در روزهای اخیر خبرهایی حاکی از تصمیم کنگره آمریکا برای تحریم رسانه ملی به منظور مقابله با اقدامات رسانه‌ای غرب در حمایت از اغتشاشگران داخلی منتشر شده است. موضوعی که واکنش‌های زیادی ازسوی فعالان عرصه رسانه در پی داشته است. اما دیروز خبرگزاری گاردین با انتشار خبری با عنوان «ترامپ قصد دارد تحریمهای وضع شده در مورد تلویزیون ایران را اجرا کند» به این موضوع اشاره کرده است که تحریم صدا و سیمای جمهوری اسلامی ابداً چیز جدیدی نیست.
گزارش گاردین
در این گزارش آمده است: «دولت آمریکا از سال ۲۰۱۳ صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را در فهرست تحریم‌ها قرار داده است، اما بعد از توافق موقت ژنو و توافق هسته‌ای برجام، «باراک اوباما»، رئیس‌جمهور سابق آمریکا و «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور فعلی، با امضای معافیت‌نامه‌هایی این تحریم‌ها را معلق کرده‌اند. »
در ادامه این گزارش گاردین درباره تصمیم جدید ترامپ می‌گوید: «دولت ترامپ قصد دارد در ضرب‌الاجل جدید در پایان ماه ژانویه از امضای معافیت‌های تحریمی برای صدا و سیما خودداری کرده و تحریم‌ها علیه این سازمان حکومتی ایران را بار دیگر فعال کند. یک منبع مطلع از تصمیم‌گیری‌های دولت ترامپ به گاردین گفته رئیس‌جمهور آمریکا به این نتیجه رسیده از اعمال تحریمهای جدید علیه بانک مرکزی ایران خودداری کند و در عوض، سازمان‌های خاص، مانند صدا و سیما را هدف قرار دهد. »
همچنین در قسمت دیگری از این گزارش از قول منبعی آگاه آمده است: «این کار، اقدامی نمادین است و بدون ایجاد مشقت‌های بیشتر برای مردم ایران، پیام قدرتمندی به حکومت این کشور ارسال خواهد کرد. »
گاردین محتوای تحریمهای تعلیق شده را نیز این گونه عنوان کرد: «عدم امضای معافیت‌ها به معنی این است که فعالیت‌های برون‌مرزی صدا و سیما، از جمله فعالیت دفاتر آن، توان این سازمان برای خرید محتوا از سایر کشورها و انتقال سیگنال‌های ماهواره‌ای محدود خواهد شد. »
منبع مورد استناد گاردین، همچنین با اشاره به گستردگی کسانی که در استخدام صدا و سیما هستند، از اعمال تعلیق حساب‌های بانکی این افراد خبر داده است و می‌نویسد: «این احتمال هم وجود دارد افراد مرتبط با صدا و سیما که ساکن ایران هستند هم مشمول اقدامات جدید واقع شوند و حساب‌های بانکی آنها تعلیق شود. »
نکته جالب توجه در این گزارش نقل قولی از ریاست جمهوری ایران، حسن روحانی است که در انتقاد به رسانه ملی در روز دوشنبه عنوان کرده است: «صدا و سیما باید بازتاب دهنده صدای همه ملت باشد، نه اینکه تنها یک نگاه را پوشش دهد»
تحریمهای سال ۲۰۱۳ به چه دلیل وضع شدند؟
گزارش وزارت خزانه‌داری آمریکا درباره تحریمهای سال ۲۰۱۳ در بحبوحه بحث‌های هسته ای ایران و بیداری اسلامی در کشورهای عربی ارائه شد. زمانی که عزت‌الله ضرغامی ریاست این نهاد را بر عهده داشت و صدا و سیما روایتی متفاوت از آنچه که رسانه‌های غربی از وضعیت خاورمیانه ارائه می‌کردند ارائه می‌داد. وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا با مشورت وزارت امور خارجه این کشور، عزت‌الله ضرغامی را به همراه چهار نهاد ارتباطی ایران از جمله صدا و سیما را تحت عنوان «دخالت در فعالیت‌های سانسور دولت ایران» را در لیست تحریمهای خود قرار داد.
تحریم‌ها چه چیزی را هدف گرفته‌اند؟
همانطور که گفته شد برجسته ترین نکات این تحریم‌ها مسدود کردن انتقال سیگنال‌های ماهواره‌ای و همچنین عدم اجازه فعالیت به دفاتر رسانه ملی برای خرید محتوا از سایر کشورها است!
این تحریم‌ها در زمانی وضع شدند که در داخل کشور هنوز «ست تاپ باکس»ها مثل امروز گسترده نشده بودند و در حقیقت رسانه ملی دوران گذار را از آنالوگ به دیجیتال می‌گذراند. در آن روزها برخی مخاطبین این رسانه به دلیل ضعف سیگنال‌های آنالوگ، برنامه‌های سیمای جمهوری اسلامی را توسط گیرنده‌های ماهواره‌ای دنبال می‌کردند. بنابراین بخشی از این تحریم‌ها مخاطبین داخل کشور را هدف قرار داده بود که امروز با گسترده شدن گیرنده های دیجیتال دیگر موضوعیت ندارد. اما مخاطبین خارج از کشور هنوز در هدف تحریمهای سیگنالی قرار دارند.
بخش دیگر این تحریم‌ها که عدم اجازه فعالیت به دفاتر خارجی رسانه ملی برای خرید محتوا است که در صورت اجرا شدن می‌تواند در ظاهر برای رسانه ملی چالش برانگیز باشد. شاید لبه تیغ این تحریم باعث شود رسانه ملی غیر از عدم توانایی در خرید سریال‌ها و سینمایی‌های کشورهای دیگر حتی قادر به پخش بازی‌های مستقیم مانند جام جهانی و المپیک نیز نباشد.
واکنش‌های داخلی به این تصمیم چه بوده است؟
سید حسین نقوی حسینی (سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس) : «تحریم کردن صداوسیما و مدیریت آن، نشان دهنده ایفای نقش مثبت این نهاد بسیار مؤثر در حوزه رسانه و ارتباطات است. »
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه عصبانیت کنگره آمریکا و تصمیم آنها برای تحریم صداوسیما نشان می‌دهد که این نهاد، نقش مثبت و مهمی در کاهش تنش و اغتشاشات در کشور داشته‌اند خاطرنشان کرد: «استکبار جهانی و قدرت‌های سلطه‌گر به دنبال این هستند که یک‌طرفه پیام خود را به ملت‌ها برسانند و فضای رسانه‌ای را مدیریت کنند. صداوسیما، نقشه آنها را نقش بر آب و دست آنها را رو کرده است. »
وی افزود: «صداوسیما، واقعیت‌ها و پشت پرده لایه‌های رسانه‌های استکباری را افشا می‌کند و به همین خاطر آنها عصبانی هستند و تلاش می‌کنند تا صداوسیما را تضعیف و جلوی فعالیت آن را بگیرند. »
فواد ایزدی (کارشناس رسانه) : «آمریکایی‌ها به خاطر مقابله رسانه‌ای صداوسیما با جریان رسانه‌ای غرب بر سر پوشش اخبار اغتشاشات داخلی، به دنبال بهانه برای تحریم کردن نهادهای مختلف در ایران می‌گردند و بدین‌وسیله احساس می‌کنند، بهانه‌ای برای تحریم صداوسیما پیدا کرده‌اند. »
ایزدی با بیان اینکه قوانین داخلی آمریکا، در دست کنگره است و تحریم صداوسیما می‌تواند محقق شود خاطرنشان کرد: «کنگره محدودیتی برای تحریم کشورها و نهادهای مخالف سیاست‌های استکباری ندارد و به هر بهانه‌ای این کار را انجام می‌دهد و مشکلی نیز در این راه وجود ندارد. »
این کارشناس مسائل آمریکا، استفاده ریشه‌ای و جدی از دیپلماسی عمومی را یکی از راهکارهای مؤثر برای مقابله با آمریکایی‌ها عنوان کرد و افزود: «متأسفانه دیپلماسی عمومی کشور به‌ویژه درباره آمریکا بسیار ضعیف است و باید در این زمینه کارهای جدی صورت گیرد. »
وی تأکید کرد: «صداوسیما با استفاده از شبکه‌های برون‌مرزی مانند پرس تی وی، می‌تواند تحرکات اخیر آمریکا را خنثی‌سازی کند. »
محمدصادق کوشکی (عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران) : «آمریکا درصدد است تا از طریق تحریم‌ها، مسائل فنی و سیگنال رسانی غیرمستقیم ماهواره‌ای صداوسیما را تحت‌فشار قرار دهد. »
وی افزود: «ما هم مانند هر ملت آزاد دیگری حق داریم سخن بگوییم و دیدگاه‌هایمان را منتشر کنیم و باید تا جایی که می‌شود از ابزارهای حقوق بین‌الملل استفاده کرد تا این تریبون در دست جمهوری اسلامی ایران باقی بماند و دشمن نتواند آن را از دست ما خارج کند. »
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران، استفاده از خلاقیت نیروهای فنی رسانه ملی را راهکار مهم برای مقابله با تحریمهای احتمالی کنگره آمریکا عنوان و تأکید کرد: «نیروهای فنی با استفاده از تجربیات دوران دفاع مقدس می‌توانند این تهدید را به فرصت تبدیل کنند و به‌سوی ایجاد ماهواره ملی و سیگنال اختصاصی گام بردارند و طی دو سال این پروژه عظیم را محقق کنند. »
وی تأکید کرد: «باید ببینیم چه ظرفیت‌های فنی جایگزینی وجود دارد تا درصورتی‌که آمریکا استفاده از ماهواره‌های موجود را محدود کرد، صدای ما در گلو خفه نشود و پوشش داخلی و منطقه‌ای‌مان را هم حفظ کنیم. »
حسن بهشتی پور (کارشناس روابط بین‌الملل) : «نیز در واکنش به طرح تحریم صداوسیما توسط کنگره آمریکا، این اقدام را پروپاگاندای سیاسی آمریکایی‌ها عنوان کرد و گفت: طرح تحریم صداوسیما اتفاق بی‌سابقه و عجیب است و آمریکایی‌ها اهل این کار نیستند. اولاً که باید مشخص شود که در کنگره آمریکا، این پیشنهاد را اعضای مجلس سنا مطرح کرده‌اند یا نمایندگان و ثانیاً باید مشخص شود در این لایحه، چه چیزی از صداوسیما را می‌خواهند تحریم کنند. »
وی افزود: «سابق بر این شبکه‌های سحر و العالم به دلیل افشای ابعاد جنایات مختلف صهیونیست‌ها، تحریم شده بود اما با توجه به اینکه برخی از ماهواره‌های مورد استفاده معاونت برون‌مرزی رسانه ملی متعلق به کشورهای آسیای و اروپایی هستند و وظیفه ارسال سیگنال‌ها را بر عهده دارند، این ادعای آمریکایی‌ها، عملاً غیر قابل تحقق است. »
این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه کشورهای ارسال‌کننده سیگنال، قراردادهای یک‌ساله با ایران دارند و طبق آن قرارداد، موظف به ارسال سیگنال هستند و اگر بخواهند یک‌طرفه آن را لغو کنند، باید دلایل آن را بگویند و ضرر و زیان آن را هم بپردازند تصریح کرد: «آمریکایی‌ها نمی‌توانند ۱۲۰ شبکه رادیویی و تلویزیونی را تحریم کنند و تاکنون سابقه نداشته که آمریکا صداوسیما را به‌صورت رسمی تحریم کند. »
محمود دهقان (دکترای روابط بین‌الملل و تبلیغات و عضو هیئت‌علمی دانشکده صداوسیما) : «شبکه‌های برون‌مرزی رسانه ملی به‌تنهایی در رقابت با هزاران کانال اروپایی و آمریکایی به افشاگری علیه امپریالیسم رسانه‌ای می‌پردازند و بر همین اساس دشمن در تلاش است تا با وضع تحریمهای مختلف، سیگنال رسانی و جریان آزاد اطلاعات را در دنیا خدشه‌دار کند. »
وی افزود: «علیرغم وضع تحریمهای مختلف علیه رسانه ملی در سال‌های گذشته، صداوسیما با قدرت به کار خود ادامه خواهد داد. »
مجید رضائیان (استاد ارتباطات دانشگاه و از روزنامه‌نگار پیشکسوت) : «در مجامع بین‌المللی هرگاه رویدادهای مطالبه‌گرانه، مسالمت‌آمیز یا غیر مسالمت‌آمیز در یک کشور رخ دهد، عملکرد رسانه‌های آن کشور از سوی فدراسیون‌های بین‌المللی روزنامه‌نگاری زیر ذره‌بین قرار می‌گیرند، اما دولت‌ها به‌هیچ‌وجه حق مداخله در امور رسانه‌ای آن کشور را ندارند. »
این پیشکسوت روزنامه‌نگاری با تأکید بر اینکه تحریم صداوسیما از سوی کنگره آمریکا، یک رخداد یکجانبه است و مجامع بین‌المللی از آن حمایت نخواهند کرد اظهار داشت: «تحریم صداوسیما جنبه بین‌المللی پیدا نخواهد کرد چراکه این اتفاق مصداق بارز دخالت مستقیم کشورها در امور داخلی کشورمان تلقی می‌شود. »
رضائیان با بیان اینکه کار رسانه‌ای در ایران از لحاظ حرفه‌ای دچار تناقض است و باید بازنگری اساسی در آن صورت گیرد خاطرنشان کرد: «مردم از خبرنگاران و روزنامه‌نگاران درخواست دارند که مطالبات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی‌شان را پیگیری کنند و باید این مطالبات در چرخه منطقی قرار گیرند. »
در صورت وضع تحریم‌ها چه باید کرد؟
روشن است که تحریمهای ظالمانه آمریکا چه به بهانه فعالیت‌های هسته‌ای و چه به بهانه حقوق بشر و چه بهانه‌های دیگر همگی ملت ایران را هدف قرار داده‌اند و باید با مدیریت و دیپلماسی فعال جلوی این تصمیم های یک جانبه را گرفت و همچنین کشورهای دیگر را برای همراهی با این تصمیمات منصرف کرد.
از سوی دیگر تحریم‌ها با اینکه احتمالاً وضعیت متفاوتی برای این رسانه ملی ایجاد می‌کنند، ولی می‌توانند در صورت مدیریت صحیح فرصتی برای شکوفایی این نهاد باشند. همانطور که در تحریمهای اقتصادی اگر شعار «اقتصاد مقاومتی» از سوی دولت مردان به عمل تبدیل می‌شد، امروز شاهد گستاخی و تهدیدهای کشورهای غربی به خصوص آمریکا نبودیم و چه بسا بحث تحریم رسانه ملی اساساً مطرح نمی‌شد!
