دستورالعمل اجرایی شناسایی و تعیین تکلیف حسابهای مطالبه نشده و مازاد (ریالی) ازسوی مقام ناظر پولی کشور ابلاغ شد. مطابق این دستورالعمل داشتن بیش از یک حساب جاری در هر بانک برای هر شخص حقیقی ممنوع خواهد بود. همچنین حسابهای سنتی(غیرمتمرکز) برای همیشه از سیستم بانکی کشور حذف خواهند شد و تمامی حساب‌ها متمرکز خواهند بود. در دستورالعمل جدید بانک‌مرکزی برای حسابهای راکد خرد نیز سازوکاری در نظر گرفته شده تا تعیین تکلیف شوند.
در این گزارش، ابلاغیه نهاد سیاستگذار پولی کشور بررسی شده است.
گذار از حساب عادی تا حساب بلاتکلیف
در ابلاغیه بانک مرکزی، تعریف حسابهای راکد به تفکیک نوع حساب سپرده آمده است. در واقع مدتی که حسابی گردش مالی نداشته باشد، راکد بودن یا نبودن آن را تعیین می‌کند. با این تعریف، اگر حساب سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز، به مدت حداقل 3 سال فاقد گردش مالی باشد، آن حساب راکد است. اگر حساب سپرده قرض‌الحسنه از نوع جاری باشد، در این صورت اگر یک سال پس از ارائه آخرین برگه چک به بانک، فاقد گردش مالی باشد، به آن حساب راکد گفته می‌شود. زمان احراز راکد بودن برای حساب سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت عادی، 2 سال تعیین شده است. باید به این نکته توجه کرد که واریز سود یا واریز جایزه نقدی به حساب‌ها موجب گردش مالی حساب نخواهد شد. همچنین برداشت بانک از حساب بابت هزینه نگهداری یا اطلاع‌رسانی موجودی حساب نیز جزو گردش مالی به حساب نمی‌آید. واریز و برداشت اشتباه از سوی بانک نیز موجب این نمی‌شود که حساب از حالت «فاقد گردش مالی» بیرون بیاید.
با این تعاریف بانک‌ها و موسسات اعتباری موظفند که هر 6 ماه یک بار گزارش حسابهای سپرده راکد را از شعب خود بگیرند، البته در اینجا منظور از گزارش، تمامی حسابهای راکد نیست و این امر وابسته به موجودی حساب است. برای هر کدام از انواع حساب‌ها یک حد مبلغی تعیین شده است. مثلا برای حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز راکد، اگر موجودی معادل یا کمتر از 10 هزار تومان باشد، گزارش آن حساب ضروری است. این عدد برای حساب سپرده قرض‌الحسنه جاری و سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت راکد، 40 و 20 هزار تومان است. طبق ماده 6 دستورالعمل حاضر، بانک موظف است با تماس تلفنی، پیامک یا مکاتبه با مشتری، برای تعیین تکلیف این نوع حساب‌ها اقدام کند.
این حساب‌ها از زمان راکد شناخته شدن تا مدتی در سرفصل حسابهای مطالبه نشده بانک قرار می‌گیرند. این مدت برای هر نوع حساب متفاوت خواهد بود. مثلا در مورد حساب سپرده قرض‌الحسنه جاری، تا یک سال از تاریخی که به‌عنوان حساب راکد تلقی شده، در زمره حسابهای مطالبه نشده قرار می‌گیرد. این زمان برای حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز، دو سال و برای حساب سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت یک سال از تاریخ راکد بودن است. در مورد کارت‌های هدیه نیز اگر سه سال از تاریخ انقضای آنها گذشته باشد، مانده کارت به‌عنوان حساب مطالبه نشده محسوب می‌شود. رویه‌ای که بانک مرکزی برای تعیین تکلیف این حساب‌ها در نظر گرفته به این شکل است که بانک ابتدا باید با تماس تلفنی، ارسال پیامک و مکاتبه به صاحبان کارت‌ها شرایط را اعلام کند و با مراجعه صاحبان کارت، تعیین تکلیف کارت را انجام دهد. اگر شخص به بانک مراجعه نکرد، بانک باید وجوه مانده در حساب راکد را به حسابهای دیگر آن شخص در همان بانک منتقل کند.
اگر شخص در آن بانک حساب دیگری نداشته باشد و دو سال از انتقال حساب او به حسابهای مطالبه نشده گذشته باشد، آن حساب راکد به سرفصل وجوه بلاتکلیف منتقل می‌شود. در واقع حساب فرد به حالت بلاتکلیف در می‌آید. اگر شناسایی صاحب حساب ممکن و در دسترس نباشد نیز حساب او پس از دو سال ماندن در حالت مطالبه نشده به حالت بلاتکلیف منتقل می‌شود. طبق ابلاغیه بانک مرکزی، بانک‌ها موظفند حداکثر یک سال پس از اخذ گزارش مربوط به حساب‌ها، این اقدامات را انجام دهند. اطلاع‌رسانی در این زمینه می‌تواند از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی بانک نیز صورت گیرد. اگر در حسابهای راکد که به حالت مطالبه نشده یا بلاتکلیف درآمده‌اند، گردش مالی صورت گیرد، بدون نیاز به مراجعه مشتری، آن حساب به سرفصل حسابهای اولیه برمی‌گردد. در واقع این راهی است که مشتری می‌تواند بدون مراجعه به بانک حساب خود را به حالت عادی بازگرداند.
پایانی بر حسابهای مازاد
در ماده 19 دستورالعمل جدید تاکید شده است که بانک‌ها نباید اقدام به افتتاح و نگهداری بیش از یک حساب سپرده انفرادی و یک حساب مشترک سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز، یک حساب انفرادی و یک حساب مشترک سپرده قرض‌الحسنه جاری و یک حساب انفرادی و یک حساب مشترک سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت عادی برای هر شخص حقیقی کنند. البته این ماده تبصره‌ای دارد که برای طرح‌های ویژه بانک‌ها است. در تبصره ماده 19 راهی برای افتتاح بیش از یک حساب قرض‌الحسنه یا سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت گذاشته شده است. اما در هر حال هر شخص حقیقی در هر بانک نمی‌تواند بیش از یک حساب جاری انفرادی داشته باشد.
بانک‌ها باید ظرف مدت 6 ماه از تاریخ اجرای این دستورالعمل، تمامی حسابهای مازاد مشتری را طی سه مرحله مکاتبه به اطلاع او برسانند. مشتری نیز باید برای بستن حسابهای مازاد به بانک مراجعه کند. اگر 30 روز تقویمی از آخرین مکاتبه بانک گذشته باشد و مشتری نیز مراجعه نکند، در این صورت بانک باید حسابهای مازاد را مسدود و تمامی وجوه را نیز به حسابی هم ماهیت منتقل کند. البته حسابهای مشترکی که قبل از تاریخ لازم‌الاجرا شدن دستورالعمل افتتاح شده‌اند، از این قاعده مستثنی هستند و حسابهای مازاد آنها می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند.
در این دستورالعمل تکلیف حسابهای غیرمتمرکز نیز برای همیشه روشن شده است. طبق ماده 23، 6 ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این دستورالعمل، بانک باید تمامی حسابهای غیرمتمرکز خود را به‌طور کامل غیرفعال کند و صرفا باید حسابهای متمرکز مورد استفاده مشتریان قرار گیرد. حساب غیرمتمرکز به حسابی گفته می‌شود که مشتری وابسته به شعبه بوده و برای انجام امور بانکی حتما باید به شعبه‌ای که حساب در آن افتتاح کرده، مراجعه کند. در صورتی که در حساب متمرکز چنین نیازی وجود ندارد و مشتری می‌تواند برای امور بانکی خود، از تمامی شعب بانک اقدام کند. بانک مرکزی در این دستورالعمل این حق را برای بانک‌ها قائل شده که بابت اجرای این دستورالعمل کارمزد دریافت کنند.
البته ضوابط دریافت آن باید از سوی بانک مرکزی ابلاغ شود. بانک‌ها می‌توانند از وجوه باقی در هر یک از حسابهای راکد، مطالبه نشده و بلاتکلیف که مقدار آن برابر یا کمتر از 50 هزار تومان باشد، کارمزدی مطابق ضوابط ابلاغی بانک مرکزی دریافت کنند. به غیر از این، مطالبه هر گونه وجه دیگری از مشتری بابت اجرای مفاد این دستورالعمل منع شده است. تاریخ لازم‌الاجرا شدن این دستورالعمل سه ماه پس از ابلاغ آن است. دستورالعمل مورد بحث در جلسه 17 مرداد شورای پول و اعتبار به تصویب رسیده است. بانک مرکزی در این دستورالعمل به هیات مدیره بانک‌ها تکلیف کرده یکی از واحدهای سازمانی را برای پیگیری این دستورالعمل مامور و سازوکار اجرایی لازم را نیز تهیه کند.
