بوته خیار، پیچک دار، با گل‌های زرد و دو نوع نر و ماده، واقع روی یک پایه و میوه سبز رنگ و دارای انواع متعددی است. ترکیبات شیمیایی خیار خیار دارای مواد ازته و هیدروکربنه و مواد گوگردی و کمی چربی، دارای املاحی از قبیل: منگنز، کربنات کلسیم، سلولز است. در روغن دانه خیار که رنگ آن زرد روشن با طعمی شبیه به طعم روغن زیتون است، اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید استئاریک، اسید پالمیتیک و اسیدهای اشباع نشده مانند اسید اولئیک و اسید لینولئیک وجود دارد. خواص و اثرات دارویی خیار طبع خیار سرد وتر (مرطوب) است.
خیار داری خواص مدر، نرم کننده و ملین، مسهل، دافع کرم کدو، ضد تشویش و دلهره، ضد بی خوابی، ضد ناراحتی‌های عصبی، مسکن حرارت و تشنگی است. تخم خیار خواب آور، آرام بخش، زرداب آور، مدر بول، ضد کرم ملایم، تصفیه کننده خون، حل کننده اورات‌ها و اسید اوریک و جلا دهنده است. خیار در موارد ناراحتی‌های جلدی، دفع سموم و چربی‌های مضر، درمان دردهای کلیه، نقرس، باد مفاصل، رماتیسم، رفع چاقی و فشار خون، تب‌های عفونی و شدید، التهاب‌های درونی، سنگ‌های کلیه و مثانه، تب‌های صفراوی، یرقان زرد، رفع التهاب جگر و معده به کار می‌رود. خیار برای بیماران مبتلا به دیابت و یرقان خوب است و باعث تقویت کبد و رفع تشنگی می‌نماید و برای خرد کردن سنگ‌های کلیه و مثانه مؤثر است. خیار را می‌توان در موارد سوزش ادرار به کار برد.
خیار را بعنوان مدر و برای رفع تب‌های صفراوی و یرقان بکار می‌برند مخصوصاً موقعی که خیار زرد شده و رسیده باشد در این صورت مزه اش ترش است و خاصیت زرداب در آن بیشتر است. تخم خیار مدر است و برای اورام کبد خوب است. آب خیار بطور مالیدنی و برای رفع خارش بکار می رود. مواد غذایی خیار خیلی کم است و سلولز زیاد دارد. خیار را بطور سالاد قبل از غذا میل می‌نمایند. پوست خیار ویتامین C دارد خیارهای تازه و لطیف را بدون اینکه پوست بکنید به قطعاتی که برای ماشین آب میوه گیری مناسب است درآورید و با کمک رنده‌های معمولی آن را رنده کنید آبش را بگیرید.
آب خیار بی مزه است آب خیار را می‌توانید با آب سیب و هویج و کرفس بخورید سال هاست آب خیار را در معالجهٔ کلیه مصرف می کنند، زیرا کلیه‌ها را شستشو می‌دهد و نیز در رژیم لاغری و تخلیه آن مصرف می شود. خیار دارای ویتامین‌های A و B و C و کلروفیل و ده نوع املاح معدنی است. خیاری که زیاد آب داشته باشد چندان غذاییت ندارد، ولی با داشتن سلولز زیاد برای رفع یبوست مفید است. آب خیار سبز را برای اکثر تب‌های عفونی و شدید و التهاب‌های درونی مصرف می‌نمایند. برای مبتلایان به یرقان جوشانده پوست خیار برای چند روز نافع است. خوردن ۱۰ گرم پوست خشک شده خیار سبز، زایمان را آسان می‌کند، ولی زنان حامله قبل از درد زایمان از مصرف آن باید خودداری نمایند. مالیدن پوست خیار بر روی لکه‌های صورت مفید است. خیار سرشار از ویتامین C است خاصیت غذایی آن کم و خیلی خنک و شدیدترین عطش‌ها را آناً فرو می‌نشاند و خواب آور است. یک قاشق غذا خوری پودر تخم خیار را در یک استکان آب معمولی حل کرده به عنوان داروی خواب آور و آرام بخش هر شب قبل از خواب تناول نمایند. آب خیار دارای اثر حل کننده و دفع اسید اوریک، تصفیه کننده خون و ضد سم دارد. طعم ناپسند دارد. اثرات درمانی بسیار خوبی در رفع ناراحتی‌های جلدی و تأمین شادابیت پوست بدن در استعمال خارجی دارد. جهت رفع خارش پوست مقداری خیار را خوب شسته پوست آن را بگیرند و سپس باقیمانده آن را نرم کوبیده به صورت ضماد بر پوست قرار دهند و تا تسکین خارش روزی چند مرتبه ادامه دهند.
به عنوان آرام بخش، ضد تشویش و دلهره، ضد ناراحتی‌های عصبی و ضد بی خوابی تخم خیار را نرم کوبیده بالغان هر وعده حداکثر ۵ گرم (یک قاشق غذا خوری) تناول نمایند. برای درمان بی خوابی فقط شب‌ها یک یا دو قاشق چای خوری با کمی شکر تناول نمایند. مضررات خیار خوردن خیار با پوست، مخصوصاً اگرتر و تازه نباشد، دیر هضم بوده و باد معده و قولنج ایجاد می‌کند، برای معده‌های ضعیف و سوءهاضمه ضرر دارد و جهت دفع ضرر باید با عسل یا مویز یا رازیانه خورد. اگر خیار خیلی رسیده و زرد شده باشد خوردن آن تولید دل درد می‌کند همچنین کسانی که طبع صفراوی و دموی دارند این خیار به آن‌ها نمی‌سازد و باعث تحریک دل درد می‌شود. برای هضم بهتر خیار باید آن را با روغن زیتون و کمی سرکه و بهتر است با آبلیمو و نمک به صورت سالاد در آورده و مصرف نمایند. خواص ته تلخ خیار اگر مزه تلخ ته خیار را دوست ندارید آن را با نمک یا خرما میل کنید تا طبع سرد خیار با مزاج گرم نمک و خرما خنثی شود. در این صورت هضم آن نیز آسان می‌شود و سریع‌تر معده را ترک می‌کند. عسل و ادویه‌هایی، چون سیاه‌دانه، زنیان یا نعنا از جمله مصلحاتی هستند که مصرف آن همراه با خیار مفید دانسته شده است.
مصرف خیار بخصوص در روزهای گرم تابستان برای تسکین حرارت کبد و خون و التهابات بدن و التیام زردی و یرقان مفید است و صفرابر خوبی محسوب می‌شود. گرم مزاجان باید به این نکته توجه نمایند که، روزانه خیار را همراه با چند قطره آب لیمو جهت کاهش تشنگی و رفع عطش مصرف نمایند، خیار تا حدودی مُدر است و به دفع حرارت از کلیه‌ها و سموم بدن کمک می‌کند. ضمن اینکه از تکه‌های خیار یا رنده شده آن می‌توان در شربت‌ها استفاده کرد، تا باعث خنک شدن مزاج شربت شود. می‌توان خیار را لایه لایه کرد و روی پوست قرار داد این کار برای پوست‌های خشک و ملتهب و داغ و مبتلا به اگزما مخصوصا در افراد گرم مزاج در مکان‌های گرم و خشک بسیار توصیه می‌شود. چون مزاج کودکان نسبت به بزرگسالان در بیشترین حد حرارت قرار دارد، می‌توان خیار را رنده کرد و داخل تشت یا وان آبی ریخت و کودک را در آن نشاند تا از میزان حرارت بدن او کاسته شود.
