همین که اسم سفر و پیک نیک و خلاصه دور شدن از خانه و کاشانه پیش می آید ترس هایش شروع می شود؛ نکند وسط جاده مشکلی پیش بیاید و کسی نباشد کمک کند؟ نکند در شهری که هیچ جایش را بلد نیستم بیمار شوم و دسترسی به دکتر نداشته باشم؟ و هزار ترس دیگر که شاید از نظر دیگران کاملا غیرطبیعی باشد.
از نظر علم روانپزشکی فوبیا نوعی ترس مفرط و غیرمنطقی از یک شیء یا موقعیت یا شرایط خاص است که باعث اختلال در عملکردهای طبیعی و روزمره فرد می شود. یکی از انواع این فوبیا گذرهراسی یا agoraphobia است؛ اختلالی که در آن فرد از تنها ماندن در خیابان یا مکان هایی که احتمال می دهد ممکن است نتواند کمک بگیرد، می ترسد.
اختلال گذرهراسی چیست؟
اختلال گذرهراسی از نظر دسته بندی روانپزشکی جزو اختلال های اضطرابی محسوب می شود. به طور کلی این اختلال ها شایع ترین اختلال های روانپزشکی هستند. در مجموع حدود 25 درصد افراد ممکن است یکی از انواع این اختلال های اضطرابی را داشته باشند اما اختلال گذرهراسی نیز یکی از انواع اختلال های اضطرابی است که در آن، فرد دچار ترس و اضطراب از تنها ماندن در خیابان یا اماکنی است که تصور می کند احتمال کمک رسیدن به او بسیار کم استم.
در واقع اعتقاد فکری او بر این مبناست که نکند در جایی گرفتار شود و نتواند کمک حرفه ای دریافت کند. فرد مبتلا به این اختلال مدام نگران است که در جایی قرار بگیرد که نتواند خیلی سریع از آنجا خارج شود، یعنی در واقع دچار مشکل جسمی شود و نتواند خودش را به یک مرکز پزشکی برساند و همین فکر اضطرابی باعث می شود از اینکه در مکان های سربسته و شلوغ قرار بگیرد یا حتی بخواهد از شهر خارج شود دچار استرس شود.
خانم ها بیشتر می ترسند
به طور کلی فوبیا بین نوجوانان و جوانان شیوع بیشتری دارد. شیوع اختلال گذرهراسی هم همینطور است و فرد معمولا از اواخر نوجوانی ممکحن است علائم این اختلال را بروز دهد.
معمولا در افراد 45 سال به بالا دیگر این اختلال کمتر دیده می شود. به طور کلی زنان 2 برابر مردان استعداد ابتلا به این اختلال را دارند. بین انواع فوبیایی که تعداد آنها هم کم نیست، شیوع اختلال گذرهراسی 2 تا 6 درصد است.
از اختلال های دیگر مجزاست
پیش از این اختلال گذرهراسی خودش به عنوان یک اختلال مجزا تشخیص داده نمی شد و معمولا با بیماری دیگری مورد بررسی قرار می گرفت. یعنی اگر فردی اختلال اضطرابی داشت، کنار این اختلال، بررسی انجام می شد تا مشخص شود آیا اختلال گذرهراسی هم دارد یا نه! اما در حال حاضر اختلال گذرهراسی خودش به عنوان یک اختلال مجزا تشخیص داده می شود.
معمولا افراد براساس برخی زمینه های اضطرابی شان دچار این اختلال می شوند ولی ممکن است فردی علائم اضطرابی هم نداشته باشد ولی دچار این اختلال شود. شایع ترین اختلالی که قبلا با این اختلال همراه می شد، اختلال پانیک بود. در اختلال پانیک افراد حمله اضطراب شدید را با علائمی مانند تپش قلب، تنگی نفس، حس غش کردن و گز گز دست و پا داشتند و به دلیل این اختلال دچار گذرهراسی می شدند و می گفتند که نمی توانند از خانه خارج شوند و اگر به کمک پزشکی نیاز داشته باشند نمی توانند کمک بگیرند اما در حال حاضر خیلی از افراد اصلا اختلال پانیک ندارند و در اصل تنها با همین اختلال گذرهراسی تشخیص داده می شوند.
چه جاهایی مضطرب می شوند؟
این اختلال طیف وسیعی از ترس ها و اضطراب ها را شامل می شود اما معمولا شایع ترین مکان هایی که افراد در آن علائم این اختلال را نشان می دهند جاهایی است که بخواهند در نوبت بمانند یا در صف باشند یا در فضای بسته مانند آسانسور بمانند یا حتی خیلی از افراد در مترو دچار این حالت می شوند. برخی دیگر هم به محض اینکه عوارضی شهر محل اقامت شان را ترک می کنند دچار اترس می شوند.
علت اختلال چیست؟
علت این اختلال مانند بسیاری دیگر از موارد روانپزشکی با دیدگاه های مختلفی توجیه می شود و گفته می شود چند علتی است؛ برخی علت های زیستی یا بیولوژیک در بروز این اختلال موثر است که مربوط به تغییرات نوروترنسمیترها یا مواد شیمایی است که درون مغز اتفاق می افتد.
در این حالت در سیناپس ها و نورون های عصبی برخی تغییرات نوروترنسمیتری ایجاد می شود که محتمل ترین تغییرات در آن مربوط به سروتونین و نوراپی نفرین است که تعادل این هورمون ه8ا در مغز به هم می ریزد.
جدا از علت های زیستی، علت های روانشناختی هم وجود دارد که فرد از کودکی با آن مواجه شده است؛ فردی که در محیط پراضطراب بزرگ شده یا والدی داشته که همین اختلال را داشته، مستعد ابتلا به این اختلال است.
یک علت دیگر، علت اجتماعی است که می تواند در بروز گذرهراسی موثر باشد. در میان همه علت های بیان شده، علت بیولوژیک کاملا شناخته شده است ولی علت های دیگر کنار این علت به شکل تئوری بیان می شود و نمی توان به طور قطع گفت چه مشکلی باعث بروز این اختلال می شود.
علائم اختلال چیست؟
وقتی فردی دچار این فکر و ترس می شود، تپش قلب پیدا می کند. احساس گرگرفتگی می کند، ممکن است دست و پایش سرد یا گرم شود، احساس سوزن سوزن شدن دست و پا یا بی حسی کند یا احساس خفگی به او دست بدهد، تنگی نفس، تپش قلب شدید، احساس های غیرواقعی و جدا شدن از خود، لرز و گیجی از دیگر علائمی است که هنگام بروز این اختلال ممکن است ظاهر شود.
درمان چطور انجام می شود؟
در درمان این نوع اختلال دو رویکرد وجود دارد، درمان دارویی و درمان غیردارویی در مواردی که این ترس شدید باشد، در شروع باید درمان دارویی انجام شود اما در موارد خفیف و متوسط می توان از ابتدا درمان های غیردارویی را آغاز کرد.
درمان غیردارویی جنبه بسیار مهمی است چون باعث تداوم بهبود حال بیمار می شود و از عود بیماری جلوگیری می کند. در واقع به نوعی شناخت رفتاردرمانی برای فردی که دچار انواع متوسط و خفیف این بیماری است، انجام می شود. مواجه سازی تدریجی اولین کاری است که برای بیمار انجام می شود. در این نوع درمان فرد مرحله به مرحله با مکان ها و چیزهایی که در او ترس ایجاد می کند مواجه می شود و بعد با تکنیک های ریلکسیشنیا آرامش سازی بر ترس و اضطرابش غلبه می کند.
در این نوع درمان ابتدا باید از موقعیت های کمتر ترس آور برای بیمار شروع کرد و حتی شاید به این صورت باشد که بیمار فقط تصور کند و بعد در هر جلسه موقعیت اضطراب آورتر و ملموس تر می شود.
درباره درمان های دارویی هم ممکن است داروها فقط متناسب با موقعیت بیمار استفاده شود و البته در شرایطی باشد که این موقعیت ها برایش کمتر پیش می آید اما اگر شرایط متناوب باشد باید بیمار 6 ماه تا یک سال دارو مصرف کند. در مجموع این اختلال، اختلالی است که بهبود و دوره های تخفیف یابنده و تشدید یابنده دارد.
بیمار چطور با اختلال کنار بیاید؟
فردی که دچار گذرهراسی است باید ابتدا این اختلال را در خود بشناسد. این اختلال به نظر بسیاری از افراد عجیب می آید و فکر می کنند فقط خودشان اینطور هستند و برایشان غیرعادی است اما در واقع علائم خنده دار و بی دلیل نیست. این افراد هر چه سطح اضطراب روزمره شان را کمتر کنند و از تکنیک های آرام بخش بیشتر استفاده کنند احتمال اینکه علائم با شدت کمتری در آنها بروز ند بسیار بیشتر می شود. آنها وقتی خیلی مضطرب هستند سعی می کنند یک همراه کنارشان داشته باشند تا تسکین بخش شان باشد.
اطرافیان درک کنند
به اطرافیان فرد مبتلا به اختلال گذرهراسی توصیه می شود به هیچ عنوان او را به دلیل شرایطی که دارد مسخره نکنند بلکه تلاش کنند علائمش را درک کنند و حتا این را بدانند که او فیلم بازی نمی کند. او می داند که این ترس در او غیرمنطقی است اما کنترلی بر آن ندارد، بنابراین بهترین کمک به او، درکش است.
