ترامپ رکورد برکناری مقام های ارشد کابینه را شکست و پس از ماه ها گمانه زنی بالاخره رکس تیلرسون وزیر خارجه کابینه اش را برکنار کرد. بر اساس قانون اساسی آمریکا وزیر خارجه چهارمین مقام اجرایی کشور پس از رئیس جمهور، معاون اول و رئیس مجلس نمایندگان آمریکا شناخته می شود. طبق گزارش های منتشرشده، ترامپ روز گذشته وزیر امورخارجه آمریکا را عزل و رئیس سازمان "سی آی ای" را به جای او منصوب کرد. او همچنین جینا هاسپل یک مامور ارشد اطلاعاتی را به عنوان رئیس جدید سازمان سیا معرفی کرد. جابه جایی هایی که خیلی زود به تیتر یک رسانه های خبری دنیا تبدیل شد. اما چرا ترامپ چنین زمانی را برای اخراج وزیر خارجه آمریکا انتخاب کرده است؟ تبعات جابه جایی های اخیر در سطح داخلی و بین المللی و به ویژه تاثیر آن بر آینده توافق برجام چه خواهد بود؟ این ها سوالاتی است که در یادداشت پیش رو تلاش می‌شود تا در دو سطح داخلی و بین المللی به آن ها پاسخ داده شود.
1-تحلیل تحولات اخیر در سطح داخلی
درباره چرایی و تبعات تحولات اخیر در دولت آمریکا می توان سه گمانه تلاش برای قبضه قدرت توسط ترامپ تا 2020 و کشمکش میان جناح های داخلی قدرت را مطرح کرد.
الف: تلاش برای قبضه قدرت
در همان روزهای آغازین حضور ترامپ در کاخ سفید به عنوان نامزد پیروز از حزب جمهوری خواه، توافقی غیر رسمی میان وی و بدنه رسمی سیاسی و امنیتی این حزب منعقد شد که بر اساس آن با توجه به شخصیت جنجالی ترامپ و بی تجربگی وی در حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی، مدیریت این دو نهاد حساس بر عهده ساختار بوروکراتیک و دیوانی جمهوری خواهان گذاشته شود. اما این روزها ترامپ که به شدت علاقه مند به حضور پر رنگ در رسانه های خبری است به خوبی دریافته است که خارج بودن از حلقه اصلی تصمیم سازی در حوزه سیاست خارجی به معنی از دست دادن رسانه خواهد بود. بنابراین برکناری تیلرسون و جایگزینی وی با یکی از نزدیکان رئیس جمهور آمریکا را می توان در چارچوب تلاش ترامپ برای قبضه قدرت و مقابله با جریان های موازی و مستقل در داخل دولت تفسیر کرد.
ب: کشمکش میان جناح های داخلی قدرت
گمانه سوم برکناری تیلرسون را ناشی از کشمکش جناح های داخلی قدرت در کاخ سفید می‌داند و با اشاره به سه گانه جمهوری خواهان سنتی، اعضای خانواده ترامپ و راست‌گراهای افراطی؛ این گونه استدلال می کند که تلاش های این سه ضلع در داخل کابینه ترامپ برای غلبه بر یکدیگر باعث شده دولت ترامپ متزلزل ترین دولت تاریخ معاصر آمریکا لقب بگیرد. بر اساس این گمانه، جمهوری خواهان سنتی که به تازگی موفقیت هایی را در پاک سازی کاخ سفید از جریان راست افراطی و نزدیکان خانوادگی ترامپ به دست آورده اند، دچار دو دستگی شده و جریان تی پارتی در داخل حزب جمهوری خواه تلاش می‌کند با نزدیک شدن به منابع قدرت در دولت، محافظه کاران سنتی در این حزب را از موقعیت های مهم دولت فدرال دور نگاه دارد. انتخاب مایک پمپئو از رهبران جنبش تی پارتی به عنوان جایگزین تیلرسون این گمانه را تقویت می کند.
به هرحال هر کدام از سه گمانه مذکور را که در نظر بگیریم تبعات اتفاقات اخیر در سطح داخلی را می توان در تضعیف جمهوری خواهان سنتی و جریان محافظه کار داخل آمریکا دانست. امری که می تواند چالش های جدی را برای حزب جمهوری خواه به دنبال داشته باشد و در صورت ترمیم نشدن شکاف های حزبی، در طولانی مدت به شکل گیری یک حزب سوم در داخل آمریکا بینجامد.
2-تحلیل تحولات اخیر در سطح خارجی
درباره چرایی و تبعات تحولات اخیر در دولت آمریکا در سطح بین المللی نیز گمانه‌های متعددی قابل طرح است که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.
الف : عبور تیلرسون از خط قرمز ترامپ
از جمله مولفه هایی که می توان از آن ها به عنوان عوامل موثر در شکل گیری تغییرات اخیر در دولت آمریکا یاد کرد، اظهارات ضد روسی تیلرسون است. وزیر امور خارجه آمریکا، بامداد سه شنبه 22 اسفندماه درباره مسموم کردن جاسوس سابق روسیه در بریتانیا هشدار داده و گفته بود که به این اقدام پاسخ داده می شود. ترزا می، نخست وزیر بریتانیا پیشتر در همین روز گفت، سرگئی اسکریپال و دخترش روز 13 اسفند بانوعی ماده مخرب اعصاب نظامی مسموم شده اند که در روسیه تولید می‌شود. برخی تحلیل گران معتقدند با توجه به رابطه ترامپ با روس ها اظهارات تیلرسون دراین‌باره برای رئیس جمهور جنجالی آمریکا به معنی عبور وزیر خارجه از خط قرمزهای رئیس جمهور محسوب می شود. لذا تنها اندکی بعد از این سخنان، ترامپ تیلرسون را از وزارت خارجه آمریکا اخراج کرده است.
ب: بهانه ای برای جابه جایی
گمانه دیگری که در این زمینه مطرح می شود به سابقه اختلافات وزیر خارجه و رئیس جمهور آمریکا اشاره داشته و تاکید دارد که ترامپ به دنبال بهانه ای برای تغییر تیلرسون بود. واکنش وزیر خارجه آمریکا به تصمیم ترامپ برای مذاکره مستقیم با رهبر کره شمالی، این بهانه را فراهم ساخت. این اولین دیدار یک رئیس جمهور آمریکا در دوره کاری اش با یک رهبر کره شمالی خواهد بود. بنا به گزارش ها، ترامپ فورا با شنیدن پیشنهاد چنین دیداری از مقام های کره جنوبی در روز پنج شنبه به آن پاسخ مثبت داده و با این کار دولت خود را غافلگیر کرده است. تیلرسون هم که در سفر آفریقایی قرار داشت این تصمیم ترامپ را تصمیم شخصی او توصیف و تاکید کرده است که وزارت خارجه در این باره بی اطلاع است. البته او پیشتر در جلسه ای خصوصی ترامپ را احمق و کودن خوانده بود و در موارد دیگری نیز از ابراز مخالفتش با رئیس جمهور آمریکا پرهیز نکرده بود.
3-تبعات تغییرات اخیر در دولت آمریکا
با این حال چنان چه بخواهیم تبعات تحولات اخیر را دسته بندی کنیم می توان به تقویت رویکرد ضد ایرانی دولت آمریکا، کمتر شدن بزک چهره آمریکا و افزایش اقدامات خرابکارانه سازمان سیا اشاره کرد.
الف:تقویت رویکرد ضد ایرانی در دولت آمریکا
واشنگتن پست روز گذشته در تحلیل وقایع رخ داده در وزارت خارجه آمریکا نوشت:انتقال مایک پمپئو به وزارت امور خارجه آمریکا احتمالا خبر بدی برای برجام است. برکسی پوشیده نیست که یکی از دلایل اخراج تیلرسون مواضع وی درباره برجام و ایران بوده است. ترامپ خودش نیز بعد از این جابه جایی ها تصریح کرده است که «در برخی قضایا» با رکس تیلرسون «توافق نداشته است. » وی یکی از نقاط اصلی اختلاف با وزیر خارجه پیشین آمریکا را، برجام دانسته و گفته: «وقتی که به توافق با ایران نگاه می‌کنید، به نظر من بسیار بد است ولی از نظر او (تیلرسون) مشکلی ندارد. من به دنبال لغو توافق یا انجام کاری در این زمینه بودم، ولی او کمی متفاوت‌تر می‌اندیشید. لذا ما طرز تفکر مشترکی نداشتیم».
در مقابل پمپئو شخصیتی به شدت ضد ایرانی و مخالف برجام است که تلاش خواهد کرد خصومت های ضد ایرانی واشنگتن را تشدید کند. تغییر تیلرسون در شرایطی که تیم وزارت خارجه آمریکا در آستانه دیدار با دیپلمات های اروپایی برای بررسی برجام و انجام مذاکرات پیرامون تغییرات در این توافق بین المللی بودند، پیامی جدی به اروپایی ها و اقدامی معنا دار در حوزه روابط بین الملل تلقی می شود.
ب: افزایش اقدامات خرابکارانه سازمان سیا
از جمله تبعاتی که کمتر به آن پرداخته شده است احتمال افزایش اقدامات خرابکارانه سازمان سیا به عنوان بازوی اجرایی سیاست خارجی آمریکاست. ترامپ «جینا هاسپل» از افسران اطلاعاتی کهنه‌کار آمریکایی را به ریاست سازمان سیا منصوب کرده است. هاسپل که در سال 1985 به سیا پیوست، یک افسر عملیاتی خشن است که در فوریه 2017 به معاونت این سازمان منصوب شد.نام وی یک دهه پیش، زمانی بر سر زبان‌ها افتاد که مشخص شد سیا در تایلند یک زندان مخفی برای نگهداری، شکنجه و بازجویی از متهمان به ارتباط با گروه‌های تروریستی ایجاد کرده است.وی در سال 2002 ریاست این بازداشتگاه را بر عهده داشته است. اسنادی که بعدها منتشر شد، نشان داد زندانیان در این بازداشتگاه به روش‌هایی که حتی در قوانین آمریکا غیرقانونی است، شکنجه می‌شده‌اند.هاسپل بعدا رئیس دفتر «خوزه رودریگز» رئیس وقت مرکز ضدتروریسم سیا شد. او در سال 2013 هم به معاونت «سرویس سری ملی» که مسئولیت عملیات‌های خرابکارانه مخفی آمریکا در سرتاسر جهان را بر عهده دارد، منصوب شد. حضور چنین شخصی در ریاست سازمان سیا از یک سو و حضور رئیس سازمان سیا در راس وزارت خارجه از سوی دیگر بیانگر تضعیف جایگاه دیپلماسی و تقویت خرابکاری های هدفمند و اقدامات براندازانه با هدف تغییر رژیم در کشورهای رقیب در میان مدت است که البته هوشیاری و توجه دستگاه های امنیتی کشورمان را طلب می کند.
ج: کمتر شدن بزک چهره آمریکا
از جمله تبعات دیگر تغییرات اخیر می توان به افزایش ماجراجویی آمریکایی ها در عرصه سیاست خارجی و احتمالا انزوای بیشتر این کشور اشاره کرد. تا قبل از خروج تیلرسون شاهد یک سیاست خارجی دوگانه از سوی واشنگتن بودیم: سیاست‌خارجی کاخ سفید و سیاست‌خارجی وزارت امورخارجه. به گونه ای که وزارت خارجه تلاش می کرد با بزک تصمیمات کاخ سفید چهره ای عقلانی تر از آن چه در واقعیت است از ترامپ در میان دوستان واشنگتن ترسیم کند، با این حال خروج تیلرسون باعث می شود این دوگانگی کمتر دیده شود و حقیقت گزنده و غیر قابل پیش بینی کاخ سفید عریان تر در معرض دید جهانیان قرار بگیرد.
دکتر علیرضا رضاخواه
