زمانی که شی جین پینگ، رهبر کنونی چین، در ماه مارس گذشته در سالن بزرگ مجمع حزب خلق چین به عنوان قدرتمندترین رهبر کشور از زمان مائو زدونگ به روی سن رفت، به نظر رسید که شکل گیری آینده کشور در دستان اوست. درست چند ماه قبل از آن، او بار دیگر به عنوان دبیر کل حزب کمونیست چین برگزیده شد که قدرتمندترین و بالاترین جایگاه در کشور است. او اکنون در حال شروع دومین دوره حکومت خود به عنوان رییس جمهور چین بوده و از دست محدودیت قانونی حضور در این مقام نیز خلاص شده است که به او اجازه می دهد تا پایان عمر در سمت خود باقی بماند. در کنگره خلق ملی از بین ۲٫۹۸۰ نماینده تنها ۲ نماینده علیه او رأی دادند که از قدرت و نفوذ مطلق او در میان حاکمان کشور حکایت دارد.
اما ۹ ماه بعد از این قدرت نمایی، ابرهای طوفان زا فرا رسیده اند. در مواجهه با جنگ تجاری بردوام دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، اقتصاد چین در حال کند شدن و لنگ زدن است و تنش با واشنگتن مشکلات سیاسی و نظامی بی سابقه ای را برای قدرتمندترین رهبر چین ایجاد کرده است. حتی شایعاتی شنیده می شود مبنی بر این که در پشت درهای بسته و در حضور خود شی جین پینگ انتقاداتی از وی از بابت مدیریت نادرست روابط با دونالد ترامپ و سیاست های او مطرح شده است.
ریچارد مک گرگور، از کارشناسان مسائل سیاسی در موسسه لووی استرالیا در این باره می گوید: «فکر نمی کنم که جایگاه شی از هر جنبه ای مورد تهدید قرار گرفته باشد اما او دشمنان و منتقدان بسیاری دارد و روابط در حال نابودی با ایالات متحده به چماقی تبدیل شده که این افراد می توانند از آن برای کوبیدن او استفاده کنند». از شانس بد شی جین پینگ، درگیری های تجاری با دونالد ترامپ و مشکلات اقتصادی کشور زودتر از شروع مهم ترین سال حضور او در مقام ریاست جمهوری چین رخ می دهد.
رهبر چین باید یک سری تاریخ های مهم و بحث برانگیز برای حزب کمونیست را مدیریت نماید از جمله هفتادمین سالگرد تاسیس جمهوری خلق چین. همزمان، صدای تیک تاک ساعت پایان آتش بس تجاری او با ترامپ به گوش می رسد، صلحی که در نتیجه دیدار رو در روی این دو در اوایل دسامبر در آرژانتین بدست آمد. بدین ترتیب شی تنها دو ماه برای کاهش شکاف ایجاد شده در روابط دو کشور و رسیدن به توافق با ترامپ سرسخت فرصت دارد. نحوه مدیریت اتفاقات سال ۲۰۱۹ توسط شی جین پینگ می تواند آینده اقتصادی چین و جایگاه او در میان معبد مقدس رهبران حزب کمونیست را تعیین کند.
میراث کمونیسم
مائو زدونگ
هر ده سال یک بار، دسته ای از سالگردهای مهم و بحث برانگیز طوفانی سهمگین برای پکن ایجاد می کند. برای شی جین پینگ و حزب کمونیست کشور، هفتادمین سالگرد جمهوری خلق چین در اول اکتبر یک اتفاق بسیار مهم خواهد بود که جایگاه بسیار ویژه ای دارد. بدین ترتیب حزب کمونیست چین قصد دارد که موفقیت اقتصادی و دوام غیرقابل انتظارش را در این مراسم جشن بگیرد؛ دوامی که از طول دوره اتحاد جماهیر شوروی که روزگاری یک ابرقدرت کمونیست بود و در سال ۱۹۹۱ پس از ۶۹ سال حکومت از هم پاشید نیز فراتر رفته است.
رانا میتر، مدیر مرکز یونیورسیتی چاینا در دانشگاه آکسفورد می گوید که در ابتدای این مراسم، پکن بر روی ستایش از رهبران انقلاب کمونیستی متمرکز خواهد بود: «شی تلاش خواهد کرد که دستاوردهای جاری خود را به این میراث پیوند بزند». سال میلادی ۲۰۱۹، همچنین یکصدمین سالگرد اعتراض ۴ می دانشجویان در چین خواهد بود که در واقع پاسخی به خیانت متفقین به این کشور در پیمان ورسای پس از پایان جنگ جهانی اول بود اما حزب کمونیست اکنون آن را پیش درآمد و بانی تاسیس حزب خود می داند. مراسمات مربوط به سالگردهای دولت چین تنها به جشن و یادبود خلاصه نمی شود. این سالگردها معمولاً به عنوان یک سنگ معیار سمبلیک برای پیشرفت یا سیاست های جدید مورد استفاده قرار می گیرند.
برای مثال، صدمین سالگرد تاسیس حزب کمونیست در سال ۲۰۲۱ به عنوان تاریخی برای خلق «یک جامعه ثروتمند معتدل» تعیین شده است. میتر می گوید: «به طور مشهود احساسی وجود دارد مبنی بر این که یک حسابرسی به وقوع خواهد پیوست. یک بررسی از این که اوضاع تا اولین هفتاد سالگی حزب چگونه پیش رفته است و همچنین تعیین برنامه ها برای ۷۰ سال آینده».
بوی شکاف و لغزش می آید
تمامی سالگردها و تاریخ های مهم سال آینده برای حزب کمونیست چین به معنای جشن گرفتن نخواهند بود و شی جین پینگ می خواهد جهان تعدادی از این تاریخ های مهم را فراموش کند. روز چهارم ژوئن سومین سالگرد کشتار میدان تیانانمن در پکن است که باعث مرگ هزاران شهروند پکنی در سال ۱۹۸۹ پس از تظاهرات دموکراسی خواهان شد. اتفاقات حساسی دیگری نیز در چین وجود دارد که هیچ فردی در سرزمین چین اجازه پرداختن به آن ها یا انجام مراسمی مربوط به آن ها در ملأ عام را نخواهد داشت. هر تلاشی در این جهت به سرعت و با شدت در نطفه خفه خواهد شد.
جف ویسرستورم، استاد تاریخ دانشگاه یوی سی ایروین در این باره چنین می گوید: «در سال های اخیر، حتی غیرمستقیم ترین اشارات به این حادثه با سانسور مواجه شده و حتی ممکن است به دستگیری منتهی گردد. در حالی که تصاویر یک مرد که در برابر صفی از تانک ها ایستاده و در روزنامه های مختلف در خارج از خاک چین مورد بحث قرار می گیرد، در فضای اینترنت چین حتی واژه “امروز” نیز می تواند محتوایی براندازانه تلقی شود». سال ۲۰۱۹ همچنین بیستمین سالگرد آغاز سرکوب های شدید گروه مذعبی فالون گونگ (Falun Gong) و شصتمین سالگرد فرار دالایی لاما از تبت است که دولت می خواهد هر دو تاریخ را به فراموشی سپرده و سالگرد آن ها بدون برگزاری مراسم یا کوچکترین بحثی در فضای جامعه سپری شود. اما این ها تنها تاریخ های سال ۲۰۱۹ نیستند که می توانند برای شی جین پینگ دردسرساز شوند.
بعد از دهه ها رشد بی سابقه در جبهه های مختلف، اکنون اقتصاد چین در حال کند شدن است. تلاش ها برای کاهش بدهی های در حال افزایش کشور نیز باعث کاهش بودجه زیرساختی و سرمایه گذاری ها شده و رشد درآمد ناخالص داخلی نیز کاهش یافته است. حتی اظهارات همواره مثبت و خوش بینانه مقامات حزب کمونیست و رسانه های دولتی نیز به روایتی با لحن مبهم و منفی روزافزون تبدیل شده است. در گزارشات اخیر کنگره حزب کمونیست نیز به طرز بی سابقه ای به مشکلاتی که حزب با آن ها دست و پنجه نرم می کند اشاره شده است. به عنوان رهبر بی رقیب و مطلق چین در تمامی عرصه های اقتصادی، این وظیفه شی جین پینگ است که این کشتی در حال به گل نشستن را بار دیگر به مسیر قبلی خود بازگرداند.
فشار اصلی از خارج
در حالی که شی جین پینگ در داخل کشور با مشکلات و چالش های متعددی در سال ۲۰۱۹ روبرو خواهد شد، اما این فاکتورهای خارجی است که بیشتری فشار را به او وارد می کند. پکن در جبهه های مختلفی با مقاومت و پاتک دولت ایالات متحده در حوزه های اقتصادی و سیاسی تا نظامی روبرو شده است. در سراسر سال ۲۰۱۸، ترامپ به طور مداوم بر تعرفه های گمرکی بر صدها میلیارد دلار کالای چینی می افزود و همزمان پکن را وادار می ساخت که به حمایت سرسختانه و جامع مالیاتی خود را از بخش تحقیقات و توسعه تکنولوژی پایان دهد. جنگ تجاری تا اول ماه مارس متوقف شده است و این توافقی موقتی است که رهبر دو کشور در دیداری رو در رو به آن دست یافته اند.
همین موضوع باعث می شود که رییس جمهور چین سال جدید را با استرس آغاز کند. شی جین پینگ سعی دارد از خشم دونالد ترامپ بکاهد و همزمان نیز بیش از حد تسلیم نشود. حتی اگر شی جین پینگ بتواند به بحران تجاری با ایالات متحده پایان دهد، دولت ترامپ از قبل جبهه های جدیدی را برای درگیری با چین باز کرده است از جمله حضور در حال افزایش در دریای چین جنوبی و واکنش شدیداً منفی به جاسوسی های اقتصادی اخیر چین. به نظر می رسد که شی جین پینگ انتظار ندارد در موضوع جنگ تجاری با ترامپ به یک راه حل سریع دست یابد. در یک سخنرانی مهم در دفتر کنگره حزب کمونیست در ۱۸ دسامبر گذشته، به نظر می رسید که او قصد دارد مخاطبان داخلی خود را برای یک درگیری طولانی تر با ایالات متحده آماده می کند و در مورد این که بزرگی و قدرت تنها از طریق «سختی کشیدن» بدست می آید هشدار داد.
در خبرهایی که به روزنامه نیویورک تایمز رسیده، جزییاتی از نشست مقامات رسمی چین با اتحادیه اروپا درز کرده که در آن شی جین پینگ چنین می گوید: «چین زمانی که در تحریم و بن بست قرار داشت با فقر و سختی مواجه شده بود. چینی ها بار دیگر این سختی را به جان خواهند خرید». در این میان تلاش دونالد ترامپ برای تحت تاثیر قرار دادن اقتصاد چین موضوعی است که بیشترین مشکل و چالش را برای اعتبار رهبر چین ایجاد می کند اما همزمان می تواند فرصتی برای فرار شی جین پینگ به جلو باشد زیرا اگر چه در سال ۲۰۱۹ مطمئناً شرایط اقتصادی چین در نتیجه جنگ تجاری با ایالات متحده بدتر شده و با نارضایتی عمومی در کشور مواجه می شود اما شی جین پینگ می تواند بسیاری از این سختی ها را به سیاست های خصمانه دولت آمریکا منتسب کند، حتی آن شکست هایی که در نتیجه سیاست های دولتش به وجود آمده است.
ترکیب مشکلات و چالش ها
خنده دار این که پیروزی شی جین پینگ در برداشتن محدودیت دوره ریاست جمهوری در چین بود که با تشدید جنگ تجاری با دونالد ترامپ به نقطه ضعف و پاشنه آشیل او تبدیل شده است. در دو سال گذشته، قدرت در چین بیش از هر زمان دیگری و به طور فزاینده ای در قبضه حزب کمونیست قرار گرفته است. در درون حزب نیز شی قدرت خود را به شکل بی سابقه ای تحکیم بخشیده که دستکم در شرایط فعلی، کسی از اعضای حزب توان و جرأت مخالفت علنی با او را ندارد. حکمفرمایی مطلق او بر حزب در هیچ جایی به اندازه برداشتن محدودیت دوره ریاست جمهوری مشهود نبود.
اما با قرار دادن خودش به این وضوح در رأس هرم قدرت، کارشناسان بر این باورند که شی جین پینگ، در صورت بد شدن اوضاع، خود را در مظان اتهام و نقد قرار می دهد. دبیر کل حزب مسئول روابط با ایالات متحده بوده و بر هم خوردن این روابط انتقادهای بسیاری را متوجه شخص دبیر کل کرده و بیش از پیش خواهد کرد. در پکن بسیاری به این نتیجه رسیده اند که مقامات ارشد چین دونالد ترامپ را دستکم گرفته بودند و فکر می کردند که بعد از ۲۰۱۷ او را تحت کنترل خود درآورده اند. واکنش های سریع دونالد ترامپ بر علیه چین باعث شده که رهبران این کشور رویکرد خود در زمینه سیاست بین المللی را مورد بازنگری قرار دهند و برخی نیز گفتمان خشن و شدیداللحن شی جین پینگ و دیدگاه تهاجمی او در سال های اخیر را باعث این مشکلات می دانند.
در همین اثنا، لیبرال های اقتصادی در حال استفاده از تعرفه های گمرکی دولت دونالد ترامپ به عنوان یک دستاویز به منظور طلب کردن لیبرال سازی بیشتر اقتصاد چین هستند، چیزی که با قدرت طلبی و تمایل شی برای کنترل کامل بر روی حزب متبوعش در تضاد شدید است. در سال جدید، رهبر چین باید تعادلی شکننده بین مصالحه با منتقدان داخلی و خارجی، میهن پرستی، اصلاحات بازاری و کنترل خود بر دولت برقرار کند و این باید در شرایطی اتفاق بیفتند که هر روز بر فشار روی او افزوده می شود. اگر شی جین پینگ موفق نشود کشورش را از بحران ها و مشکلات پیش رو در سال ۲۰۱۹ با موفقیت عبور دهد، رویای او برای ماندن طولانی مدت در رأس هرم قدرت چین به پایان خواهد رسید. میتر می گوید: «ممکن کردن دو دوره ریاست جمهوری بدین معنا نیست که فرد از داشتن بیش از دو دوره اطمینان داشته باشد».
در نهایت اینکه جنگ تجاری چین و ایالات متحده می تواند همان بلایی را به سر شی جین پینگ و حزب کمونیست چین بیاورد که سه دهه قبل بر سر اتحاد جماهیر شوروی در اوج قدرت و اعتبارش آمد. اما حتی اگر جنگ تجاری چنین نتیجه سختی در پی داشته باشد نیز به این سرعت باعث اضمحلال حزب کمونیست نشده و تنها می تواند جرقه ای برای شروع مخالفت ها با سیاست های حزب کمونیست و آغازی بر پایان قدرت نمایی ۷۰ ساله آن باشد.
