«بازگشت به همسایه»؛ این بهترین توصیف برای رویکرد دولت ترکیه در ارتباط با بحران سوریه طی ماه‌های اخیر است؛ کشوری که با آغاز بحران سوریه در سال 2011 به سرعت و همصدا با کشورهای غربی همسایه خود را رها کرد و در دامان پروپاگاندای کشورهای غربی افتاد و در راستای ساقط کردن حکومت دمشق از هیچ تلاشی فروگذار نکرد.
اکنون بعد از گذشت 13 سال از آغاز جنگ سوریه ، ترکیه دارد به آب و آتش می‌زند تا روابط خود را با دولت سوریه عادی کند و به قول معروف آب رفته را به جوی بازگرداند.
1- کشورهای زیادی در منطقه خلیج فارس خواهان براندازی حکومت بشار اسد بودند و در این راه کمک‌های زیادی هم به معارضان سوری و تروریست‌ها کردند اما با شکست همه پروژه‌های ضدسوری و تثبیت قدرت بشار اسد، طی سال‌های گذشته یکی یکی به سوریه بازگشتند و روابط خود را با این کشور عادی کردند اما داستان ترکیه متفاوت‌تر از آنهاست. از سویی رجب طیب اردوغان همه پل‌های پشت‌سر را خراب کرده و از سوی دیگر غرور این کشور اجازه پا پیش گذاشتن برای بازگشت به آغوش سوریه نمی‌داد.
2- با این حال مشکلات عدیده داخلی در ترکیه از جمله مشکلات اقتصادی و تورم لجام‌گسیخته و بحران پناهجویان سوری، این کشور را مجبور کرد تا رویکرد سیاست خارجی خود را بویژه در ارتباط با سوریه تغییر دهد و پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری سال گذشته آنکارا را بر آن داشت تا با آغاز دوره جدید ریاست‌جمهوری وی ریل‌گذاری خود را تغییر دهد.
بانگی بشیر، تحلیلگر سیاسی ترکیه می‌گوید وقتی رئیس‌جمهوری ما متوجه شد تنهاست و سقوط بشار اسد غیرممکن است، تصمیم گرفت دوباره همانند سابق با اسد دوست شود اما از آنجا که خجالت‌زده است، نمی‌تواند مستقیما این کار را انجام دهد و می‌خواهد از طریق میانجی‌ها به روزهای گذشته بازگردد.
همچنین باید در نظر داشت سوریه پس از یک دهه جنگ نیاز فوری به بازسازی دارد و شرکت‌های ترکیه‌ای با عادی‌سازی روابط ۲ کشور می‌توانند در پروژه‌های بازسازی سوریه به طور گسترده مشارکت کنند و از این راه به اقتصاد رو به زوال ترکیه نیز کمک کنند.
هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه طی ماه‌های گذشته بارها از آمادگی کشورش برای مذاکره با سوریه در همه سطوح و عادی‌سازی روابط با سوریه خبر داده است.
رجب طیب اردوغان نیز هفته گذشته سیگنال مشخصی به میانجی‌ها برای از سرگیری روابط با دمشق ارسال کرده و از دعوت قریب‌الوقوع از بشار اسد برای سفر به ترکیه خبر داده است.
3- اما اراده ترکیه برای عادی‌سازی روابط فقط 50 درصد قضیه است. 50 درصد دیگر اراده دولت سوریه است که طی یک دهه گذشته از سوی همسایه و دوست قدیمی خود مورد بی‌مهری گسترده قرار گرفته است.
با وجود وساطت‌ها و میانجیگری‌ها برای از سرگیری روابط ترکیه و سوریه که برخی آن را به نفع ثبات منطقه، تقویت ثبات و امنیت سوریه و همچنین شکست سیاست‌های غرب در راستای انزوای دمشق می‌دانند، دولت دمشق شرط و شروطی را برای ترکیه مطرح کرده است که کاملا بجا و برحق است.
بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه می‌گوید: «اگر دیدار با اردوغان نتیجه داشته باشد و در آغوش کشیدن او منافع کشورم را تامین کند با کمال میل این کار را انجام خواهم داد اما سوالم این است: چرا ترکیه روابط دمشق و آنکارا را 13 سال پیش از مسیر عادی خود خارج کرد؟ هیچ کس به دنبال این نیست که با همسایگانش مشکل داشته باشد ولی به این معنا هم نیست که بدون هیچ قاعده‌ای، این کار را انجام دهیم...».
مساله دیگری که دمشق بسیار بر آن تاکید دارد خروج نظامیان ترک از خاک سوریه قبل از هرگونه عادی‌سازی یا ارائه تضمین‌های جدی برای خروج از خاک سوریه در آینده نزدیک است.
ارتش ترکیه از سال ۲۰۱۶ در اقدامی غیرقانونی و تجاوزکارانه، طی ۲ عملیات سپر فرات و شاخه زیتون ۴ هزار کیلومتر از خاک سوریه از جمله عفرین و شهرهای الباب، اعزاز و جرابلس را تصرف کرده و عملیات‌های دیگری را به منظور عقب راندن شبه‌نظامیان کرد از مناطق تحت تصرف خود اجرا کرده است.
حتی اگر دلایل ترکیه برای مقابله با تهدید شبه‌نظامیان کرد علیه خاک ترکیه را هم بپذیریم باز هم موضوع سوریه و شبه‌نظامیان کرد یک موضوع داخلی سوریه محسوب می‌شود و حضور حتی یک نظامی ترکیه در خاک سوریه غیرقانونی و تجاوزکارانه محسوب می‌شود و باید از آن خارج شود و حل این مساله را به دولت و ارتش سوریه واگذار کند.
4- از سوی دیگر کشورهای غربی از جمله ایالات متحده با هرگونه عادی‌سازی روابط میان ترکیه با سوریه مخالف هستند. واقعیت این است که برقراری ثبات و افزایش روزافزون قدرت سوریه توازن قوا را در منطقه به نفع ایران و روسیه تغییر داده است و آمریکایی‌ها نگران هستند بازگشت ترکیه به آغوش سوریه ضربه مهلک دیگری بر سیاست‌های غرب علیه سوریه باشد. از این جهت واشنگتن در حال فشار به گروه‌های معارض و متحدان اردوغان در داخل ترکیه است تا آنکارا را از مسیر عادی‌سازی روابط با دمشق خارج کند.
5- سوریه باید پشیمانی ترکیه را به فال نیک بگیرد و با گام‌های حساب شده و دریافت تضمین‌های لازم در زمینه شرط و شروط خود از جمله در زمینه پناهجویان و همچنین خروج نظامیان ترکیه، آنکارا را به سوی خود بکشد تا اولا قدرت خود را بیش از پیش تثبیت کند و ثانیا نقشه‌های غرب را علیه ثبات سوریه و همچنین امنیت منطقه نقش برآب کند.
مهدی گرگانی
