شاه کلید فتح مخازن هیروکربوری جهان وابسته به صنعت حفاری است.در ابتدا گروه های اکتشاف بااستفاده از مطالعات زمین شناسی ،لایه آزمایی و پترو فیزیک ،مناطق مورد نظر را شناسایی و بررسی کرده و در صورت مشاهده لایه های نفتی ،استخراج و بهره برداری از مخازن با حفر چاه های متعدد کلید می خورد.
اکنون افت تعداد چاه‌های تکمیل‌شده (همزمان با رشد ظرفیت پیمانکاران) از رکودی کم‌سابقه در صنعت حفاری کشور حکایت می‌کند،کارشناسان بر این باورند که سیاست های غلط مدیریتی در وزارت نفت باعث زیان شدید در این بخش شده است.
**افت 30 درصدی چاه های تکمیل شده و حفاری در ایران
طی سالیان گذشته تقریبا حدود 300 حلقه چاه در بازار حفاری ایران ،حفاری شده است،اما در سالهای اخیر این فعالیت دچار روند نزولی شده بطوریکه در سال 2016 تعداد چاه های حفاری شده در صنعت نفت کشور کمی بیش از 200 حلقه چاه بوده است.این موضوع نشان از افت 30 درصدی بازار حفاری در تعداد چاه های تکمیل شده و حفاری شده دارد .اکنون می توان به راحتی از کوچکتر شدن اندازه بازار حفاری در کشور خبر داد.
در بازار حفاری صنعت نفت ،کارفرمای اصلی و نهایی دولت است و در این چند سال اخیر بیشتر تمرکزهای این بخش بر روی پروژه های حفاری توسعه ای در پارس جنوبی و غرب کارون بوده ،همچنین در حوزه حفاری تعمیر و تکمیل نیز بیشترفعالیت ها در فلات قاره و شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب متمرکز بوده است.
**زیان حفاری ریشه در سیاست گذاری های وزارت نفت دارد
شرکت ملی حفاری ایران یکی از بزرگترین شرکت های دکل دار منطقه و جزو شرکت های نسبتا بزرگ در دنیا محسوب می شود اما متاسفانه در سال های اخیر دچار زیان شده است.
با وجود سابقه طولانی و بهره گیری از بدنه بسیار بزرگ کارشناسی که تقریبا بی نظیر است به علت حاکمیت و مدیریت ناصحیح که صرفا ناشی از مدیریت خود شرکت ملی حفاری نبوده و به سیاست گذاری های وزارت نفت مرتبط است ،شاهد ضرر میلیونی تحمیل شده به این شرکت هستیم .
رامین فروزنده تحلیل گر حوزه انرژی در تشریح دلایل زیان شرکت ملی حفاری می گوید:شرکت ملی حفاری بخش زیادی از دکل هایش را در قرارداد هایی که به صورت رقابتی برگزار نشده ،برنده شده و با شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب تفاهم نامه هایی را به امضا رسانده و خود این موضوع منجر به کاهش انگیزه های رقابتی در این شرکت شده است.
وی با بیان اینکه سهم شرکت ملی حفاری ایران در بازار حفاری بیش از 50 درصد است ،افزود:افول احساس فشار ناشی از عرصه رقابت در این فضا باعث شده تا در دراز مدت با وجود تلاش های انجام شده در این شرکت ،میزان بهره وری کاهش یافته و حرکت به سمت زیان آغاز شود.
این تحلیل گر حوزه انرژی ضمن ارائه نمودار زیر درخصوص جدیدترین وضعیت بازار حفاری ایران ،از افت تعداد چاه های این صنعت و کوچک شدن اندازه بازار خبر می دهد .
**زیان 300 میلیارد تومانی شرکت ملی حفاری ایران
فروزنده در خصوص زیان انباشته در شرکت ملی حفاری ایران گفت:طبق نمودار زیر از سال 89 به بعد حاشیه سود شرکت ملی حفاری ایران با وجود افزایش درآمد ،از روندنزولی برخوردار بوده چرا که سبد پروژه های این شرکت به لحاظ کیفیت سودآوری افت داشته است.
وی در ادامه تصریح کرد:شرکت ملی حفاری به لحاظ سودآوری از سال 92 به بعد در حد صفر و منفی سیر کرده و از سال 93 وارد زیان شده و اکنون زیان انباشته نزدیک به 300 میلیارد تومان است؛درحالیکه این شرکت با سابقه ترین شرکت حفاری در منطقه محسوب می شود.
این تحلیل گر حوزه انرژی بیان کرد:اگر صورت های مالی این شرکت را با استاندارد روز دنیا و توسط یک ادیتور بین المللی حسابرسی کنیم ،وضعیت به مراتب بدتر از این خواهد بود.
فروزنده گفت:در زیان ده بودن شرکت های حفاری دنیا باید دو نکته را در نظر گرفت،اول اینکه در همه جای جهان جز ایران این چنین بازار انحصاری که در اختیار دولت ،مبتنی بر ترک تشریفات و با نفت ارزان و آسان باشد ،وجود ندارد.
وی ادامه داد:دوم اینکه صورت های مالی شرکت ها به جز ایران ،توسط بهترین ادیتور دنیا محاسبه می شود که در کشور ما چنین نیست.
این تحلیل گر انرژی گفت:بخشی از کاهش سودآوری شرکت ملی حفاری به پروژه فازهای 14،17و 18 ،بخش دکل داری و بخش سرویس ها بر می گردد.زیان فاز 14 رقم بسیار زیادی بوده است.
وی بیان کرد:اگر چه شرکت ملی حفاری در حوزه دکل داری ،از سابقه موفق برخوردار است اما در حوزه حفاری دریا چنین وضعیتی ندارد.
**مدتهاست پروژه جدیدی در صنعت حفاری ایران آغاز نشده است
فروزنده همچنین در تشریح تعداد دکل های فعال و غیر فعال بازار حفاری ایران می گوید:دایره های قرمز رنگ در نمودار زیر نشان از پتانسیل های افت بیشتر دارد.علاوه بر این، پتانسیل های زیر مناطقی که امکان افزایش تعداد دکل های بیکار درآنها وجود دارد را نمایان می کند.
وی ادامه داد:برای مثال با اتمام قرارداد 10 ساله شرکت ملی حفاری شمال با شرکت نفتی مناطق مرکزی نفت ایران و با به پایان رسیدن پروژه آذر دکل های فعال تحویل داده شده ترخیص خواهند شد.
این تحلیل گر حوزه انرژی افزود:اکثر دکل های فعال در پروژه ها رو به اتمام هستند و مدتهاست که پروژه جدیدی هم شروع نشده است،البته در سطح جهانی هم تعداد دکل های فعال افت داشته است.
**از انحصاری بودن صنعت حفاری تا کاهش بهره وری آن
بازار حفاری ایران چند ویژگی دارد:اول اینکه بازیگر بزرگی به نام شرکت ملی حفاری ایران در این بازار حضور دارد،بطوریکه از 120 دکل فعال در ایران ،70 مورد آن به تنهایی متعلق به این شرکت است.گرچه این شرکت بازیگر انحصاری بازار حفاری ایران است اما سهم آن طی زمان به علت ورود شرکت های بخش خصوصی کاهش یافته است.
ویژگی دوم این بازار که تا حد بسیار زیادی هم شبیه بخش بالا دستی صنعت نفت است،ایزوله بودن آن در دنیاست چرا که در بخش خشکی به جز یک تا دو شرکت چینی هیچ شرکت دیگری به غیر از شرکت ملی حفاری ایران حضور ندارد.
ویژگی سوم صنعت حفاری ایران حضور کارفرمای بسیار بزرگ و تقریبا تنهایی به نام دولت است،هرچند در پروژه هایی چون یاران شمالی پیمانکاران دیگری هم حضور داشتند ولی در اصل سهم عمده ای از این بازار در اختیار دولت و به طور خاص شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب است که قراردادهایش را هم با ترک تشریفات و تفاهم به شرکت ملی حفاری ایران واگذار می کند .عمده و بزرگ ترین رقم درآمد شرکت ملی حفاری ایران هم به همین قراردادهای آن با شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب برمی گردد.
ویژگی چهارم نیز سهم کمتر از 10 درصدی بخش خصوصی در مالکیت دکل های بخش خشکی ایران است که این موضوع از پایین بودن بهره وری بازار حفاری کشور خبر می دهد.
**دولت شرکت ها را به سمت ناکارآمدی سوق داده است
این تحلیل گر حوزه انرژی در خصوص نقش دولت برای رفع زیان شرکت ملی حفاری گفت:دولت به عنوان کارفرما شرکت ها را به سمت ناکارآمدی سوق داده است،وقتی حجم عظیمی از انحصار دولت در این فضا وجود دارد بنابراین باید از قراردادهای تجاری دست کشیده و برای ارتقا بهره وری مقرارت گذاری را بهتر از این انجام و مدیریت کند.
فروزنده ادامه داد:همچنین قانون منع مداخله کارکنان دولت را مورد توجه قرار داده و اجرایی کند.
وی بیان کرد:حرکت به سمت قراردادهای آی پی سی ، ای پی سی اف و ای پی سی و تغییر مسیر از وضعیت اجاره سرویس و دکل به ارائه مجموعه خدمات با افزایش بهره وری از دیگر راه حل های پیشنهادی برای دولت است.
این تحلیل گر حوزه انرژی با اشاره به جای خالی حمایت از ام ان ای در صنعت حفاری گفت:ادغام و تملک راه دیگری است که منجر به افزایش تعداد مشتریان در دسترس ،کاهش متوسط هزینه و کاهش هزینه سربار می شود.
**شرکت ملی حفاری چه باید کند؟
تمرکز بر شایستگی‌های محوری (دکل‌داری خشکی) به جای حضور در انواع قراردادها و پروژه‌ها چرا که منجر به احساس فشار رقابت می شود، فروش تدریجی و سالانه تعدادی از دستگاه‌های مازاد و قدیمی تا رسیدن به 30 تا 40 دکل، تمرکز بر بازار با اولویت قیمت و نه کیفیت ،عدم حضور در کسب‌وکارهای غیرمرتبط مثل E&P ،مشارکت با یک شرکت دکل‌‌دار مطرح بین‌المللی، تلاش برای حضور در بازارهای منطقه‌ای و حفظ نیروی انسانی و ارتقاء کیفی سطح مالی و HSE آنها همزمان با کاهش کمی تعداد دکل‌ها ؛ از اهم راهکارهای پیشنهادی برای برون رفت از وضعیت فعلی است.
**جدیدترین وضعیت صنعت حفاری کشور
هم اکنون عملیات حفاری 125 حلقه چاه های نفتی و گازی توسط ناوگان شرکت ملی حفاری ایران در مناطق خشکی و دریایی کشور در دست اجرا و یا در نوبت حفاری است که از این تعداد 24 حلقه در مناطق دریایی شامل 22 حلقه چاه گازی در فاز 14 و یک حلقه چاه گازی در فاز 17 طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی و یک حلقه چاه نفتی در میدان نفتی دورود در نزدیکی خارگ می باشد.
در بخش خشکی نیز حفاری 101 حلقه چاه از جمله 47 حلقه درگستره عملیاتی شرکت ملی مناطق نفت خیزجنوب، 20 حلقه در میدان نفتی آزادگان جنوبی، 13 حلقه در حوزه عملیاتی شرکت نفت و گاز اروندان، هفت حلقه در میدان نفتی آذر می باشد که این چاه ها نفتی است و علاوه بر این 2+12 حلقه چاه گازی نیز در بخش خشکی میدان گازی کیش مراحل حفاری را پشت سر می گذارد.
**میزان روزآمدی تجهیزات صنعت حفاری
نگهداری و تعمیرات به موقع و مستمر دستگاه ها و تجهیزات حفاری همسو با کارکرد تجهیزات براساس برنامه زمان بندی صورت می گیرد و ازنظر تکنولوژی نیز دکل های حفاری شرکت در بخش خشکی تمام برقی و به فناوری روز مانند تاپ درایو و تصفیه سیال مجهز و حدود 30 دکل هم به سیستم مدیریت پسماند مجهز که از نظر رعایت مسائل زیست محطیی حایز اهمیت است.
برنامه توسعه ناوگان در بخش های خشکی و دریا بویژه آن که سه دستگاه حفاری ملکی شرکت نیاز به بازسازی دارند در دستور کار قرار دارد و همسو با آن روزآمد سازی تجهیزات مربوط به خدمات فنی و تخصصی صنعت حفاری که شامل افزون بر 20 نوع عملیات تخصصی است صورت می گیرد.
شرکت در زمان حاضر 74 دستگاه حفاری خشکی و دریایی سبک، سنگین و فوق سنگین ملکی دارد.
بیشترین حجم عملیات شرکت به کجا اختصاص دارد؟
گسترده عملیاتی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و پروژه های کلید در دست در حوزه عملیاتی شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) است.
در این بخش هم اینک حفاری 27 حلقه چاه در میادین مشترک شامل آزادگان جنوبی و آذر در استان های خوزستان و ایلام در دست اجرا است و در دریا نیز پروژه های گازی پیش گفته در پارس جنوبی از میادین مشترک می باشد.
**چالش ها و پیشرفت های پیش روی صنعت حفاری
با توجه به برنامه های تعریف شده در چشم انداز افق 1404 در وزارت نفت و بحث توسعه مخازن بازار حفاری در کشور با ذکر این مهم که صنعت حفاری مقدمه تولید نفت و کلید فتح مخازن نفتی است، روند رو به رشد خواهد داشت و از همین سو پرورش نیروهای کارآمد و متخصص در این بخش و کاربست آخرین فناوری های روز جهان در صنعت حفاری مورد اهتمام ویژه قرار دارد.
این صنعت در حدود چهار دهه گذشته روند رشد، توسعه و بالندگی را طی کرده و گواه این مدعا حفر افزون بر چهار هزار و 300 حلقه چاه در این مدت می باشد که 709 حلقه آن مربوط به چهار سال گذشته است که نقش بسزایی در افزایش تولید و تحقق برنامه های وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران داشته است.
شرکت ملی حفاری ایران پروژه محوری و حضور فعال تر در پروژه های کلید در دست (EPDS) را هدف گذاری کرده که با توجه به توانمندی این شرکت و توفیق در اجرای چند پروژه از جمله حفاری 116 حلقه چاه های نفتی و گازی در میادین مشترک پروژه های میدان نفتی یاران جنوبی، آذر و فازهای یک، 12، 14 و 17 و 18 طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی در چهار سال گذشته این برنامه دنبال می شود.
این شرکت با برخورداری از بالغ بر 17 هزار نیروی انسانی کارآمد و 74 دستگاه حفاری هم اکنون بخش عمده عملیات حفاری در سطح کشور را برعهده دارد.
در بحث بومی سازی قطعات و تجهیزات در بخش های مختلف وابسته به صنعت حفاری نیز در حالیکه تا پیش از تاسیس این شرکت مدیریت و اجرای عملیات حفاری و خدمات جانبی تماما توسط شرکت های خارجی انجام می شد، در حدود چهار دهه فعالیت این شرکت صنعت حفاری در کشور بومی شده و توانایی ساخت دکل های حفاری اعم از خشکی و دریایی وجود دارد.
در صنعت حفاری 33 هزار قطعه پرمصرف کاربرد دارد که در سال های اخیر به مدد همت و تلاش سازندگان و صنعتگران داخلی، شرکت های دانش بنیان، همکاری دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و با نظارت متخصصان و کارشناسان مجرب این شرکت افزون بر 20 هزار قطعه ساخت داخل و با کیفیت بخشی به تولیدات امکان صدور آن به خارج نیز فراهم خواهد شد.
