اتفاقاتی که در بازار به دنبال نوسانات ارزی چند ماهه اخیر رخ داد برای خیلی‌ها سوال برانگیز است؛ به خصوص که افزایش قیمت در بازار برخی کالاها و محصولات که اتفاقاً در داخل کشور تولید می‌شود، موضوعی است که برخی‌ها آن را ناشی از ارزبری در فرایند تولید این محصولات می‌دانند و عده‌ای آن را متاثر از سودجویی دلالان و بعضی‌ها هم پای تولیدکنندگان این محصولات را به میان می‌کشند.
در این شرایط محصولات دخانی و سیگار هم از قاعده این بازار مستثنی نبودند و در ماه‌های اخیر نوسانات قیمتی زیادی داشته و حتی در مقاطعی برخی از سیگارها با افزایش قیمت بیش از 100 درصدی به دست مشتری رسید؛ این در حالی است که با توجه به اینکه تولیدکنندگان محصولات دخانی و سیگار در کشور، تاکید دارند که این افزایش قیمت از سوی آن‌ها اتفاق نیافتاده، برخی‌ها باز شدن پای مافیای سیگار در بازار را باعث این افزایش قیمت می‌دانند. موضوعی که محمدرضا تاج‌دار رئیس انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان محصولات دخانی آن را قویا رد می‌کند و معتقد است کاهش ارزش پول ملی، همزمان با بالارفتن نرخ ارز باعث شده تا تعداد زیادی افراد غیرمتخصص برای حفظ دارایی‌ها و اموالشان وارد این بازار شوند و «سیگار» در این مدت درست مثل سکه و ارز، تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای شد و همین موضوع چنین اتفاقاتی را در بازار سیگار رقم زد.
وی در گفت‌وگویی به جزئیاتی از اتفاقات اخیر اشاره می‌کند و البته معتقد است علاوه بر نوسانات قیمت ارز ، محرومیت تولیدکنندگان سیگار از دریافت ارز طی 3 ماه نخست سال جاری، کاهش 18 درصدی تولید در فصل بهار در پی این مشکلات ارزی و افزایش عوارض سیگار بر اساس بودجه سال 97 هم در بالارفتن قیمت این محصول دخانی بی‌تاثیر نبوده است. سیگاری که از نظر وی در بازار کاملاً رقابتی آزاد موجود، به هیچ وجه مشمول قیمت‌گذاری نیست و جزو کالاهای تحت نظارت تعزیرات قرار ندارد.
طی این مدت که نوسانات قیمتی در بازار دخانیات و سیگار شدیدترین حالت خود را تجربه کرد، شرکت‌های تولیدکننده، آماری از کاهش مصرف فروش ارائه داده‌اند که بر اساس آن بشود نتیجه گرفت مصرف سیگار با بالارفتن قیمت کاهش یافته است؟
تاج‌دار: گزارش‌هایی من دیده‌ام که ادعا شده مصرف سیگار کم شده ولی این گزارشات عمدتاً مبنای صحیحی ندارد؛ در این مدت ما به شدت سرریز مصرف از برندهای مختلف و گرانتر به سمت برندهای ارزان‌تر را شاهد بودیم ولی اینکه آیا عدد مصرف پایین آمده و یا جایگزینی برای سیگار در جامعه شکل گرفته، نیاز به یک پیمایش و تحقیق گسترده دارد که هنوز چنین مطالعه‌ای انجام نشده است.
البته ما خیلی اعتقاد نداریم که مصرف کم شده باشد چراکه درصورت کم شدن مصرف، باید از میزان فروش کاسته شود درحالی که امروز تمام شرکت‌های تولیدکننده محصولات دخانی، هرانچه تولید می‌کنند را در بازار عرضه می‌کنند و اتفاقاً اگر در گذشته شرکت‌های تولیدی نیاز 2 ماه خود را در انبار داشتند، امروز آنچه تولید می‌شود همه در بازار مصرف توزیع می گردد.
تسنیم: شرکت‌های تولیدکننده محصولات دخانی در حالی طی چند ماه گذشته، قیمت محصولات خود را افزایش دادند که اواسط خرداد لیست قیمت‌های مصوب همه شرکت‌ها برای سال 97 منتشر شد؛ آیا این به معنای تخلف در این حوزه و فروش گرانتر محصولات دخانی در بازار توسط این تولیدکننده‌ها نیست؟
تاج‌دار: کالاهای دخانی به واسطه آنکه بازار آن کاملا بازار رقابتی و آزاد است، جزو کالاهای مشمول قیمت گذاری و اقلام تعزیراتی محسوب نمی‌شود؛ لذا قیمت‌گذاری محصولات دخانی کاملاً در اختیار خود شرکت‌های تولیدکننده است و به هیچ عنوان قیمت‌گذاری این محصولات به شکلی نیست که نرخ‌گذاری بر روی آن نیاز به مجوز داشته باشد چراکه در بازار رقابتی دخانیات، خود بازار تعیین کننده نرخ است و اساسا با توجه به رقابت شدیدی که بین تولیدکننده‌ها و البته رقابت نا برابر با قاچاقیان در این بازار وجود دارد، تولیدکنندگان تمام تلاش خود را به کار می‌بندند که قیمت تمام شده را کاهش داده و سهمشان از این بازار را افزایش دهند.
البته وزیر محترم صنعت ، معدن ، تجارت در مقطعی دستورالعملی صادر کرد که حتی قیمت کالاهایی که مشمول تعزیرات و قیمت‌گذاری هم نمی‌شوند تحت نظارت قیمتی قرار گیرند تا قیمت ها از حد متعارف بالاتر نرود ولی این به معنای آن نیست که الزامی برای کنترل فرآیند قیمت گذاری بر روی کالاهای دخانی وجود داشته باشد. چراکه باز هم تاکید می‌کنم اگر تولید کننده قیمتش را بیش از حد متعارف و رقابتی بالا ببرد، عملا سهم خودش را از بازار کم کرده و آن را در اختیار دیگر رقبای خود قرار داده و لذا چنین اتفاقی عملا نمی‌افتد. در شرایط امروز خیلی از شرکت‌ها محصولاتشان را نه در وضعیت سربه‌سر، بلکه حاضرند در شرایط ضرر به بازار ارائه کنند ولی افزایش قیمت نداشته باشند فقط بخاطر آنکه سهمشان از بازار کم نشود.
یک سوال برای خیلی‌ها وجود دارد اینکه چرا سیگاری که نام تولید داخل بر روی آن گذاشته شده و کارخانه تولید آن نیز در داخل کشور است باید به ارز وابسته باشد؛ در مجموع چقدر از این صنعت به ارز و واردات وابسته است؟
برندهای اصلی که در کشور تولید می‌شود در هر حیطه‌ای ، 70 تا 80 درصد مواد اولیه‌شان وارداتی است؛ از جمله برگ یا توتون بریده شده فیلتر، کاغذ سیگار و ... که عمدتاٌ وارداتی هستند؛ از سیگار بهمن گرفته تا وینیستون؛ همگی 70 تا 80 درصد از مواد اولیه آن‌ها وارداتی است. البته اینکه در داخل تولید می‌شود، خودش یک فرایند عظیمی است از عمل آوری توتون و ترکیب ده‌ها ماده اولیه دیگر ، یک پاکت سیگار تولید می گردد و در کنار همه اینها کارخانجاتی هستند که علاوه بر سرمایه صدها میلیاردی، تعداد قابل توجهی شغل ایجاد کرده‌اند.
البته یک نکته مهم دیگر هم وجود دارد؛ اینکه افزایش قیمت‌های اخیر فقط متاثر از موضوع ارزبری تولید سیگار نیست. مثلا در برخی موارد، موادی داخلی هم که در این صنعت استفاده می‌شود گرانتر از مشابه وارداتی آن است؛ به عنوان نمونه الان برای واردات توتون می‌شود از ارز نیمایی استفاده کرد یعنی قیمت توتون وارداتی که قبلا با دلار 4000 تومانی وارد می‌شد، الان با دلار نیمایی 8000 تومانی، معادل 100 درصد رشد کرده؛ ولی از آن طرف وقتی تولیدکننده سیگار می‌رود کارتن تولید داخل را بخرد، همان کارتنی را که قبلا 3000 تومان می‌خرید الان باید 9 تا 10 هزار تومان بخرد یعنی 300 درصد رشد برای همین کالای داخلی؛ اساساً افزایش قیمت برخی کالاها که در داخل تولید می‌شوند بیش‌تر از قیمت واردات آن‌ها شده و همه افزایش قیمت به ارزبری و واردات برنمی‌گردد.
فکر می‌کنید افزایش قیمت تا آخر سال در حوزه سیگار باز هم خواهیم داشت؟
تاج‌دار: شما فکر می‌کنید که نرخ دلار ثابت می‌ماند؟ (باخنده)
به نظر می‌رسد سیاست‌های اعمالی در حوزه سیگار، درگیر اختلافاتی بین تصمیم‌گیران و تولیدگنندگان این محصولات دخانی است؛ چقدر این موضوع در بازار اثر گذار است؟
تاج‌دار: دخانیات یک نیاز واقعی در کشور است و 12 میلیون نفر مصرف کننده دخانیات در ایران هستند؛ نکته حائز اهمیت آن است که نباید موضوع مقابله با مصرف دخانیات را با موضوع مقابله با صنعت دخانیات اشتباه گرفت، متاًسفانه در کشور ما جای این دو عوض شده و نتیجه آن در 40 سال گذشته چیزی جز رشد مصرف نبوده؛ اساسا اگر اقدامات ما در حوزه مبارزه با مصرف دخانیات درست بود باید شاهد کاهش نرخ مصرف می‌بودیم ولی اتفاقاتی که در کشور می‌افتد و عوارض و مالیاتی که کارشناسی نشده بالا می‌رود و بر اساس یک مقایسه اشتباه بین ایران و انگلیس یا ایران و استرالیا، چنین سیاست‌هایی را دنبال می‌کنند نتیجه عکس می‌شود؛ می‌گویند در استرالیا قیمت‌ها بالا رفت، مصرف کم شد؛ درحالی که وقتی ما با یک تصمیم اشتباه و بدون در نظر گرفتن شرایط جغرافیایی و کشورهای همسایه قیمت‌ها را بالا بردیم، چه اتفاقی افتاد؟ شرایط را برای قاچاق تسهیل کرده‌ایم؛ شما ببینید الان
15 کشور در اطراف ما هستند که اقتصاد خیلی از آن ها حداقل در حوزهً دخانیات بر پایه قاچاق به ایران استوار است. مثلا یکی از کشورهای همسایه ما حدود 20 تا 30 کارخانه سیگار به بزرگی شرکت دخانیات ایجاد کرده و تمام محصولاتش وارد کشور ما
می شود.
چه کشوری؟
تاج‌دار: امارات؛ همین بیخ گوش خودمان 20 تا 30 کارخانه تولید سیگار راه اندازی کرده و هدفش فقط بازار ایران و بازار آفریقا است. خب در چنین شرایطی، وقتی تصمیم اشتباه گرفته شود و عوارض و مالیات به شکل غیرکارشناسی بالا رود، فضا را در اختیار این کشور و همه بازار را در اختیار قاچاقچیان قرار می‌دهیم؛ بعد که می فهمیم چه اتفاقی افتاده و 80 درصد بازار در قبضه قاچاقچی‌ها قرار گرفته، این عوارض و مالیات را تعدیل می‌کنیم و این چرخه باطل ادامه پیدا می‌کند؛ متاسفانه حافظه ما هم خیلی قوی نیست و هیچ توجهی به تجربیات گذشته نداریم.
خب برای کاهش مصرف چه باید کرد؟
تاج‌دار: ما تولید کننده محصولات دخانی هستیم ولی به هیچ وجه دوست نداریم که تعداد مصرف کننده سیگار بالا رود؛ ما می‌گوییم مصرف سیگار یک واقعیت است و باید به آن دقت کنیم؛ وقتی ما به عوارض و مالیات به عنوان حربه‌ای برای کاهش مصرف سیگار نگاه می‌کنیم و کشور خودمان را با کشورهایی مقایسه می‌کنیم که به هیچ وجه شرایط جغرافیایی ما را نداشته و از کشورهایی که برخلاف موقعیت جغرافیایی و مرزهای گسترده ما، کشورهای جزیره ای هستند و با این روش توانسته‌اند مصرف را کم کنند الگوبرداری می‌کنیم معلوم است نتیجه دلخواه را نخواهیم گرفت. چراکه فقط باعث واردات کالای قاچاق بی‌کیفیت و آسیب به بهداشت عمومی سلامت جامعه و خزانه کشور و اشتغال و تولید شده و هیچ منفعتی هم به دست نیامده است.
ما می‌گوییم دوستانی که متولی این امر هستند باید بعد از 40 سال دنبال راه‌های درست و اثرگذار بگردند. شاید کار فرهنگی در کنار تعیین نرخ منطقی عوارض و مالیات بهترین راهکار باشد.
موضوع متحدالشکل شدن پاکت‌های سیگار یکی از راهکارها بود که به نظر می‌رسد تولیدکنندگان چندان با آن موافق نیستند.
تاج‌دار: این مساله در چندین کشور اتفاق افتاد؛ ولی نتیجه آن معکوس بود؛ شنیده ام یکی از دانشگاه های بزرگ و معتبر تحقیقی انجام داده که نشان می‌داد بعد از یکپارچه شدن شکل ظاهری پاکت‌های سیگار در استرالیا، هم نرخ مصرف بالا رفت و هم میزان قاچاق سیگار در استرالیا افزایش یافت.
خب پس با این وجود اجرایی شدن این طرح از دستور کار خارج شد؟
نه هنوز؛ متاسفانه برخی از آقایان کماکان به اجرایی شدن این موضوع اصرار دارند . ما عادت داریم که آزموده را مجدداٌ آزمایش کنیم ، حتی اگر از قبل نتیجه آن معلوم باشد؟!
