. کار گروه پیش می رود اما پا به پای فعالیت آنها، پای گروه های مختلف سیاسی، دستگاه امنیتی کشور و... به میان می آید.

میزان موفقیت: «راستش را بگو» در زمان پخش به یکی از پرواکنش ترین سریال های تلویزیونی بدل شد تا جایی که به گفته کارگردان، نهایتا 160 دقیقه از آن حذف شد و فینالش هم تغییر کرد. نشان دادن چهره ای مضحک از دستگاه های امنیتی، یکی از مهم ترین واکنش های منفی نسبت به این سریال بود. منتقدان معتقد بودند که سریال، دستگاه اطلاعاتی کشور را در حد یک گروه کوچک پایین آورده. برخی دیگر از منتقدان، آن را سریالی شعارزده که شبیه بیانیه های سیاسی است، معرفی کردند و گفتند صرفا با گیر دادن به نیروهای اطلاعاتی، خواسته خرق عادت کند اما نه حرف خوبی می زند و نه حرفش را خوب می زند.

خواب بلند

احمد کاوری؛ 1392

اشاره های سیاسی: «خواب بلند» در ادامه آثاری قرار دارد که تلویزیون به مناسب 9 دی و ماجرای پساانتخاباتی سال 88، آن را تولید کرد. احمد کاوری برای بیان حرفش سراغ یک زوج روزنامه نگار رفت. انتخاب روزنامه نگار هم ارتباطی مستقیم با پتانسیل کار ژورنالیستی دارد. یعنی کارگردان قصد داشت با انتخاب دو فکر متفاوت که از قضا زن و شوهر هستند، مفهوم مورد نظر را به بهترین شکل بیان کند. داستان در بحبوحه انتخابات 92 می گذرد. خانم روزنامه نگار قصد انتشار یک یادداشت سیاسی دارد اما همسرش که سردبیر هم هست، چاپ آن را به صلاح نمی داند. این اختلاف نظر باعث ایجاد کدورت بین آنها می شود و زمینه ای برای انتقاد از عدم آزادی و حرف هایی از این قبیل فراهم می آورد.

میزان موفقیت: کیفیت سریال به شدت پایین بود و حاصل کار «خواب بلند» چنگی به دل نزد. شبکه سه به دلیل کیفیت پایین ترجیح داد آن را در باکس غیرمتعارف، یعنی ساعت 20 روی آنتن بفرستد، در حالی که سریال روتینش را همزمان در ساعت همیشگی پخش می کرد. «خواب بلند» حرف های مهمی مطرح می کرد اما دوز شعار و اغراق آن بالا بود و عوض قصه کمرنگ.

نوشدارو

جواد اردکانی؛ 1392

اشاره های سیاسی: «نوشدارو» بعد از بالاگرفتن بحث تحریم های اقتصادی و رفتن توجه ها به سمت خودکفایی در جامعه ساخته شد. داستان سریال در شرایطی اتفاق می افتد که بیشتر کارخانه های ایران به دلیل تحریم های اقتصادی و همه جانبه، وضعیت نابسامانی دارند و در معرض خطر تعطیلی هستند. سریال با کنار هم قرار دادن شرایط بحران کنونی با شرایط زمان جنگ و مقایسه آنها، روی این نکته تاکید داشت که چگونه می شود با استراتژی های آن زمان پیروز شد.

میزان موفقیت: این مسئله که جواد اردکانی در این شرایط بحرانی، به جای رفتن سراغ سوژه های گوناگون، روی این مسئله دست گذاشته بود، اتفاق خوبی به نظر می رسید و با استقبال زیادی هم رو به رو شد اما ساختار بد، بازی های ضعیف، دیالوگ های شعاری و اغراق شده و خلاصه کیفیت پایین سریال باعث شد تا مخاطبان گروه های مختلف، به منتقدان اصلی آن بدل شوند.

بیشتر منتقدان معتقد بودند در این اوضاع و شرایط، سریال می توانست با ساختاری قوی تر و موضوعی جذاب تر، اثرگذاری فراوانی داشته باشد اما اردکانی عملا با ساخت ضعیف «نوشدارو»، در واقع سوژه سوزی کرد و فرصت ورود به این مسئله را از سایرین هم گرفت.

معراجی ها

مسعود ده نمکی؛ 1391

اشاره های سیاسی: مسعود ده نمکی سابقه سیاسی دارد و برخلاف بسیاری از فیلمسازان عقایدش را فریاد می زند. رد این مانیفست در آثار مکتوب، شفاهی و تصویری او کاملا هویدا است و بخشی از آن، در «معراجی ها» بازنمایی شد. ده نمکی بن مایه «معراجی ها» را از اتفاقی واقعی گرفته بود. او اما به ماجرای اختلاف دو گروه دانشجو برای تدفین شهدای گمنام در دانشگاه، شاخ و برگ داد. سریال هم از دانشجویان ستاره دار می گفت و هم از اساتید سیاست پیشه. تضارب شدید آرای دانشجویان که گاهی منجر به بیانیه و شعار مستقیم علیه هم می شود، هم در «معراجی ها» جا داشت. ده نمکی این بخش را از فضای پرهیاهوی دانشگاه که به تناوب شاهدش بوده ایم، گرفته است.

میزان موفقیت: ساخته های مسعود ده نمکی با استقبال مواجه می شوند؛ «معراجی ها» هم از این نظر موفق بود. هم سریالش به اندازه کافی دیده شد و هم نسخه سینمایی آن فروش چشمگیری داشت. از نظر کیفی اما در تراز آثار ده نمکی است. او به جای دراماتیزه کردن حرف ها روی مستقیم گویی و اشاره های سیاسی- اجتماعی تاکید داشت. این روش، مخاطب سخت گیر را پس می زند و به زعم او پاشنه آشیل «معراجی ها» است.

تعبیر وارونه یک رویا

فریدون جیرانی؛ 1394

اشاره های سیاسی: تلویزیون در قالب یک اثر نمایشی برای اولین بار بحث های امنیتی تازه ای را مطرح کرد که به گفته فریدون جیرانی سعه صدر علی اکبر صالحی (رییس سازمان انرژی اتمی) فرصت و بخت بزرگی برای مجموعه بوده. جیرانی داستان یکی از ماموران امنیتی کشور را محور قرار داد که از طرف منابع خود در خارج از کشور متوجه می شود، قرار است یکی از دانشمندان مشهور هسته ای ایران را ترور کنند؛ ولی ماجرا آنقدر پیچیده می شود که گره و تعلیق های زیادی ایجاد می کند. این اتفاقات باعث می شود تا زندگی آن مامور امنیتی نیز تحت الشعاع قرار بگیرد...

میزان موفقیت: مجموع سریال کار موفقی بود؛ اما پایان بندی داستان حاشیه ساز شد. بلافاصله بعد از پایان آخرین قسمت سریال «تعبیر وارونه یک رویا: جو عجیبی در سایت های خبری و شبکه های مجازی علیه فریدون جیرانی شکل گرفت. بیشتر نقدها به این سمت متمایل بود که این سریال تصویری اغراق آمیز از قهرمان نشان داده که با کلیت سریال و نیز واقعیت های موجود همخوانی ندارد. پایان بندی سریال تا مدت ها سوژه انتقاد بیننده ها بود. واکنش ها حتی به مجلس هم رسید.

غیرعلنی

مهرداد خوشبخت؛ 1394

اشاره های سیاسی: «غیرعلنی» در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی روی آنتن رفت و قصد داشت با زبان کمدی با این اتفاق شوخی و البته فضای سیاست بار کشور را تلطیف کند. سریال فضایی خیالی داشت و موضوع انتخابات در آن، محملی برای موقعیت های کمیک بود. قصه درباره جوانی در یک شهرستان است که عاشق دختر فرماندار آن منطقه می شود. پدر دختر مورد علاقه اش، نامزد انتخابات می شود. در این سریال سه نامزد برای پیروزی در انتخابات تلاش می کنند که ماجراهای خانوادگی شان داستان را پیش می برد. درواقع عشق و سیاست پیش برنده درام است.

میزان موفقیت: «غیرعلنی» لحظاتی از کمدی داشت اما در مجموع موفق نبود. سریال به نسبت تجربه های مشابه در بازنمایی آنچه به عنوان پشت پرده سیاست مطرح است، ناکام ماند و تنها به عنوان اثری کمدی با مخاطب ارتباط برقرار کرد. از نظر جذب بیننده نتوانست موفق عمل کند و برخلاف پروپاگاندایی که برایش شکل گرفت جریان ساز نشد و موج ایجاد نکرد.

علی البدل

سیروس مقدم؛ 1396

اشاره های سیاسی: داستان «علی البدل» در روستایی در ناکجاآباد روایت می شود که متمرکز بر رفتارهای دو خان است. آن ها بر سر قدرت در حال ستیزند و از هیچ ابزاری برای شکست دیگری فرو نمی گذارند. ضمن این که «علی البدل» روایتی است از افرادی که در جلسات شوراها حاضر می شوند، اما حق رای ندارند. کسانی که در مجالس و شوراها حاضر می شوند، اما حق رای ندارند. کسانی که در مجالس و شوراها به عنوان اعضای علی البدل هستند و در جریان همه امور قرار دارند اما حق رای ندارند.