استخوان یک بافت زنده است که از دو لایه داخلی و خارجی تشکیل شده است. لایه داخلی ضخامت دارد و از شبکه های محکم تشکیل شده است. لایه خارجی نیز به صورت لایه ای پوشاننده روی استخوان قرار می گیرد و وظیفه خونرسانی و عصب رسانی را بر عهده دارد.
زمانی که فضای بین شبکه‌ها (لایه داخلی) به دلیل افزایش تخریب بافت استخوانی و عدم جایگزینی آن به طور کامل بزرگ شوند، پدیده پوکی استخوان رخ می‌دهد. در اثر چنین تغییری، استخوان ضعیف می‌شود و با کوچکترین ضربه، می‌شکند. این پروسه یعنی از دست دادن استخوان‌ها، تدریجی، خاموش و بی سرو صدا اتفاق می‌افتد و اغلب اوقات تا زمان رخ دادن شکستگی هیچ علامتی ندارد که به همین دلیل به آن بیماری خاموش می‌گویند.
شکستگی لگن شایع ترین مشکل استخوانی در افراد سالمند
ذبیح الله حسن زاده، متخصص بیماری‌های استخوان و جراح ارتوپد اظهار کرد: بیماری پوکی استخوان یا استئوپروز شایع‌ترین بیماری متابولیک استخوان در جهان است. به پوکی استخوان بیماری خاموش می‌گویند، زیرا مانند یک موریانه می‌تواند از داخل بدن بیمار را تحت تاثیر قرار دهد و در سنین بالاتر باعث بروز شکستگی لگن، مهره‌های کمری مچ دست و شانه بشود. اغلب بیماران این گروه سنی بالای ۶۰ سال دارند یا زنان یائسه هستند و یا افرادی هستند که به هر علتی دچار مشکلات استخوان‌سازی شده‌اند.
حسن زاده افزود: پوکی استخوان یک بیماری شایع است که اغلب سالمندان و بزرگسالان را در برمی‌گیرد و به ویژه در خانم‌های یائسه که جراحی‌های تخمدان انجام داده اند، افرادی که کورتون مصرف می‌کنند، بیماران مبتلایان به رماتیسم و افرادی که دارو‌های اعصاب و ضد تشنج مصرف می‌کنند، بروز پیدا می‌کند. اغلب مبتلایان به این بیماری نیز بانوان بالای ۶۰ سال هستند.
این متخصص بیماری‌های استخوان ادامه داد: پوکی استخوان با فهم درست میزان دانسیته استخوان (سنجش تراکم استخوان) قابل ارزیابی است. بیشترین دوام و قوام استخوان‌ها یا به عبارتی سختی و سفتی استخوان‌ها در سنین ۳۵ تا ۴۰ سالگی بروز می‌کند و پس از آن افراد از بانک ذخیره استخوان خود استفاده می‌کنند و به تدریج استخوان نرم، پوک و شکننده‌تر می‌شود.
او بیان کرد: تاثیر پوکی استخوان بیشتر بر لگن، مهره‌های کمری، مچ دست و شانه است به شکلی که اگر این چهار نقطه در بدن یک بیمار با ضربه‌های کوچکی دچار شکستگی شد، می‌توان به ابتلای فرد به پوکی استخوان پی برد. تشخیص این عارضه به وسیله سنجش استخوان و یا bmd که از ۱۸ تا ۲۴ ماه بعد از یائسگی در خانم‌ها و یا افراد بالای ۶۵ سال انجام می‌شود، صورت می‌گیرد.
این متخصص بیماری‌های استخوان تصریح کرد: افراد سالمند اگر به دلیل افتادن، دچار شکستگی‌هایی در این چهار نقطه شدند باید حتماً به مراکز سنجش استخوانی مراجعه کرده و برای درمان اقدام کنند. به طور کلی می‌توان گفت پوکی استخوان خود را با شکستن بر اثر ضربات بسیار کم نشان می‌دهد و اگر مورد درمان زودهنگام قرار نگیرد، می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدیِ جانی و مالی برای افراد شود.
این جراح ارتوپد ادامه داد: دو سوم بیمارانی که مبتلا به پوکی استخوان هستند به علت عوارض ناشی از شکستگی و یا لختگی خون ( آمبولی) و سایر موارد وجود دارد، هرگز سلامتی خود را مثل روز اول به دست نخواهند آورد و تنها یک سوم از این گروه می‌توانند زندگی شبیه به قبل، اما به سختی داشته باشند. به طور کلی قسمت اعظم سالمندان مبتلا به پوکی استخوان و به دلایلی مثل تغییرات فشار خون، مصرف دارو‌های آرامبخش، بروز مشکلات بینایی، ضعیف بودن عضلات و ...دچار شکستگی لگن می‌شوند.
او در مورد راه‌های پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان گفت: تنها یک فاکتور و یا علت برای پیشگیری از این عارضه وجود ندارد آن هم خودمراقبتی است. ابتدا اینکه افراد بالای ۳۵ سال حتماً روزانه نیم ساعت پیاده روی مداوم با کفش مناسب در سطح صاف داشته باشند. مورد دیگر اینکه افراد در وعده‌های غذایی حتماً از لبنیات و غذاهای دریایی استفاده کنند. همچنین استفاده از دارو‌های مکمل مثل مصرف قرص ویتامین د ۳، ۱۵۰۰۰ هر ده روز یک بار و قرار گرفتن در معرض تابش آفتاب ضروری است.
حسن زاده ادامه داد: این گروه سنی مصرف دارو‌های موثر مثل کلسیم را فراموش نکنند و توجه داشته باشند که پس از بروز پوکی استخوان صرفاً با دارو درمان نخواهند شد. انجام فعالیت‌های روزانه مانند ورزش‌های سبک و اصلاح تغذیه می‌تواند به درمان مبتلایان به این بیماری خاموش کمک کند.
او توصیه کرد: افراد از ۳۵ سالگی به بعد می‌توانند با تقویت عضلات خود و استفاده از ورزش و داشتن حرکات مشاوره‌ای از فیزیوتراپ‌ها و همچنین چک کردن بینایی و کاهش مصرف دارو‌های خواب آور و کدئین دار از بروز پوکی استخوان، از بروز عوارض بعدی آن پیشگیری کنند.
حسن زاده گفت: خانم‌های یائسه بالای ۶۵ سال و خانم‌هایی که سابقه جراحی تخمدان و مصرف دارو‌های کورتون به مدت طولانی و یا سابقه بیماری روماتیسمی دارند حتماً باید سنجش تراکم استخوان را انجام دهند و با پزشک ارتوپد در ارتباط باشند، زیرا پیشگیری از این عارضه بسیار کم هزینه و آسان است.
او با تاکید براینکه درمان این بیماری پیچیده و گران قیمت است، گفت: به همین دلیل افراد پیشگیری از بیماری را مد نظر داشته باشند، زیرا درمان پس از شکستگی علاوه بر داشتن هزینه‌های جسمی فراوان، هزینه‌های مالی نیز در بر دارد.
عوامل زمینه ساز پوکی استخوان را بشناسید
افزایش سن، جنس (خانم‌ها بیشتر از آقایان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند)، یائسگی، بیماری‌های مزمن هورمونی و متابولیک، استفاده طولانی مدت از دارو‌های ضد تشنج، نژاد (سفیدپوستان بیشترین میزان ابتلا را دارند)، وراثت، لاغری مفرط، استفاده طولانی مدت از دارو‌های خوراکی حاوی کورتون (بیش از ۳ ماه)، بی تحرکی طولانی مدت، اختلالات تغذیه‌ای، سیگار کشیدن، مصرف کم کلسیم غذایی، مصرف بیش از حد قهوه، داشتن سابقه شکستگی از اصلی ترین عوامل بروز پوکی استخوان هستند.
چاقی یا لاغری، فاکتور‌های اصلی ابتلا به پوکی استخوان
فریبا کوهدانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: باید تلاش همه ما به گونه‌ای باشد که آمار ابتلا به پوکی استخوان را کاهش دهیم. عواملی مانند مصرف دخانیاتة، کم تحرکی و توجه نکردن به سلامت در تغذیه، نقش موثری در ابتلا به این عارضه شایع، خواهد داشت.
او افزود: چاقی یا لاغری مفرط از فاکتور‌های اصلی ابتلا به پوکی استخوان هستند. برای مثال کمبود ویتامین دی در افرادی که مبتلا به چاقی هستند، بیشتر از سایر افراد است. ویتامین دی جزو عوامل موثر در ساخته شدن استخوان‌ها به شمار می‌رود.
کوهدانی ادامه داد: از جمله عوامل موثر تغذیه‌ای برای سلامت و تقویت استخوان‌ها ویتامین دی و کلسیم است ویتامین دی از طریق نور خورشید و مصرف مکمل‌ها و یا مصرف غذاهای دریایی و همچنین کلسیم با استفاده از لبنیات قابل دریافت است. باید توجه داشت افرادی که از کمبود ویتامین دی رنج می‌برند، نمی‌توانند این کمبود را با مصرف کلسیم جبران کنند در نتیجه اهمیت به وضعیت ویتامین دی در بدن بسیار حائز اهمیت است.
او گفت: در سنین سالمندی نیاز به مصرف کلسیم افزایش پیدا می‌کند. این نیاز در خانم‌ها و آقایان متفاوت است به گونه‌ای که میزان دریافت کلسیم در مردان بالای ۷۰ سال و در زنان بالای ۵۰ سال باید افزایش پیدا کند، یعنی مصرف منابع لبنی در وعده‌های غذایی افزایش پیدا کند. این دریافت‌ها با همراهی تحرک کافی می‌توانند مانع پوکی استخوان و تا حد زیادی منجر به کاهش روند ابتلا به این عارضه شوند.
ارتباط مستقیم مصرف غذاهای پر نمک با پوکی استخوان
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی تصریح کرد: نکته مهم دیگر در رژیم غذایی مصرف نمک است. افرادی که رژیم غذایی پرنمک استفاده می‌کنند مشکلات استخوانی بیشتری دارند، زیرا دفع کلسیم در این افراد افزایش پیدا می‌کند و در نتیجه تراکم استخوانی آن‌ها دچار آسیب خواهد شد. از دیگر عوامل تشدید کننده پوکی استخوان، دریافت بی رویه مکمل‌هاست. برای مثال افرادی که از مکمل‌های ویتامین ب به صورت بی رویه استفاده می‌کنند، نسبت به سایرین بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوان قرار دارند.
کوهدانی گفت: طبق مطالعاتی که در دنیا صورت گرفته از بین رژیم‌های مختلف غذایی، رژیم مدیترانه‌ای در پیشگیری از پوکی استخوان نقش موثرتری دارد. ویژگی که این رژیم را متمایز می‌کند این است که باعث دریافت میزان پروتئین بالا می‌شود. همچنین مصرف غذاهای دریایی و مصرف سبزیجات در این رژیم بسیار زیاد است. روغن مصرفی در این رژیم نیز روغن زیتون است و طبق مطالعات، افرادی که از این رژیم غذایی استفاده می‌کنند از سلامت استخوان بیشتری برخوردار هستند.
او بیان کرد: با افزایش سن و ورود به دوره سالمندی به دلیل تعبیرات هورمونی که در بدن ایجاد می شود، خطر پوکی استخوان افزایش پیدا می‌کند. در این افراد میزان دفع کلسیم به ویژه در خانم‌ها به دلیل کاهش شدید هورمون‌های استروژن کاهش پیدا می‌کند و جذب و دفع کلسیم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در نتیجه منجر به افزایش ابتلا به این عارضه می‌شود.
این متخصص تغذیه توصیه کرد: باید در سنین سالمندی مقدار دریافت کلسیم به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کند. طبق برخی از مطالعات مصرف روزانه ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم در افراد سالمند ضروری است. غیر از لبنیات، سبزیجاتی از خانواده کلم و مغز‌هایی مثل بادام می‌توانند در تامین کلسیم اضافه‌تر به سالمندان کمک کنند.
او افزود: در مردان نیز با توجه به کاهش میزان دریافت کلسیم در سنین سالمندی با مسئله تحلیل عضلات مواجه هستیم. این تحلیل عضلانی یکی از عواملی است که منجر به افزایش خطر شکستگی‌های استخوانی می‌شود و این میزان شکستگی در سالمندان مذکر بیشتر از سالمندان مونث است. برای پیشگیری از این عارضه در کنار داشتن یک رژیم غذایی مناسب انجام فعالیت‌های ورزشی متناسب با سن و وضعیت جسمانی افراد مثل تلفیقی از ورزش‌های هوازی و کششی عضلانی می‌تواند نقش مهمی در کُند شدن روند تحلیل عضلانی داشته باشد.
