اکنون ویروس کرونا همنشین و همراه بسیاری از افراد در جوامع مختلف شده و در ایران نیز عموم جامعه هر روز با نوعی اضطراب و ترس ناشی از ابتلا به آن زندگی خود را می گذرانند. کسب و کارهای مختلف با رعایت دستورالعمل‌های خاص دوران کرونا فعالیت می‌کنند و زندگی معمولی و روزمره مردم نیز شکل و شمایل متفاوت‌تری به خود گرفته است و سبک زندگی مردم با روزهای قبل از شیوع کرونا متمایز شده است.
برای بررسی آخرین وضعیت بیماری کرونا در کشور و آینده این بیماری در ایران با داوود یادگاری‌نیا، استاد بیماریهای عفونی و رئیس مرکز تحقیقات بیماریهای عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به گفت‌وگو نشستیم.
* آقای دکتر! به عنوان اولین پرسش توضیح دهید که اکنون شرایط بیماری کرونا در ایران چگونه است؟
بعد از پایان تعطیلات نوروز و رعایت خوب مردم در خصوص مسائل بهداشتی و پیشگیرانه روند بیماری رو به کاهش بود اما بعد از بازگشایی‌ها و نیز خستگی مردم، شاهدیم که روند بیماری متأسفانه رو به رشد بوده است؛ البته نه به اندازه روزهای ابتدایی شیوع کرونا؛ این هم به این خاطر است که مردم خسته شده‌اند و این خستگی باعث شده است مردم مقداری کمتر رعایت مسائل بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی را داشته باشند و این موضوع چه از طرف مردم و چه از بخش نظارتی مورد توجه جدی قرار گرفته نشده است.
باید بدانیم کرونا بیماری نیست که به این زودی‌ها از بین برود و ما باید تا مدت‌ها این آمادگی را داشته باشیم و خودمان را با این بیماری وفق بدهیم؛ وفق دادن یعنی همان رعایت مسائل بهداشتی مانند استفاده از ماسک، شستن مرتب دست‌ها، استفاده از دستکش و تا حد امکان خودداری از حضور در مراکز پرتراکم مانند مترو، اتوبوس و ... است.
البته درست است که مردم باید به امور خود بپردازند اما اگر بخشی از جامعه مسائل پیشگیرانه را رعایت نکنند این نگرانی برای مردم، وزارت بهداشت و همکاران پزشک ما وجود دارد که روند ابتلا به کرونا زیاد شود و بخش‌های بستری بیمارستان را اشغال کند.
اکنون 2 موضوع مهم و عمده وجود دارد؛ اولین موضوع آموزش و ترغیب مردم در رعایت مسائل بهداشتی است؛ اینکه آنها به این باور برسند که باید با رعایت مسائل بهداشتی بر کرونا غلبه کنند و موضوع دوم این است که باید بخش نظارتی را مورد حمایت قرار دهیم؛ یعنی در هر اداره و واحد دیگر، بر اساس پروتکل‌‌ها، نظارت‌های لازم صورت گیرد و سیستم‌ها مورد ارزیابی و نظارت قرار گیرند. باید هر کس که این مسائل را رعایت و اجرا نمی‌کند به عنوان یک فرد خاطی با آن برخورد شود. باید رعایت مسائل بهداشتی و پیشگیرانه همچنان ادامه داشته باشد.
باید بدانیم کرونا بیماری نیست که به این زودی‌ها از بین برود و ما باید تا مدت‌ها این آمادگی را داشته باشیم و خودمان را با این بیماری وفق بدهیم؛ وفق دادن یعنی همان رعایت مسائل بهداشتی
* گفته می‌شود کرونا ضعیف شده، آیا واقعاً از نظر علمی این موضوع تأیید شده است؟
کرونا نمی‌تواند ضعیف شده باشد. هنوز کار علمی دقیقی روی این موضوع انجام نشده و ضعیف شدن آن ثابت شده نیست. این طرح موضوع باعث می‌شود ترس مردم فرو ریزد و آرامش خاطر نابه‌جایی ایجاد می‌کند. بنابراین هنوز ثابت نشده کرونا اکنون از 3 ماه قبل ضعیف‌تر و کم‌خطرتر است و مدارکی دال بر آن نداریم و نباید این ذهنیت را ایجاد کنیم که کرونا کم خطر شده است. مـتأسفانه اکنون می‌بینیم که مرگ و میر در افرادی که بیماری زمینه‌ای نداشته و سن بالا هم ندارند وجود دارد.
* درباره علائم بالینی کرونا توضیح دهید؟
علائمی مانند اختلال بویایی، چشایی، دردهای عضلانی، درد عمومی، بی‌اشتهایی، سرفه، تنگی نفس و تب از جمله علائم کروناست. البته عدم وجود تب نمی‌تواند ابتلا به بیماری را رد کند؛ چرا که در ایران 48 درصد افراد مبتلا علامت تب دارند؛ در نتیجه اینکه هر کسی تب ندارد بگوییم کرونا ندارد، قطعی نیست و عدم وجود تب نمی‌تواند دلیلی بر عدم ابتلا باشد.
* آیا فردی که مبتلا به کرونا می‌شود باید همه علائمی را که ذکر کرد‌ه‌اید داشته باشد یا اینکه چند علامت نیز می‌تواند به عنوان نشانه‌ای از ابتلا به کرونا باشد؟
ممکن است فردی یکی، دو علائم را داشته باشد یا همان فرد چند علامت را داشته باشد؛ در نتیجه علائم گسترده است و ما حتی فرم‌های بدون علامت نیز داریم که این افراد می‌توانند عامل انتشار ویروس باشند.
برخی در مرحله کمون (پنهان) بیماری هستند و این افراد می‌توانند عامل انتقال ویروس باشند؛ در نتیجه ممکن است فردی یک یا 2 علامت داشته باشد و فردی دیگر همه علامت‌‌ها را داشته باشد.
تجربه نیز ثابت کرده وقتی یک نفر از خانواده‌ای مبتلا به کرونا باشد اکثر افراد خانواده نیز مبتلا هستند. به عبارتی این موضوع نشان می‌دهد تا فرد مبتلا آمده نکات بهداشتی را رعایت کرده و خود را قرنطینه کند بقیه افراد خانواده را نیز آلوده کرده؛ در نتیجه ممکن است همزمان چند نفر از افراد دچار علائم شوند.
این نشان می‌دهد حتی قرنطینه خانگی نیز اگر همراه با رعایت کامل مسائل بهداشتی نشود باز می‌تواند باعث انتشار بیماری شود.
موضوع دیگر استفاده از دستکش و ماسک است؛ اگر ما این وسایل را به طور صحیح استفاده نکنیم تأثیری ندارد. برخی افراد با زدن ماسک و دستکش فکر می‌کنند دیگر ایمن شده‌اند؛ در صورتی که ممکن است از ماسک به مدت چند روز استفاده کرده باشند یا دستکش را به مدت یک روز کامل مورد استفاده قرار داده باشند؛ در نتیجه باید به این موضوع توجه داشت که بعد از تماس با هر فرد مشکوک به کرونا و در محیط های مختلف باید چندین بار ماسک و دستکش خود را تعویض کنیم. برخی مواقع همین ذهنیت کاذب ناشی از اینکه از دستکش استفاده کرده‌ایم، خود مشکل‌ساز است.
در نتیجه گاهی بهتر است از دستکش استفاده نکنیم بلکه شستن دست‌ها با صابون بهتر از این است که از صبح تا شب ما از یک دستکش استفاده کنیم. یکی از کارهایی که در جامعه باید آموزش داده شود نحوه استفاده از ماسک و دستکش است؛ در حالی که متأسفانه بخش عمده‌ای از جامعه این آگاهی را ندارند.
* آیا فردی که از ماسک استفاده کرده است می‌تواند آن را با الکل ضدعفونی کرده و مجدداً از آن استفاده کند؟
هنوز خیلی این موضوع ثابت نشده است که ما با یک اسپری کردن بتوانیم ماسک را ضدعفونی کنیم؛ در نتیجه بهتر است ماسکی را که در معرض با افراد آلوده بوده است را تعویض کنیم؛ مگر اینکه ماسک استفاده شده قابل شستشو باشد و آن را بشوییم و با اتو خشک کنیم؛ در نتیجه ضدعفونی کردن با الکل جای شستشو را به تنهایی نمی‌گیرد و باید اگر ماسک قابل شستشو بود آن را بشوییم و اتو کنیم.
* افراد ناقل سالم چه کسانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟
افراد ناقل سالم یعنی افرادی که هیچ گونه علامتی ندارند اما وقتی ما آنها را مورد آزمایش قرار می‌دهیم مشاهده می‌کنیم که تست کرونای آنها مثبت است و این نشان می‌دهد ویروس در بدن آنها وجود دارد اما این افراد علائمی ندارند ولی قابل انتقال ویروس به افراد دیگر هستند.
* با توجه به اینکه می‌گویید افراد ناقل سالم فاقد هر علائمی هستند، پس ما باید به هر فردی در هر نقطه‌ای مانند اتوبوس، مترو و نقاط دیگر شک کنیم که فرد حامل ویروس کروناست؟
بله، در جاهای شلوغ و متراکم باید تصور کنیم حتی اگر فردی علائمی ندارد نیز یک فرد آلوده‌ای در آن جمع وجود دارد. برای نمونه در یک اداره و در آسانسور که 5 تا 10 نفر سوار هستند ممکن است یک نفر مبتلا باشد و باعث انتشار ویروس به دیگری شود.
در نتیجه به این دلیل می‌گوییم که افراد در جاهای متراکم حتماً باید از ماسک استفاده کنند و سعی شود تا روبه‌روی صورت طرف مقابل قرار نگیرند تا در معرض ترشحات تنفسی فرد نبوده و همچنین در محیط‌های بسته باید فاصله‌گذاری‌ها حفظ شود.
* فردی که دچار کرونا شده و پس از بهبودی از بیمارستان ترخیص شده است و یا فردی که به کرونا مبتلا شده اما در منزل در دوران قرنطینه قرار دارد، آیا می‌تواند انتقال‌دهنده ویروس به اطرافیان باشد و افراد نزدیک به این فرد نیز باید حتماً تست کرونا بدهند؟
اگر افرادی که در کنار چنین فردی هستند علائمی ندارند احتیاج به دادن تست نیست و اگر مسائل بهداشتی رعایت شود و فرد مبتلا دوره قرنطینه را بگذراند و حداقل بعد از 2 هفته از شروع علائم فرد مسائل لازم را رعایت کنند احتیاج به دادن تست ندارند؛ چرا که بعضی از این تست‌ها جواب‌های متنوع و ضدونقیض دارد و حتی باعث سردرگمی افراد هم می‌شود.
مگر اینکه فردی که با یک فرد آلوده در تماس بوده و علائم نیز داشته است بهتر است تست داده و خود را در قرنطینه قرار دهد.کسی که فرد مبتلا به کرونا ارتباط داشته و رعایت مسائل بهداشتی را نکرده است باید خود را قرنطینه کند.
*هنوز علت ابتلای کم کودکان به کرونا معلوم نیست
برای نمونه فردی در یک خانواده به کرونا مبتلا شده اما بقیه افراد خانواده این موضوع را نمی‌دانستند و رعایت نکات بهداشتی را نکرده‌اند؛ در نتیجه بهتر است این افراد نیز خود را قرنطینه کنند و به محض اینکه علامت‌دار شدن باید تست بدهند.
* علت اینکه کودکان با توجه به اینکه سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند کمتر به کرونا مبتلا می‌شوند، چیست؟
واقعاً دلیل این موضوع مشخص نیست که چرا کودکان به میزان کمتری مبتلا می‌شوند و عوارض بیماری در آنها کمتر است. این موضوع احتیاج به زمان دارد و برای آینده نزدیکی این موضوع مشخص خواهد شد. خوشبختانه تاکنون این روند نشان داده شده که ابتلا به کرونا بیشتر در افراد بالغ و افراد مسن بوده و عوارض آن نیز بیشتر در افراد مسن بروز می‌کند اما هیچ پیش‌بینی نمی‌توان کرد؛ چرا که برخی اوقات حتی افراد جوان و بدون بیماری زمینه‌ای نیز مبتلا به کرونا شده و وضعیت وخیم پیدا می‌کنند و در مواردی منجر به بستری در بخش ICU نیز می‌شوند.
* با توجه به گرم شدن هوا آیا گرمای هوا تأثیری در شدت یا کاسته شدن از ویروس کرونا دارد؟
ابتدا تصور می‌کردیم گرما باعث از بین رفتن ویروس به خصوص در سطح سطوح خواهد شد، اما اکنون روند رو به افزایش بیماری در برخی استان‌هایی که در فصل گرما قرار دارند برخلاف تصور ما نشان داده شده است که گرما تأثیر آنچنانی در ضعیف شدن ویروس ندارد؛ در نتیجه فعلاً نباید به این موضوع خوش‌بین باشیم.
ابتدا فکر می‌کردیم با شروع تابستان و گرم شدن هوا روند رو به کاهشی داشته باشیم و درجه حرارت بالا ویروس را از بین ببرد اما فعلاً خلاف این موضوع به وجود آمده و طبیعی است که نمی‌توانیم خیلی به آن خوش‌بین باشیم.
* آیا افرادی که به کرونا مبتلا شده و بهبود یافته‌اند احتمال اینکه مجدداً به کرونا مبتلا شوند، وجود دارد؟
اکنون در حال تحقیق روی این موضوع هستیم و زود است تا آن را اعلام کنیم، اما به نظر ما فردی که مبتلا به کرونا شده و بهبود یافته یک ایمنی نسبی به این ویروس دارد اما اینکه قطعاً به چنین فردی بگوییم به دلیل اینکه مبتلا شده و حالا خوب شده دیگر نگرانی از بابت ابتلا نداشته باشد و نیاز به رعایت موارد پیشگیرانه نداشته باشد، کار اشتباهی است.
تا زمانی که تحقیقات در این خصوص کامل نشود ما به چنین فردی توصیه می‌کنیم رعایت مسائل بهداشتی و استفاده از مسائل حفاظتی مانند ماسک و شستن مرتب دست‌ها را انجام دهد؛ ضمن اینکه پیش‌بینی می‌کنیم در صورت ابتلای فرد، یک ایمنی نسبی ایجاد می‌کند اما زمان این ایمنی را نمی‌دانیم که چقدر است و آیا فرد در آینده مبتلا می‌شود یا خیر؛ در نتیجه اینها ابهاماتی است که باید با تحقیقات مشخص شود.
** بهترین روش تشخیص از بین همه روش‌های تشخیصی بیماری کرونا مانند PCR، سی‌تی‌اسکن و تست سرولوژی کدام است؟
هر کدام از این روش‌ها یک ویژگی دارد؛ اگر بخواهیم بیماری حاد را در پنج روز اول تشخیص دهیم بهتر است تست PCR یعنی نمونهگیری از بینی و ترشحات پشت حلق را انجام دهیم. اگر پنج روز از شروع علائم گذشت می‌توانیم از آزمایشات سرولوژی استفاده کنیم؛ حتی تست‌های PCR که ما از ترشحات بینی و حلق می‌گیریم 30 درصد آنها منفی کاذب است؛ یعنی علی‌رغم اینکه ممکن است فرد ویروس را داشته باشد اما تست ما ممکن است منفی باشد؛ در نتیجه این نباید باور غلط ایجاد شود که حالا که من تست داده‌ام و جواب آن منفی شده است دیگر مبتلا نشده‌ام.
اکنون هرکس تب می‌کند می‌گوییم مشکوک به ابتلا به کرونا شده اما در فصل پاییز و زمستان هرکس تب کند نمی‌دانیم مبتلا به کروناست یا آنفلوآنزا؛ به خاطر اینکه شباهت علامت کلینیکی این دو بیماری است و تشخیص آن از یکدیگر سخت‌تر خواهد شد
باید گفت می‌تواند فردی مبتلا باشد اما تست آن منفی باشد. بنابراین روش نمونهگیری، کیت‌هایی که استفاده می‌شود و نیز چگونگی نمونهگیری می‌تواند بر روند مثبت شدن بیماری و تست آزمایشگاهی مؤثر باشد.
در نتیجه بنده توصیه نمی‌کنم تا افراد خودشان شخصاً مراجعه کرده و درخواست تست بدهند بلکه باید با پزشک در مرکز درمانی مشورت کنند و با توجه به شرایط، اگر نیاز به انجام تست بود با نظر پزشک انجام شود.
** آیا از طریق آزمایش خون معمولی هم می‌توان ابتلا به کرونا را تشخیص داد؟
از طریق آزمایش خون هیچ ارزشی ندارد؛ تغییراتی در گلبول‌های سفید ایجاد می‌کند و تعدادی از لنفوسیت‌هایی که در خون است کم می‌شود و یک آزمایش CRP مثبت می‌شود و التهاب را نشان می‌دهد. البته این 2 تغییر در هر بیماری ویروسی و هر بیماری دیگری ممکن است اتفاق بیفتد و خیلی ارزش علمی ندارد اما گاهی اوقات پزشک معالج برحسب شرایط از این آزمایشات هم استفاده می‌کند اما به صرف آزمایش خون این موضوع ارزش علمی و آکادمیک ندارد و تنها به صرف یک آزمایش CRP مثبت نمی‌توانیم بگوییم فرد به کرونا مبتلا شده است.
* آیا فردی که مبتلا بوده و پس از بهبودی و ترخیص از بیمارستان در خانه دوران قرنطینه را می‌گذراند یا افرادی که مبتلا به کرونای خفیف شده‌اند و باید در منزل استراحت کرده و دروان قرنطینه را بگذرانند نیاز به برنامه تغذیه‌ای خاصی دارند؟
تغذیه اختصاصی وجود ندارد، بلکه ما می‌گوییم تغذیه مناسب، مایعات فراوان و آب میوه مصرف شود و رژیم خاصی را توصیه نمی‌کنیم. استراحت کردن و تغذیه مناسب بسیار بهتر است از دادن ویتامین‌هاست و اگر فرد کمبود ویتامین ندارد لازم نیست در دوران بیماری ویتامین اضافی بخورد.
در نتیجه ما می‌گوییم چنین افرادی همان تغذیه قبلی خود را داشته باشند و خیلی لازم نیست این افراد پروتئین و کربوهیدارت اضافه مصرف کنند و فقط باید تغذیه مناسب و در حد قابل قبول خود را داشته باشند.
* درباره ادعای اخیر محققان ایتالیایی مبنی بر اینکه کرونا یک باکتری است نه یک ویروس، توضیح دهید؟
نه، این موضوع درست نیست و اینها ارزش علمی ندارد. تحقیقات نصفه و نیمه می‌آید و افکار مردم را مشوش و نگران می‌کند. اکنون در کشورهای پیشرفته مقاله‌ای نوشته می‌شود اما 2 هفته بعد یک مقاله دیگر مقاله قبلی را رد می‌کند؛ در نتیجه مقالات زیادی منتشر می‌شود و ما نمی‌توانیم براساس یک مقاله ساده آن موضوع کلی را زیر سؤال ببریم.
* درباره داروهایی که در بهبودی مبتلایان به کرونا مؤثر است، توضیح دهید؟
هنوز دانشمندان در حال تحقیق هستند. واقعاً اگر از بنده سؤال کنید که بهترین دارو چیست می‌گویم هیچ دارویی وجود ندارد. بهترین دارو همان رعایت مسائل بهداشتی است تا به این بیماری مبتلا نشویم. البته از نظر نوع داروها در بعضی نقاط مصرف کلروکین را زیر سؤال برده‌اند اما واقعاً هنوز ثابت نشده و فعلاً نه واکسنی در دسترس است و نه درمانی مؤثر وجود دارد.
* به افرادی که مبتلا شده‌اند و اکنون در منزل دوران قرنطینه را می‌گذرانند توصیه می‌شود که نباید داروی مسکن مصرف کنند و فقط می‌توانند از استامینوفن ساده استفاده کنند، آیا علت خاصی دارد؟
بله، این موضوع صحیح است. بهتر است این افراد قرص‌های «پروفن» و «ناپروکسن» استفاده نکنند؛ چرا که گاهی اوقات این افراد در اثر مصرف این داروها دچار خونریزی‌های گوارشی می‌شوند و برخی نیز اختلالات انعقادی پیدا می‌کنند؛ در نتیجه باید بگوییم بدون مجوز پزشک نباید از دارو استفاده کنند و در صورت نیاز فقط می‌توانند استامینوفن ساده استفاده کنند.
* با توجه به گرم شدن هوا و استفاده مردم از سیستم‌های سرمایشی مانند کولر گازی، کولر آبی و پنکه آیا این وسایل می‌تواند باعث انتقال ویروس کرونا شود؟
زیاد به نظر نمی‌رسد که این وسایل انتقال‌دهنده ویروس باشد؛ مگر در موارد استثنا که فردی که مبتلا است در مسیر باد قرار گیرد و عطسه و سرفه کرده و این باعث انتشار ویروس شود؛ در نتیجه هر جایی که جریان هوا برقرار باشد و محیط بسته نباشد استفاده از این وسایل مشکلی ایجاد نمی‌کند.
* با توجه به بازگشت اپیدمی آنفلوآنزا در پاییز و زمستان و وجود کرونا، تحلیل شما به عنوان استاد بیماریهای عفونی از آینده این 2 ویروس و میزان فراگیری آن در پاییز و زمستان چیست؟
باید گفت مقداری مشکلات ما بیشتر خواهد شد. به دلیل اینکه مثلا اکنون هرکس تب می‌کند می‌گوییم مشکوک به ابتلا به کرونا شده اما در فصل پاییز و زمستان هرکس تب کند نمی‌دانیم مبتلا به کرونا است یا آنفلوآنزا؛ به خاطر اینکه شباهت علامت کلینیکی این دو بیماری و تشخیص آن از یکدیگر سخت‌تر خواهد شد و برای مردم و ما پزشکان مشکلات تشخیصی ایجاد می‌کند.
باید دستورالعمل‌های کشوری برای واکسیناسیون آنفلوآنزا داشته باشیم؛ حداقل برای گروه‌های پرخطر تا آنها کمتر به آنفلوآنزا مبتلا شوند و به نظر بنده مشکلات ما بیشتر می‌شود؛ چرا که ممکن است همزمان هم اپیدمی آنفلوآنزا و هم وجود ویروس کرونا را داشته باشیم و این، مشکلات تشخیصی و درمانی را ایجاد کند.
* با توجه به مطالبی که بیان کردید در نتیجه ما باید نگران‌تر از وضعیت فعلی باشیم؟
بله، باید راهکارهای پیشگیرانه‌ای در فصل پاییز و زمستان داشته باشیم و به این موضوع توجه بیشتری کنیم.
