بیماری مالتیپـل اســکلروزیس یا به‌اختصار MS، یکی از مهم‌ترین بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی و از شایع‌ترین بیماری‌های نورولوژیک در انسان است که می‌تواند به بروز ناتوانی در افراد منجر شود. این بیماری، بیشتر در بزرگسالان بین ۱۵ تا ۵۰ سال بروز می‌کند و البته نسبت ابتلای زنان در مقایسه با مردان ۲ تا ۳ برابر بیشتر است. بنا بر آمار و اطلاعات موجود، حدود دو و نیم میلیون نفر در دنیا و پنجاه‌هزار نفر در ایران به MS مبتلا هستند. سیر این بیماری در زنان شایع‌تر است.
اخبار اجتماعی- به اعتقاد متخصصان، ارتباطی قوی بین استرس و عود بیماری MS وجود دارد و اکثر بیماران، تشدید علائم بیماری در زمان استرس را گزارش می‌کنند. درواقع، در طول زمان استرس، انرژی بیشتری برای فکر کردن و حل مشکلات زندگی روزانه لازم است و این تحلیل انرژی، باعث خستگی و اختلال در عملکرد روزانه بیماران می‌شود.
تشدید بیماری فوق غیرقابل‌پیش‌بینی است و در ۸۵ تا ۹۰ درصد موارد دوره‌های تشدید علائم بیماری دیده می‌شود. یکی از ابعاد مهم روان‌شناختی در بیماران MS که تحت تأثیر بیماری و استرس‌های ناشی از ادراک بیماری است، میزان تاب‌آوری این بیماران است.
مطالعات نشان می‌دهند که تاب‌آوری بیماران MS نه‌تن‌ها از افراد سالم، بلکه از مبتلایان به دیگر بیماری‌های مزمن نیز کمتر است.
در رابطه با این موضوع، پژوهشگرانی از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران و دانشگاه خوارزمی مطالعه‌ای را انجام داده‌اند که در آن، اثربخشی آموزش مدیریت استرس به شیوۀ شناختی رفتاری بر افزایش تاب‌آوری در زنان مبتلابه مولتیپل اسکلروزیس یا MS مورد بررسی واقع شده است.
در این پژوهش نیمه تجربی، ۱۲۰ نفر از بیماران زن مبتلابه بیماری فوق که عضو انجمن MS شهر تهران بودند، مشارکت داشته‌اند. این افراد در مرحله اول پژوهش، به سؤالات یک پرسش‌نامه تخصصی پاسخ دادند و سپس، محققان بر اساس تجزیه‌وتحلیل پاسخ‌ها، ۳۰ نفر از بیمارانی را که در مقیاس تاب‌آوری، نمره کمتر از ۵۰ داشتند، به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب کردند. این افراد، در دو گروه، شامل یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل قرار گرفتند و سپس برای گروه آزمایش، یک فرایند مداخله آموزشی مدیریت استرس به شیوه شناختی - رفتاری در ۸ جلسه یک ساعت و نیمه گروهی انجام شد. ولی بیماران گروه کنترل، هیچ‌گونه مداخله‌ای دریافت نکردند.
نتایج بررسی‌های پژوهش فوق نشان داد که درمان مدیریت استرس به شیوه شناختی - رفتاری در افزایش میزان تاب‌آوری بیماران مبتلابه MS به‌طور ویژه‌ای مؤثر است.
در این خصوص، کیانوش زهراکار، دانشیار گروه مشاوره دانشکده روان‌شناسی دانشگاه خوارزمی و همکارانش در این تحقیق می‌گویند: «با توجه به این‌که بین تاب‌آوری ضعیف، افزایش استرس و فعال‌سازی بیماری MS رابطه‌ای قوی وجود دارد، به نظر می‌رسد افزایش تاب‌آوری در این بیماری از اهمیت بسزایی برخوردار باشد. مداخله بکار رفته در این پژوهش به افراد مبتلابه MS کمک می‌کند که در ابتدا، موقعیت‌های استرس‌زا را شناسایی کنند و سپس آن‌ها را با راهبرد‌های مؤثر مقابله با این موقعیت‌ها مجهز می‌سازد و با ارتقای مؤلفه‌های تاب‌آوری که شامل کنترل در شرایط تهدیدآمیز، تعهد و به چالش کشیدن مشکلات است، سبب افزایش تاب‌آوری می‌شود. به‌این‌ترتیب روش فوق می‌تواند به‌عنوان مداخله‌ای سودمند برای افزایش تاب‌آوری کاربرد داشته باشد و درنهایت سبب ارتقای بهداشت روان و سلامت زنان مبتلابه MS شود و در مراکز آموزشی و بهداشتی مفید واقع شود».
این محققان می‌افزایند: «در این درمان، چون بین حمایت اجتماعی با تاب‌آوری و تاب‌آوری با سلامت روان همبستگی قابل‌توجهی وجود دارد، با تقویت روابط اجتماعی و بازیابی عوامل حمایت اجتماعی، تاب‌آوری زنان افزایش می‌یابد. همچنین با تأکید بر مؤلفه‌های شناختی ازجمله نگرش‌ها و افکار منفی، بر جایگزین کردن ارزیابی‌های شناختی غیر واقع‌گرایانه با ارزیابی‌های واقع‌گرایانه تمرکز ویژه‌ای می‌شود. این رویکرد می‌تواند به رهاسازی افراد از افکار ناخواسته، عادت‌ها و الگو‌های رفتاری ناسالم کمک کند. ازاین‌رو بیمار به توانایی‌های خود پی می‌برد و تاب‌آوری او با تعویض نقش در زندگی افزایش می‌یابد».
بر این اساس، فرد با افزایش مهارت‌های شناختی - رفتاری حس قوی‌تری از کنترل را در خود ایجاد می‌کند. این حس افراد را متقاعد می‌کند موقعیت‌های غیرقابل‌کنترل را در اختیار خود درآورند. در واقع، این مداخله با تمرکز بر مؤلفه‌های تعهد، کنترل و مبارزه‌جویی باعث افزایش سرسختی و درنتیجه ارتقای تاب‌آوری می‌شود.
یافته‌های فوق در فصل‌نامه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ایران منتشر شده‌اند. این نشریه متعلق به انجمن علمی آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ایران است.
