،انسان مواد معدنی مورد نیاز خود را از طریق مواد غذایی، مکمل‌های دارویی و فراورده‌های غذایی غنی شده با مواد معدنی تامین خواهد کرد.
کمبود آن‌ها به آهستگی و با گذشت زمان به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. افزایش نیاز به یک ماده‌ی معدنی خاص، کمبود مواد معدنی در رژیم غذایی و یا مشکل عدم جذب مواد معدنی از طریق غذاها از جمله مهم‌ترین دلایل ایجاد این مشکل هستند.
کمبود مواد معدنی به مشکلات دیگری همچون ضعف استخوانی، خستگی و یا تضعیف سیستم ایمنی بدن منجر خواهد شد.
انواع کمبود مواد معدنی در بدن
۵ ماده‌ی معدنی که بدن با کمبود آن‌ها مواجه می‌شود، شامل کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم و روی هستند که در این مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت.
عوارض کمبود کلسیم در بدن
کلسیم برای استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها ضروری است. همچنین این ماده‌ی معدنی برای عملکرد بهتر رگ‌های خونی، عضلات و هورمون‌ها نقش حمایتی دارد.
منابع طبیعی کلسیم شامل شیر، ماست، پنیر، ماهی‌های کوچک بدون استخوان، لوبیا و نخود فرنگی است. سبزیجاتی همچون کلم بروکلی، سبزی کیل، کلم پیچ چینی هم حاوی کلسیم هستند. برخی از مواد غذایی همچون توفو، آب میوه و غلات صبحانه هم با کلسیم غنی می‌شوند.
کمبود کلسیم در کوتاه مدت علایم آشکار زیادی ندارد. به این دلیل که بدن به صورت مرتب میزان کلسیم را در خون تنظیم می‌کند. کمبود این ماده در بدن در دراز مدت منجر به کاهش تراکم مواد معدنی در استخوان یا بیماری پیشگام پوکی استخوان (osteopenia) خواهد شد.
اگر کمبود کلسیم درمان نشود، استئوپنی به پوکی استخوان تبدیل خواهد شد. این بیماری خطر شکستگی مکرر استخوان به خصوص در سنین بالا را افزایش خواهد داد.
کمبود کلسیم حاد بر اثر بیماری‌ها و یا درمان انجام شده برای بیماری‌ها مانند مصرف برخی داروها (داروهای ادرار آور)، جراحی برداشتن معده و نارسایی کلیوی ایجاد می‌شود. علایم کمبود کلسیم شدید شامل:
گرفتگی عضلات
بی حسی
گزگز کردن انگشتان دست
خستگی
بی اشتهایی
ضربان قلب نامنظم
عوارض کمبود آهن در بدن
بیش از نیمی از آهن بدن در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد. آهن بخش مهمی از هموگلوبین را تشکیل می‌دهد. هموگلوبین پروتئینی است که اکسیژن مورد نیاز بافت‌ها را با خود حمل می‌کند.
آهن همچنین بخش مهمی از دیگر پروتئین‌ها و آنزیم‌های مورد نیاز برای سلامت بدن است. گوشت قرمز، گوشت پرندگان و گوشت ماهی مهم‌ترین و بهترین منابع تامین کننده‌ی این ماده هستند. از طرفی دیگر مواد غذایی گیاهی همچون لوبیا و عدس هم از منابع خوب کلسیم به شمار می آیند.
کمبود آهن به آهستگی پیشرفت کرده و منجر به کم خونی خواهد شد. کمبود این ماده در آمریکا و در افرادی که رژیم غذایی سالمی دارند شایع نیست. اما سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 2008 آماری منتشر کرد و بر اساس آن علت تقریبا نیمی از کم خونی‌ها در سرتاسر جهان کمبود آهن است.
علایم کمبود آهن شامل احساس ضعف و خستگی است. فرد ممکن است عملکرد ضعیفی در محیط کار، مدرسه یا دانشگاه داشته باشد. کودکان مبتلا به کمبود این ماده رشد آهسته‌ای در مهارت‌های اجتماعی و شناختی نشان می‌دهند.
عوارض کمبود منیزیم در بدن
بدن برای بسیاری از واکنش‌های شیمیایی به منیزیم نیاز دارد. پاسخ‌های کنترل کننده‌ی گلوکز خون و فشار خون نیازمند این ماده هستند. عملکرد درست ماهیچه‌ها، اعصاب، مغز، سوخت و ساز و تولید پروتئین‌ها هم به کمک منیزیم کنترل می‌شود.
تقریباً ۶۰ درصد منیزیم بدن در استخوان‌ها و ۴۰ درصد از آن در عضلات و بافت‌های نرم ذخیره می‌شوند. منابع غنی منیزیم شامل:
حبوبات
آجیل (بادام، گردو، فندق)
دانه‌ها و بذرها
غلات کامل
سبزیجاتی با برگ‌های سبز مانند اسفناج
کمبود منیزیم در افراد سالم معمول نیست. کلیه می‌تواند مانع از خروج منیزیم به واسطه‌ی ادرار شود. با این همه برخی داروهای خاص و بیماری‌های مزمن مانند اعتیاد به الکل منجر به کمبود این ماده در بدن خواهند شد.
نیاز به منیزیم به واسطه‌ی بیماری بیش‌تر خواهد شد و بنابراین در این شرایط بدن دچار کمبود این ماده خواهد شد.
نشانه‌های اولیه‌ی کمبود منیزیم شامل:
خستگی
ضعف
از دست دادن اشتها
حالت تهوع
استفراغ
اگر کمبود منیزیم درمان نشود، علایم زیر در بدن خود را نشان خواهند داد:
بی حسی
گزگز کردن و خواب رفتن دست و پا
گرفتگی عضلات
تشنج
ضربان قلب غیر طبیعی
عوارض کمبود پتاسیم در بدن
پتاسیم به عنوان یک الکترولیت عمل می‌کنند و برای انقباض ماهیچه‌ها، عملکرد درست قلب و انتقال پیام‌های عصبی بسیار نقش تعیین کننده‌ای دارد. همچنین برخی آنزیم‌ها برای عملکرد خود به پتاسیم نیاز دارند. آنزیمی که به بدن کمک می‌کند تا کربوهیدرات را به انرژی تبدیل کند از آن دسته است.
میوه‌ها و سبزیجاتی همچون موز، آواکادو، سبزی‌هایی با برگ سبز تیره، آلو و چغندر بهترین منبع پتاسیم هستند. آب پرتقال و آجیل‌ها هم حاوی این ماده معدنی مفید هستند.
شایع‌ترین دلیل کمبود پتاسیم از دست دادن شدید مایعات بدن است. استفراغ‌های شدید، بیماری‌های کلیوی و استفاده از برخی داروها همچون داروهای ادرار آور باعث می‌شوند که بدن حجم زیادی از مایعات خود را از دست بدهد.
علایم کمبود پتاسیم شامل گرفتگی عضلات و احساس ضعف است. گاهی هم کمبود این ماده خود را با یبوست، نفخ یا درد شکمی ناشی از انسداد روده خود را نشان می‌دهد.
کمبود پتاسیم شدید منجر به فلج عضلانی یا ضربان قلب نامنظم می‌شود که گاهی خطر مرگ را هم به همراه دارد.
عوارض کمبود روی در بدن
روی در بسیاری از جنبه‌های فرایند سوخت و ساز بدن نقش بازی می‌کند. این کارها شامل:
سنتز پروتئین‌ها
عملکرد سیستم ایمنی بدن
بهبود زخم
سنتز DNA
همچنین برای رشد مناسب جنین در رحم مادر و ادامه‌ی فرایند رشد و نمو در کودکی تا سن بلوغ بدن به روی نیاز دارد. این ماده معدنی در فراورده‌های حیوانی مانند صدف خوراکی، گوشت قرمز و گوشت پرندگان وجود دارد. دیگر منابع روی عبارتند از:
لوبیا
آجیل
غلات کامل
لبنیات
کمبود روی منجر به از دست رفتن اشتها، حس چشایی و بویایی می‌شود. ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن و کم شدن سرعت رشد از دیگر نشانه‌های کمبود این ماده در بدن است.
کمبود شدید این ماده‌ی معدنی منجر به اسهال، ریختن مو و ضعف جنسی می‌شود. از طرفی دیگر فرایند بهبود زخم در افرادی که از کاهش شدید این ماده رنج می‌برند طولانی‌تر از افراد سالم است.
علائم و نشانه‌های کمبود مواد معدنی در بدن چیست؟
علایم کمبود مواد معدنی بسته به نوع آن ماده متفاوت است، علایم و نشانه‌های معمول عبارتند از:
یبوست، نفخ و درد شکمی
کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن
اسهال
ضربان قلب نامنظم
بی اشتهایی
گرفتگی عضلات
حالت تهوع و استفراغ
بی حسی و خواب رفتن و گزگز دست و پا
عدم تمرکز
رشد اجتماعی و ذهنی کند در کودکان
ضعف و خستگی
فرد ممکن است یک یا چند عدد از این علایم را نشان دهد، شدت این علایم در افراد مختلف متفاوت است. برخی علائم ممکن است شدید نبوده و بنابراین تشخیص داده نشوند.
اگر به مدت طولانی احساس ضعف و خستگی می‌کنید و یا از تمرکز کافی برخوردار نیستید حتما با پزشک خود مشورت کنید. این علایم ممکن است نشانه‌ی کمبود مواد معدنی و یا دیگر بیماری‌ها باشد.
