به گزارشافکارنیوز، پیکره به هم تنیده مجموعه بازار کرمان با مظاهر زیبایی از ادوار گذشته است که ویژگی‌های معماریش بینندگان را متحیر می‌کند، این بازار یکی از مهم‌ترین بازارهای ایرانی به شمار می‌رود که مجموعه‌ای باارزش از جمله مجموعه گنجعلیخان، ابراهیم‌خان، وکیل و … را در خود جای داده است.
این راسته بازار از میدان ارگ آغاز و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود، هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصر به‌فرد و دارای شهرت جهانی است.
بازار سرتاسری کرمان:
این راسته بازار از میدان ارگ آغاز و به خیابان میرزا رضای کرمانی ختم می‌شود و طول این راسته حدود یک‌هزار و ۲۰۰ متر و جهت آن شرقی غربی است که تا چهار سوق گنجعلیخان ادامه دارد.
این بازار به دو بخش فرعی‌تر به نام‌های «بازار نقارخانه» و «بازار سراجی» تقسیم می‌شود.
بازار میدان ارگ:
این بخش از بازار، غربی‌ترین قسمت بازار کرمان است و مانند مستطیل دور محوطه میدان توحید را محاصره کرده است.
نمای اطراف میدان در سال‌های اخیر هماهنگ با معماری قدیم بازسازی و اجرا شده است، در ضلع شرقی بازار، میدان ارگ و سردر ورودی بازار سرتاسری واقع شده است.
بازار سراجی:
در حرکت به سمت شرق به بازار سراجی می‌رسیم که از بازار نقاره‌خانه آغاز و به چهارسوق ختم می‌شود، این بازار در گذشته محل سراج‌ها و چمدان‌سازها بوده است.
بازار نقاره‌خانه:
در نخستین قدم از میدان ارگ، بازار نقاره‌خانه آغاز می‌شود که دارای سقف بلند و مزین به کاشی‌کاری است و چند اتاق در بالا دارد که در گذشته هنگام غروب برای تعطیل کردن بازار بر روی نقاره آن می‌نواختند.
بازار گنجعلیخان:
این بازار، حدفاصل بین چهار سوق و بازار اختیاری است که سبک معماری جالبی از عصر صفویه به یادگار با خود یدک می‌کشد و در بخش جنوبی میدان گنجعلیخان قرار گرفته که در سمت چپ آن ۱۶ طاق‌نما این بازار را به میدان مربوط می‌سازد.
مجموعه گنجعلیخان:
مجموعه گنجعلیخان از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی عصر صفویه در استان کرمان محسوب می‌شود، معمار زبر دست این مجموعه سلطان محمدمعمار یزدی بوده است و این مجموعه شامل میدان، بازار، ضرابخانه، مدرسه، مسجد، چهارسوق و آب انبار است.
میدان گنجعلیخان:
این میدان همانند دیگر میادین اصیل ایرانی مستطیل شکل است و در سه ضلع آن بازار واقع شده و در ضلع دیگر آن مدرسه گنجعلیخان قرار دارد، این میدان در مرکز داد و ستد شهر قدیم واقع شده و طول آن ۹۹ متر و عرض آن ۵۳ متر و دارای مساحت ۵ هزار و ۲۴۷ متر مربع وسعت است.
ضرابخانه گنجعلیخان(موزه سکه):
در ضلع شمالی میدان گنجعلیخان، داخل بازار مسگری شمالی و روبه‌روی حمام، ضرابخانه گنجعلیخان واقع که با گچ‌بری‌های زیبا تزئین شده است، در گذشته در آن مسکوکات طلا و نقره دولتی را ضرب می‌کردند.
در سال ۱۳۷۰ همزمان با بزرگداشت خواجوی کرمانی، این مکان به عنوان موزه سکه مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
در این موزه مسکوکات متعلق به ادوار مختلف تاریخی از قبیل اشکانی، ساسانی، اموی، عباسی و قاجاری و پهلوی به همراه اطلاعات مربوط در معرض دید بازدید کنددگان قرار دارد.
حمام گنجعلیخان:
این حمام در سمت راست بازار واقع شده است، حمام گنجعلیخان مجموعه‌ای از تلفیق هنر معماری و کاربرد مصالح گوناگون با فضایی متناسب و مردم‌وار است، این حمام اثری بدیع با کاشی‌کاری‌های زیبا، نقاشی‌ها، گچ‌بری‌ها، مقرنس‌کاری‌ها و کاربندی‌هایی است که هر بیننده را به تحسین وا می‌دارد.
حمام گنجعلیخان در سال ۱۰۰۵ ه. ق(دوره صفوی) به دستور گنجعلیخان حاکم وقت کرمان و معماری سلطان محمد معمار یزدی آغاز و در سال ۱۰۲۰ به پایان رسید.
حمام تا حدود ۷۵ سال پیش دایر بوده است، اما در حال حاضر نقش و کارکرد توریستی پیدا کرده و به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده است.
مجسمه‌هایی توسط استاد میربابایی و نشان تانیک از اساتید دانشکده هنر و دانشگاه تهران طراحی و در قسسمت‌های مختلف حمام قرار داده شده تا بدین وسیله صحنه‌هایی از استحمام به شیوه سنتی به معرض نمایش عموم گذاشته شود.
مدرسه گنجعلیخان:
این بنا در ضلع شرقی میدان واقع شده و در سال ۱۰۰۷ ساخت آن آغاز و در سال ۱۰۲۹ به اتمام می‌رسد، نمای داخلی و خارجی این مدرسه کاشی‌کاری معرق جالبی از عصر صفوی به یادگار گذاشته است.
این مکان تا زمان حمله آقامحمدخان قاجار به کرمان مدرسه بوده و پس از ویران شدن به دستور وی تعطیل شده و سپس در اواسط قرن سیزدهم به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار گرفته است.
مسجد گنجعلیخان:
این بنا در گوشه شمال شرقی میدان و همجوار با مدرسه واقع شده است.
این مسجد بسیار کوچک(خصوصی) اما بی‌نهایت زیبا در واقع موزه کوچکی از هنرهای تزئینی اسلامی نظیر کاشی‌کاری، گچ‌بری و خطاطی است که به سبک زیبایی آراسته شده است.
آب انبار علیمردان خان(گنجعلیخان):
آب انبار علیمردان خان پسر کوچک گنجعلیخان در ضلع غربی میدان، داخل بازار مسگری غربی و روبه‌روی مدرسه واقع شده و از معماری جالبی برخوردار است که توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
چهارسوق گنجعلیخان:
محل متقاطع دو راسته بازار را چهارسوق می‌گویند، به دلیل برخورد دو راسته بازار شمالی جنوبی و شرقی غربی در محل چهارسوق گنجعلیخان در گذشته این مکان مهم‌ترین نقطه شهر محسوب شده است، نمای داخل این چهارسوق با گچ‌بری‌های جالب و نقاشی‌های زیبای عصر قاجار که چهره شهروندان آن دوره را به تصویر کشیده، تزئین شده است.
چهار سوق مرکز ثقل بازار است و گنبد چهارسوق مرتفع‌ترین گنبد شهر محسوب شده است.
بازار مسگری شمالی:
این بازار در شمال میدان گنجعلیخان قرار دارد و در غرب آن چهارسوق مسگری واقع شده است و شرق آن به بازار کلاه مالی متصل می‌شود.
طول این بازار ۸۸ متر و عرض آن شش متر است.
بازار مسگری غربی:
در جنوب این بازار، چهار سوق گنجعلیخان قرار دارد و شمال آن چهار سوق مسگری واقع شده است.
ابعاد این بازار ۴۳ متر در پنج و نیم متر است.
کاروانسرای هنود(هندوها):
این کاروانسرا در نیمه دوم قرن نوزدهم توسط انگلیسی‌ها از امام جمعه وقت اجاره و در اختیار هندوها قرار گرفته و چون هندوها در آن ساکن شده و به تجارت پرداخته‌اند به کاروانسرای هندوها شهرت یافته است.
از آنجایی که تجار هندی اجناسی چون ادویه، فلفل، هل و…در این کاروانسرا به فروش می‌رساندند این کاروانسرا به کاروانسرای هنود معروف شد.
در این کاروانسرا معبد هندوها به سبک معماری ویژه باقی مانده است.
مجموعه ابراهیم خان:
ابراهیم خان ظهیرالدوله که از سال ۱۲۱۸تا ۱۳۴۰ ه. ق در دوره فتحعلی شاه قاجار حاکم کرمان بوده است، مبادرت به ایجاد بناهای بسیار ارزنده در مرکز شهر و جنب مجموعه گنجعلیخان کرده است.
این مجموعه شامل بازار قیصریه، حمام، آب‌انبار و مدرسه است
بازار ابراهیم خان(بازار زرگرها):
این بازار به صورت یک راسته متقاطع عمده بر بازار کلاه مالی و به موازات بازار کفش واقع شده است، سر در آن در نوع خود بی‌نظیر است، این بازار در ابتدا و انتها به دو درب بزرگ چوبی که در ساعات و ایام تعطیل بسته می‌شود، مجهز است.
مدرسه ابراهیم خان:
در مرکز شهر کرمان مدرسه زیبا و وسیعی به نام مدرسه ابراهیم خان دیده می‌شود.
این مدرسه در داخل قیصریه به شمال بازار قدیم قرار گرفته است، ساختمان این مدرسه را شاه‌نشین، محراب، ایوانچه و غرفه‌های اطراف تشکیل می‌دهند، تزئینات نمای داخلی مدرسه کاشی هفت‌رنگ با نقش گل و بوته، گلدان و مقرنس‌کاری و گچ‌بری است.
در این مدرسه همچنین رفیع‌ترین و زیباترین بادگیرشهر کرمان خودنمایی می‌کند، ایوان شرقی و برج ساعت این مدرسه کاشی‌کاری و چشم‌اندازی زیبا دارد.
حمام ابراهیم خان:
این حمام در کنار مدرسه و وسط بازار واقع شده و با لوله‌کشی مناسب از محیط بهداشتی برخوردار شده است که هم‌اکنون نیز مورد استفاده است.
این حمام به دو بخش رختکن و گرمخانه تقسیم می‌شود و از سال ۱۳۳۱ ه. ق تاکنون دائر است.
مجموعه وکیل:
محمداسماعیل خان نوری اسفندیاری ملقب به وکیل‌الملک از سال ۱۲۷۵ ه. ق بر کرمان حکومت کرد و در زمان فرمانروایی خویش بناهای زیادی در کرمان تعمیر و حتی بنیاد کرد که مجموعه وکیل یکی از این بناها است که در سال ۱۲۷۸ ه. ق به دستور وی و پسرش مرتضی قلی‌خان وکیل‌الملک ثانی این مجموعه ساخته شد که مشتمل بر بازار، حمام، کاروانسرا و مسجد است.
بازار وکیل:
در انتهای بازار اختیاری، بازار و مجموعه وکیل که یکی از زیباترین بازارها است، قد علم کرده است، بازار وکیل مطلق الگوی بازارهای ایرانی دراز و کشیده ساخته شده است و هر صنف در بخش خاصی قرار داشته‌اند.
کاروانسرای وکیل:
نخستین بخش از مجموعه وکیل حمام یا چایخانه سنتی وکیل است که در سال ۱۲۸۰ ه. ق با اسلوب مهندسی معماری عصر قاجاریه بنا شده و از کف تا دیوار آن با کاشی تزئین شده که در سال‌های اخیر تغییر کاربری داده و به چایخانه سنتی تبدیل شده است.
مجموعه حاج‌آقا علی:
مجموعه حاج آقا علی نزدیک مجموعه ابراهیم‌خان واقع و در اواخر قرن سیزدهم هجری(عصرقاجار) احداثشده است.
این مجموعه شامل آب انبار، بازار و کاروانسرا است، حاج‌آقا علی از بازرگانان نامی کرمان بوده است، او علاوه بر این مجموعه منزل باشکوهی در رفسنجان احداثکرده که هنوز برقرار است.
مسجد حاج‌آقا علی:
این مسجد که در خیابان شریعتی کرمان واقع شده، همچنان پررونق به حیات خود ادامه می‌دهد، این مسجد که به سبک مسجد وکیل شیراز بنا شده دارای ۴۰ ستون سنگی است که به طرز ماهرانه و یک‌دست تراشیده شده‌اند.
سال اتمام این بنا ۱۲۸۶ ه. ق ذکر شده است.
بازار حاج‌آقا علی:
این بازار از انتهای بازار کفاش‌ها آغاز و به خیابان شریعتی روبه‌روی بازار عزیز خاتمه می‌یابد، از دیگر مکان‌های دیدنی در طول این بازار می‌توان به مدرسه معصومیه و مجموعه حاج‌آقا علی اشاره کرد.
آب انبار حاج‌آقا علی:
این آب انبار روبه‌روی مسجد حاج‌آقا علی قرار گرفته که به لحاظ معماری اجرا و روش کارکرد آن نیز شبیه دیگر آب انبارها بوده و از ویژگی‌های بارز آن می‌توان به سردر یا تزئینات گچ‌بری و مقرنس کاری و کاشی‌کاری اشاره کرد که جلوه‌ای بسیار زیبا به این مکان داده است.
بازار اختیاری:
بازار مظفری از انتهای بازار وکیل آغاز و به خیابان میرزا رضای کرمانی محل قدیم دروازه مسجد ختم می‌شد و جزو مجموعه مظفری است که از پدیده‌های این بخش می‌توان از تکیه(صفه) عزاخانه، بازار قدمگاه و مسجد جامع کرمان نام برد.
این بازار به سال ۷۵۰ ه. ق توسط امیر مبارز الدین محمدمظفر بنا شده است.
سرای گلشن:
این سرا در قسمت چپ بازار اختیاری و در غرب مدرسه گنجعلیخان واقع شده و در قرن یازدهم هجری قمری از درآمد موقوفه گنجعلیخان به سعی عبدالباقی تاجر کشانی به اتمام رسیده است.
این بنای دو طبقه در سال ۱۳۷۰ توسط سازمان میراثفرهنگی کرمان و با مشارکت حجره‌داران مرمت اساسی شد.
مسجد جامع مظفری:
مسجد جامع مظفری در ضلع غربی میدان شهدا(مشتاقیه) واقع شده است.
درهای ورودی آن از جنوب به بازار قدمگاه و از شمال به خیابان شریعتی و از شرق به میدان شهدا باز می‌شود.
این بنا در ضلع شرقی سردری رفیع و عظیم دارد که با کاشی‌کاری زیبایی تزئین شده و برج ساعت زینت‌بخش این سردر رفیع است.
این مسجد در دوران حکومت امیر مبارزالدین محمدمظفر سرسلسله آل مظفر بنا شده و تاریخ بنا مربوط به سال ۷۵۰ ه. ق است.
مسجد امام(ملک):
از قدیمی‌ترین مساجد کرمان و شاید ایران، مسجد بزرگ و معروف ملک است که در عهد سلاطین سلجوقی کرمان بنا شده است، برخی بنای آن را به ملک توران شاه منسوب دانسته‌اند، این مسجد در خیابان امام واقع شده و قسمت‌های مختلف مسجد به ویژه صفحه اصلی در زمان وکیل‌الملک و ایوان شرقی در قرن اخیر به همت مرحوم دیلمقانی بازسازی شده است.
مشتاقیه:
یکی از مهم‌ترین بناهای دوره قاجار در کرمان بنای مشتاقیه است، این بنا از سه گنبد تشکیل شده که مقابر «مشتاق علی شاه»، «شیخ اسماعیل» و «کوثرعلی شاه» از بزرگان صفویه را در خود جای داده است.
پس از قتل مشتاق علیشاه در ۲۱ رمضان ۱۲۰۶ ه. ق در مدخل مسجد جامع، او و یار و همراهش درویش جعفر در این مکان مدفون و از آن به بعد به نام مشتاقیه شهرت یافت.
این بنا در میدانی به همین نام که در مسجد جامع کرمان نیز در ضلع غربی آن واقع شده است، قرار دارد.
