آن طور که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارش داده، سهم خودروهای چینی مونتاژ داخل در سال ۱۳۹۶، حدود ۱۵ درصد بوده است. این در حالی است که چینی‌ها توانسته‌اند سهم خود را تا پایان سه ماه نخست امسال، به ۵/ ۱۷ درصد برسانند.طبق نمودارهای منتشره از سوی مرکز پژوهش‌ها، سهم خودروهای سواری چینی مونتاژی در ایران‌خودرو و گروه خودروسازی سایپا، حدود ۵۱ درصد از کل تولید این محصولات در کشور است. با این حساب، سهم بخش خصوصی که ستون خیمه آنها را خودروهای چینی تشکیل داده، ۴۹ درصد است. از سهم ۵۱ درصدی خودروسازان بزرگ داخلی اما ۱۹ درصد متعلق به ایران‌خودرو و ۳۲ درصد نیز به گروه سایپا اختصاص دارد. همچنین بنابر محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، حدود ۵/ ۷ درصد از بازار خودروی کشور را خودروهای چینی مونتاژی در ایران‌خودرو و گروه سایپا در اختیار دارند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی آماری کلی از سهم گروه‌های مختلف خودرویی را نیز منتشر کرده که البته محاسبات تا انتهای سال ۹۶ را نشان می‌دهد. بر این اساس، سهم خودروهای چینی در این سال، ۱۵ درصد برآورد شده و وارداتی‌ها هم سهمی ۶درصدی را به خود اختصاص داده‌اند. در نهایت مشخص شده که سهم خودروهای تولید داخل غیر چینی نیز ۷۹ درصد در سال ۹۶ بوده است. با توجه به آنکه سهم چینی‌ها از بازار خودروی کشور تا پایان خرداد امسال، ۵/ ۲ درصد افزایش یافته، به‌نظر می‌رسد می‌توان این موضوع را جدا از بالا رفتن تیراژ آنها، به ممنوعیت واردات خودرو نیز ربط داد.
اما آمارهای موردنظر به وضوح نشان می‌دهند خودروسازان بزرگ داخلی (ایران‌خودرو و گروه خودروسازی سایپا) عملا در تولید مدل‌های چینی، گوی سبقت را از بخش خصوصی ربوده و سهم بیشتری را نصیب خود کرده‌اند. در حال حاضر، ایران‌خودرو دو محصول چینی به نام‌های هایما و دانگ‌فنگ را مونتاژ می‌کند که اولی میهمان سایت خراسان این شرکت است و دومی در مرکز به تولید می‌رسد. تا پایان پنج ماه نخست امسال، حدود ۱۹ هزار دستگاه از این دو محصول در ایران‌خودرو مونتاژ شده است که این رقم، نزدیک به پنج برابر تیراژ چینی‌های مونتاژی در «گروه بهمن» (یکی از خودروسازان بزرگ بخش خصوصی) است. در گروه خودروسازی سایپا نیز در حال حاضر سه مدل چینی به نام‌های برلیانس، چانگان و آریو مونتاژ می‌شود که مجموع تیراژ آنها طی پنج ماه نخست امسال حدود ۳۲ هزار دستگاه بوده است. در این بین، تیراژ برلیانس با کل تولید کرمان موتور (دومین خودروساز بزرگ بخش خصوصی) برابری می‌کند. هرچند طبق آخرین آمارها، تیراژ محصولات چینی بخش خصوصی طی پنج ماه نخست امسال، بیش از تولیدات چینی ایران‌خودرو و گروه سایپا بوده، با این حال هم اکنون در مجموع سهم چینی‌های این دو برند در بازار، بیش از خصوصی‌ها برآورد می‌شود.
خودروهای چینی؛ از اکراه تا اصرار
بالاتر بودن سهم خودروهای چینی ایران‌خودرو و گروه خودروسازی سایپا نسبت به چینی‌ها، در شرایطی است که آنها پیش‌تر تمایل چندانی به مونتاژ این محصولات نداشتند. در واقع خاستگاه خودروهای چینی در ایران، بخش خصوصی بود که به‌تدریج از اواسط دهه ۸۰، شکل گرفت. در آن دوران، برخی خودروسازان خصوصی به‌دلیل از دست دادن ارتباط خود با برندهای معتبر اروپایی و آسیایی، از سر ناچاری به سراغ شرکت‌های چینی رفتند تا خطوط تولیدشان به اصطلاح نخوابد و بلااستفاده نماند. در آن مقطع، خودروهای چینی از سطح کیفی پایینی برخوردار بودند، اما چینی‌ها با به کار گرفتن حربه قیمتی، توانستند رفته رفته محصولات خود را در دل ایرانی‌ها جا کنند.
علاوه بر قیمت مناسب، وجود برخی آپشن‌های جذاب در کنار زیبایی ظاهری نیز توانست خودروهای چینی را بیشتر و بیشتر نزد مشتریان ایرانی جا انداخته و بازارشان را توسعه بدهد. در سال‌های ابتدایی نفوذ چینی‌ها به بخش خصوصی خودروسازی کشور، ایران‌خودرو نیز تصمیم به شراکت با برندی چینی در قالب جوینت‌ونچر گرفت. با وجود آنکه مذاکرات زیادی بین دو طرف انجام و در نهایت نیز توافقات لازم برای اجرایی شدن جوینت‌ونچر موردنظر حاصل شد، وزارت صنعت، معدن و تجارت اجازه شکل‌گیری آن را نداد. استدلال مسوولان وزارت صنعت در آن مقطع این بود که چینی‌ها از کیفیت بالایی در خودروسازی برخوردار نیستند و بنابراین به صلاح ایران‌خودرو نیست که با آنها وارد همکاری مشترک شود. در نهایت نیز مشارکت ایران‌خودرو و چینی‌ها به مرحله اجرا نرسید و این در حالی بود که بخش خصوصی همچنان تیراژ مدل‌های چینی را بالا می‌برد و بر تنوع محصولات می‌افزود.
هرچند پس از ناکامی ایران‌خودرو در مشارکت با چینی‌ها، گمان می‌رفت پرونده حضور محصولات چینی در خودروسازان نیمه دولتی کشور بسته شده، با این حال زمان همه چیز را تغییر داد. تا پیش از تشدید تحریم‌های بین المللی علیه خودروسازی ایران در سال ۹۱، مسوولان ایران‌خودرو و گروه سایپا، خودروهای چینی را نفی می‌کردند، اما در ادامه، چشم بادامی‌ها توانستند به خطوط تولید آنها نیز نفوذ کنند.
ابتدا این سایپا بود که به سراغ چینی‌ها رفت و محصولی به نام Z۳۰۰ (آریو فعلی) را میهمان خطوط تولید خود کرد. مونتاژ این محصول خیلی بی سر و صدا آغاز شد، چه آنکه در آن مقطع حضور خودروهای چینی در سبد محصولات خودروسازان بزرگ کشور چندان خوشایند جلوه نمی‌کرد. در ادامه اما سایپایی‌ها خودروهایی دیگر یعنی چانگان و برلیانس را نیز به سبد محصولات خود اضافه کردند. اگر آمار پنج ماه ابتدایی امسال را ملاک قرار بدهیم، مدل‌های چینی سهمی بیش از ۱۵ درصد را از تیراژ گروه خودروسازی سایپا در اختیار دارند.
داستان چینی‌ها در ایران‌خودرو نیز تقریبا مشابه است، چه آنکه این شرکت نیز با وجود موضعی که در گذشته نسبت به خودروهای چینی داشت، در نهایت تسلیم تولید آنها شد. ایران‌خودرویی‌ها ابتدا به سراغ دانگ‌فنگ رفتند و پس از استقبالی که از این محصول به عمل آمد، هایما را نیز به جمع خود اضافه کردند. آمارها می‌گویند، در حال حاضر سهم چینی‌ها از سبد محصولات ایران‌خودرو، بیش از ۵/ ۸ درصد است.
اما چه شد خودروسازان بزرگ کشور نیز به سراغ مونتاژ مدل‌های چینی رفتند، آن هم با وجود اکراه قبلی؟ به‌نظر می‌رسد ریشه این تغییر رفتار را باید در جذاب شدن چینی‌ها برای مشتریان ایرانی جست‌وجو کرد. در واقع ازآنجاکه خودروهای چینی توانسته بودند پیش‌تر امتحان خود را در حوزه قیمت و آپشن نزد مشتریان ایرانی پس دهند، ایران‌خودرو و گروه سایپا نیز تصمیم گرفتند برای بهبود فروش و همچنین افزایش تنوع در سبد محصولات، آزموده موفق خصوصی‌ها را بیازمایند. خودروسازان بزرگ داخلی البته زمانی سراغ چینی‌ها رفتند که دیگر از مشکلات کیفی پیش پا افتاده قبلی این خودروها خبری نبود و این موضوع به کمک آنها آمد تا بتوانند خیلی زود در این بخش جذب مشتری کنند.
