کلمه برکت و مشتقات آن، سی و دو بار در قرآن کریم ذکر شده است که نشان از اهمیت آن در دین مبین اسلام دارد. همه ما بارها در مورد برکت در زندگی شنیده ایم و یا خوانده ایم و غالبا آن را با پول و یا ثروت مترادف گرفته ایم در صورتی که برکت امری است مهم تر از ثروت، ضمن اینکه ثروت ممکن است موقتی یا فقط مختص به مال باشد اما برکت پایدار است و تنها به مال تعلق نمی گیرد بلکه به زوایای مختلف زندگی مانند عمر و زمان و فرزندان و.. را در بر می گیرد که خود بحثمفصلی را می طلبد، اما ما در این نگاره سعی داریم تا با عواملی که باعثافزایش برکت در زندگی می شوند
آشنا شویم.
۱) جماعت
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم برکت را در جماعت و در کار جمعی انجام دادن دانسته اند: «…فإنّ البرکه مع الجماعه»(۱) اسلام با تشویق مسلمانان به شرکت در نماز های جماعت و جمعه، مخالفت خود را با عزلت اعلام کرده و حتی در نماز فرادی نیز عبارت جمعی «ایاک نعبد» و «ایاک نستعین» را در سوره حمد قرائت می کنیم. در تفسیر نمونه آمده است: «اساس عبادت مخصوصاً نماز بر پایه جمع و جماعت است، حتى به هنگامى که بنده در برابر خدا به راز و نیاز بر مىخیزد باید خود را میان جمع و جماعت ببیند، تا چه رسد به سایر کارهاى زندگیش. به این ترتیب هر گونه فردگرایى، و تکروى، انزواطلبى و مانند اینها
مفاهیمى مردود از نظر قرآن و اسلام شناخته مىشود.»(۲) امیر المومنین علیه السلام نیز دست خدا را همواره با جماعت مؤمنین می داند و آن ها را از تفرقه و حرکت های فردی برحذر می دارد: «إِنَّ یَدَ اللَّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطَانِ کَمَا أَنَّ الشَّاذَّه مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئب.»(۳)
۲) دعا و طلب خیر برای دیگران
طلب برکت برای برادران دینی، انرژی مثبت زیادی در وجود مؤمنین ایجاد می کند، زیرا وجود مؤمنان حقیقی آکنده از برکت است و دعای آنها در حق برادرانشان، برکت را به زندگی آنها هدیه می دهد. پیامبر اعظم(ص) فرمودند: به برادرتان مبارکباد بگویید و برایش برکت بخواهید.
حارثبن حصیره از پدرش از امیر المؤمنین على بن ابى طالب(ع) روایت کند که آن حضرت به شیعیان خود فرمود: در میان مردم همچون زنبور عسل در میان پرندگان باشید، که هیچ پرندهاى نیست جز اینکه زنبور عسل را ناتوان مىشمرد، و اگر بدانند که چه برکتى در اندرون او نهفته است هرگز چنین رفتارى در بارهاش نمىکردند».(۴)
۳) تکریم بزرگان
استفاده از تجربه بزرگان که سرد و گرم روزگار را چشیده اند، گوش دادن به پندهای دلسوزانه و به دست آوردن دل آنان، دریایی از برکت را به زندگی انسان وارد می کند. رسول الله(ص) می فرماید: «البرکه فی أکابرنا فمن لم یرحم صغیرنا و یجل کبیرنا فلیس منّا. رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: «برکت در بزرگان ماست، کسى که بر کوچک ما رحم نمىآورد و بزرگ ما را گرامى نمىدارد، از ما نیست»(۵)
در این میان اهمیت به نیکویی رفتار با پدر و مادر که از همه اشخاص حق بیشتری بر ما دارند جایگاه ویژه ای دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
۴) پرداخت زکات
امام باقر(ع) فرموده اند: «وَ الزَّکَاه تَزِیدُ فِی الرِّزْق»(۶) اگر ما هر چیز را دارای زکات بدانیم و زکات را نیز مایه برکت بخوانیم، آنگاه به معنای عامی بر خواهیم خورد که رعایت این معنا در عرصه های مختلف زندگی، حیاتی پر از برکت در تمام زمینه ها برای ما به ارمغان خواهد آورد.
همچنین امام صادق(ع) در مورد زکات تشریح کرده اند: «بر هر جزئى از اجزاى بدن تو دادن زکاتى در راه خداى بزرگ واجب است، بلکه بر هر تار مویى، پس زکات چشم، نگریستن براى عبرت گرفتن است، و چشم پوشیدن از نامحرم و شهوات، زکات گوش، شنیدن علم و حکمت و قرآن است، و حکمتهاى مفید دینى و پند و اندرز نجاتبخش، بهمراه دورى گزیدن از آنچه بر ضد اینهاست، یعنى دروغ و غیبت و نظایر آنها، زکات زبان، اندرز دادن به مسلمانان و بیدار کردن غافلان است، و ذکر و تسبیح بسیار گفتن، زکات دست، بخشندگى و سخاوت است از آنچه خدا به تو انعام کرده است، و بکار گرفتن آن در نوشتن علوم، و رهنمودهایى که مسلمانان در
طاعت خداى متعال از آنها بهرهمند شوند و همچنین به کار نبردن آن در هر کار بد و هر اقدام شر، زکات پا، کوشش در انجام دادن حقوق خداى متعال است، یعنى رفتن به دیدن صالحان، و حضور در مجالس ذکر، و کوشش در اصلاح امور مردمان، و صله رحم، و جهاد، و هر چه صلاح قلب و سلامت دین تو در آن باشد.»(۷)
۵) پرداخت صدقه
از سفارشات اکید قرآن کریم و معصومین(ع) درباره فقرا، صدقه است که برای فرد و جامعه برکات بسیار زیادی دارد. امام صادق(ع) فرمودند: جامعه ای که افراد آن اهل صدقه باشند، قطعاً برکات آن را در زندگی خود خواهند دید زیرا «یکى از خصوصیات صدقات، این است که نمو مىکند و این نمو، لازمه قهرى صدقه است و از آن جدا شدنى نیست، چرا که باعثجلب محبت و حسن تفاهم است و امنیت را گسترش داده و دل ها را از اینکه به سوى غصب و دزدى و افساد و اختلاس بگراید، باز مىدارد و نیز باعثاتحاد و مساعدت و معاونت گشته و اکثر راه هاى فساد و فناى اموال را مىبندد و همه اینها باعثمىشود که مال آدمى در دنیا هم
زیاد شود و چند برابر گردد»(۸) خداوند نیز در قرآن می فرماید: «یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثیمٍ؛ خداوند، ربا را ناچیز مىگرداند و صدقات را افزونى مىدهد و هیچ کفران کننده گنهکار را دوست ندارد.»(۹)
امام سجاد(ع) هم در این زمینه تصریح فرمودند: «مَا مِنْ رَجُلٍ تَصَدَّقَ عَلَى مِسْکِینٍ مُسْتَضْعَفٍ فَدَعَا لَهُ الْمِسْکِینُ بِشَیْءٍ تِلْکَ السَّاعَةَ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَه؛ هیچشخصى نیست که به مستمند ناتوانى صدقه بدهد و آن مسکین در همان وقت براى او دعا کند مگر اینکه دعایش(در حق او) مستجاب گردد.»(۱۰)
۶) سحر خیزی
سرزندگی و پر انرژی بودن نیز از آثار سحرخیزی است. عبارت «سحر خیز باش تا کامروا باشی» را زیاد شنیده اید. این عبارت اشاره دارد به حدیثی از پییامبر اکرم که فرمودند:: «برکت در سحر خیزى است»(۱۱) و نیز فرمودند: «هر گاه یکى از شما کارى داشته باشد، صبح زود به دنبال آن کار رود، زیرا من از خداى خویش خواستهام به کسانى از امت من که اول وقت به سر کار خویش حاضر شوند، برکت دهد»(۱۲)
۷) صله رحم
در گذشته، آگاهی یافتن از حال همسایگان و اقوام، با شب نشینی ها و بیان سخنان و تجربیات ریش سفیدان، نعمتی بود که امروزه کم رنگ شده است. پیوند با خویشان و آگاه بودن از وضعیت زندگی آنان، از تاکیدات فراوان معصومین بوده است.
حضرت علی(ع) یکی از عوامل برکت در زندگی را صله رحم دانسته اند، و خطاب به کمیل فرمودند: «یَا کُمَیْلُ الْبَرَکَةُ فِی مَالِ مَنْ…وَصَلَ الْأَقْرَبِین.»(۱۳) حضرت، در این روایت به تأثیر صله رحم در مال اشاره نموده است. امام صادق(ع) نیز در روایتی به این امر اشاره نموده اند: صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُسَمِّحُ الْکَفَّ وَ تُطَیِّبُ النَّفْسَ وَ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَل؛ صله أرحام خلق را نیکو و دست را با سخاوت و نفس را پاکیزه و روزى را زیاد کند و اجل را تأخیر اندازد.(۱۴) همچنین امام باقر فرمودند: «صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُزَکِّی
الْأَعْمَالَ وَ تُنْمِی الْأَمْوَالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوَى وَ تُیَسِّرُ الْحِسَابَ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَل؛ صله ارحام اعمال را پاک کند و اموال را فزونى دهد و بلا را بگرداند و حساب را آسان کند و اجل را تأخیر اندازد.(۱۵)
نیکو شدن اخلاق، تقویت روحیه سخاوت، پاکیزه شدن نفس، تأخیر اجل، پاکی اموال، دور شدن بلا، آسان شدن حساب و موارد بسیار دیگر از برکات صله رحم می باشند که از مجموعه روایات اهل بیت(ع) استفاده می شود. برکات این امر تا آن اندازه است که اگر کسی از غیر نیکوکاران باشد و به این امر مبادرت داشته باشند، نیز از برکات آن محروم نخواهد شد.
منابع:
۱. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۶۳، ص ۳۴۹
۲. تفسیر نمونه، ج۱، ص۴۴
۳. بحار الأنوار، ج۶۵، ص۲۸۹
۴. مهدى موعود، ترجمه جلد سیزدهم بحارالأنوار، ص ۸۸۳
۵. نهج الفصاحه، ص۳۷۶
۶. بحار الأنوار، ج۷۵، ص ۱۸۳
۷. همان، ج۹۳، ص۷
۸. ترجمه المیزان، ج۲، ص۶۴۲
۹. قرآن کریم، سوره بقره، آیه ۲۷۶
۱۰. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۱۴۴
۱۱. محمد حسین صفاخواه، گلچین صدوق، ج۲، ص۱۹۰
۱۲. همان
۱۳. تحف العقول، ص۱۷۴
۱۴. الکافی، ج۲، ص ۱۵۵
۱۵. همان، ص ۱۵۰
