حذف یا کاهش سهم برخی از خوراکی‌ها از سبد خانواده‌های ایرانی به دلیل گرانی‌شان در سال گذشته باعث شده است تا ذائقه بخشی از مردم متناسب با گرانی‌ها تغییر کند و تلاش کنند، ذائقه خود را با قیمت کالاها متناسب کنند. این یعنی با حذف یا کاهش سهم خوراکی‌های گران، خوراکی‌های ارزان‌تر را جایگزین کنند.
گوشت یخی، جایگزین گوشت گرم گوسفندهای ایرانی در سفره مردم
به دنبال افزایش قیمت ارز و بالارفتن نرخ دلار در سال 97، موجی از گرانی آغاز شد؛ بدتر آنجا بود که به دلیل کاهش ارزش پول ملی و افت ارزش ریال در برابر ارزهای دیگر، نه تنها واردات، بلکه قاچاق کالا به کشور که تا پیش از گرانی‌ها به صورت قاچاق ورودی برای بسیاری از اقلام صورت می‌گرفت، دیگر مقرون به صرفه نبود و کار تا جایی پیش رفت که نه تنها صادرات برای بسیاری از تولیدکنندگان کالاهای داخلی به شدت سودآور شده بود، بلکه بسیاری از کالاها به صورت قاچاق از کشور خارج و روانه کشورهای همسایه می‌شدند.
این ماجرا، طیف وسیعی از کالاها را شامل می‌شد و هر روز اخبار جدیدی از خروج قاچاق گوجه فرنگی، رب، کاهو و ... به گوش می‌رسید؛ قاچاقی که در نهایت گریبان‌گیر دام‌ها و گوسفندهای ما هم شد و گرانی کم سابقه گوشت را در کشور رقم زد.
افزایش قیمت گوشت از حدود 40 هزار تومان در هر کیلو در سال 96 به بیش از 100 هزار تومان در سال 97، باعث شد تا میزان واردات گوشت افزایش یابد و واردات انواع گوشت از جمله گوشت یخی که سال‌ها بود از سبد خانواده‌های ایرانی حذف شده بود، در دستور کار مسئولان دولتی قرار گیرد؛ گوشت یخی که سال‌ها بود کسی تمایلی به خرید آن نداشت، در ماه‌های آخر سال 97 آنقدر خریدار پیدا کرد که مردم مجبور بودند ساعت‌ها در صف بایستند و در نهایت 2 تا 3 کیلوگرم گوشت یخی برزیلی با قیمت دولتی 29 هزار تومان خریداری کنند.
مرغ گران شد؛ مصرف سنگدان و جگر مرغ بالا رفت
اما ماجرای گرانی گوشت، تنها به گوشت قرمز ختم نشد و مرغ به عنوان یکی از پر مصرف‌ترین منبع پروتئینی مردم ایران هم در پروسه گرانی‌ها هضم شد و قیمت آن به 17 هزار تومان هم رسید. گرانی همزمان گوشت و مرغ و کاهش توان خرید مردم در سال 97 باعث شد تا قیمت برخی اقلام آلایش مرغ هم علی‌رغم افزایش قیمتی‌شان، مورد توجه قرار گیرند؛ اقلامی که تا پیش از این گرچه مصرف‌شان خارج از عرف نبود ولی قطعاً گرانی‌های اخیر توانسته بود، مصرف آن‌ها را در میان مردم افزایش دهد.
مهدی یوسف‌خانی رئیس اتحادیه پرنده و ماهی در گفت‌وگویی با بیان اینکه مصرف سنگدان در سال 97 با گرانی مرغ افزایش یافته، از مصرف روزانه 120 تُن جگر و سنگدان مرغ در تهران خبر داده و با اشاره به افزایش قیمت آلایش مرغ به تناسب بالارفتن قیمت مرغ در کشور گفته بود: با افزایش قیمت مرغ در کشور، قیمت آلایش مرغ شامل جگر مرغ، پای مرغ، دل و سنگدان نیز افزایش یافته است.
رئیس اتحادیه پرنده و ماهی با اعلام خبر افزایش فروش آلایش مرغ در ماه‌های پایانی سال 97 اعلام کرده بود: با افزایش قیمت مرغ، شاهد افزایش خرید آلایش مرغ از جمله سنگدان بودیم؛ البته علاوه بر این، همواره در فصل زمستان نیز میزان مصرف سنگدان بیشتر می‌شود ولی در مجموع، فروش جگر مرغ و سنگدان در سال 97 نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا آماری از افزایش مصرف سنگدان مرغ در کشور وجود دارد یا خیر و میزان مصرف جگر و سنگدان مرغ در کشور چقدر است گفت: هیچ آمار دقیقی وجود ندارد ولی معمولاً اگر میزان مصرف مرغ در تهران را 2000 تن در نظر بگیریم، معادل 6 درصد وزنی آن، مجموع مصرف جگر مرغ و سنگدان است.
البته توزیع مرغ دولتی در میادین میوه و تره‌بار تا اندازه‌ای توانست از تغییر ذائقه مردم در مصرف مرغ جلوگیری کند به گونه‌ای که یوسف‌خانی معتقد است مصرف مرغ در تهران به نسبت سال قبل و پیش از افزایش قیمت‌ها تغییری نداشته است؛ او در تشریح این ماجرا گفته بود: تقاضای خرید مرغ در بازار آزاد کم شده ولی این میزان کاهش تقاضا، با عرضه مرغ به قیمت تنظیم بازار جبران شده است و امسال نسبت به سال گذشته، تغییر چندانی در مصرف مرغ نداشته‌ایم چراکه در حال حاضر حدود 10 تا 15 درصد مصرف مرغ از طریق عرضه مرغ در فرایند تنظیم بازار انجام می‌شود. به هرحال در شرایط فعلی که قیمت گوشت قرمز و حتی ماهی نیز به شدت افزایش داشته، مرغ، پایین‌ترین قیمت محصولات پروتئینی را دارد.
حبوباتی که سعی دارند جایگزین گوشت شوند
اما تنها گزینه‌های جایگزین بخشی از مصرف گوشت و مرغ خانواده‌ها، گوشت یخی، جگر و سنگدان نبود؛ در این میان جایگزین دیگری که توانست بخشی از سهم پروتئین مورد نیاز در لیست خرید خانوارهای ایرانی را از آن خود کند، حبوبات بود.
این در حالی است که در یک فنجان حبوبات پخته شده به‌طور میانگین بین 12 تا 16 گرم پروتئین موجود است، و این یعنی تقریبا 30درصد کل نیاز روزانه به پروتئین‌ها.
مهدی کریمی تفرشی رئیس هیات مدیره تعاونی تولیدکنندگان محصولات غذایی در گفت‌وگویی با اعلام خبر جایگزین شدن حبوبات برای بخشی از نیاز به گوشت خانوارها گفته بود: مصرف سرانه حبوبات در کشورمان نیز به دلیل کاهش قدرت خرید مردم برای خرید مرغ و گوشت افزایش پیدا کرده است.
کره حیوانی هم طاقچه بالا گذاشت؛ کره نباتی جایگزین آن شد
اما این تمام تغییرات خوراکی‌ها نبود؛ وحید مفید مدیرکل نظارت بر فرآورده های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو سال گذشته با اشاره به کاهش سرانه مصرف کره در کشور طی سال 97 گفته بود: سرانه مصرف کره در کشورهای تولید کننده شیر و لبنیات حدود دو کیلو در سال است اما این رقم در ایران سالانه یک کیلو است و اخیرا مصرف کره به نیم کیلو و کمتر کاهش پیدا کرده است.
او عنوان کرده بود: اهرم قیمتی یکی از دلایل افزایش مصرف کره گیاهی است چون قیمت کره حیوانی افزایش یافته اما روغن گیاهی با ارز دولتی وارد می شود بنابراین قیمت کره گیاهی ارزان تر از کره حیوانی است.
مدیرکل نظارت بر فرآورده های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو تصریح کرد: میزان کل واردات کره (حیوانی و گیاهی) امسال 60 هزار تُن بود در حالی که سال های گذشته این رقم 30 تا 40 هزار تُن بوده است.
