هلیکوباکتر پیلوری که به نام اچ. پیلوری نیز شناخته می‌شود، نوعی باکتری است. این میکروب می‌تواند وارد بدن انسان شده و در دستگاه گوارش ساکن شود. پس از چند سال و در صورت تکثیر بیش از حد، هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند موجب بروز زخم‌هایی در دیواره داخلی معده یا قسمت بالایی روده کوچک شود که این زخم‌ها به نام اولسر نیز شناخته می‌شوند. این عفونت میکروبی در برخی افراد می‌تواند به سرطان معده منجر شود.
اخبار اجتماعی-عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری شایع است. حدود دو سوم از جمعیت جهان دارای این میکروب در بدن خود هستند. برای بیشتر افراد، هلیکوباکتر پیلوری موجب بروز زخم یا علائم دیگر نمی‌شود. افرادی که با مشکل مواجه می‌شوند نیز می‌توانند با مصرف برخی دارو‌ها میکروب‌ها را از بین برده و به بهبود زخم‌ها کمک کنند.
با افزایش دسترسی مردم جهان به آب تمیز و سیستم فاضلاب، افراد کمتری نسبت به گذشته با باکتری‌ها آلوده می‌شوند. با عادات سلامت خوب، شما می‌توانید از خود و فرزندانتان در برابر هلیکوباکتر پیلوری محافظت کنید.
هلیکوباکتر پیلوری چگونه موجب بیماری می‌شود
برای دهه ها، پزشکان فکر می‌کردند که زخم‌های معده از استرس، غذا‌های تند، سیگار کشیدن یا دیگر عادات سبک زندگی ناشی می‌شوند. اما زمانی که در سال ۱۹۸۲ دانشمندان موفق به کشف هلیکوباکتر پیلوری شدند، آن‌ها دریافتند که این میکروب‌ها دلیل اصلی بیشتر موارد اولسر‌های معده هستند.
پس از ورود هلیکوباکتر پیلوری به بدن، این میکروب به سمت دیواره داخلی معده که سدی در برابر اسید مورد استفاده برای گوارش غذا است، حرکت می‌کند. در صورت تکثیر و فعالیت بیش از حد این باکتری و آسیب دیدگی دیواره داخلی معده، هلیکوباکتر پیلوری به همراه اسید می‌تواند موجب تحریک معده و در نهایت بروز زخم، گاستریت (التهاب دیواره داخلی معده) و سرطان معده شود. این زخم‌ها ممکن است با خونریزی همراه باشند، موجب عفونت شوند یا از حرکت درست غذا در دستگاه گوارش پیشگیری کنند.
امکان دریافت هلیکوباکتر پیلوری از غذا، آب، یا وسایل غذاخوری وجود دارد. این میکروب بیشتر در کشور‌های در حال توسعه و در جوامعی که به آب تمیز یا سیستم فاضلاب خوب دسترسی ندارند، شایع است. امکان ورود باکتری از طریق تماس با بزاق یا دیگر مایعات بدن فرد آلوده نیز وجود دارد.
افراد بسیاری طی دوران کودکی در تماس با هلیکوباکتر پیلوری قرار می‌گیرند، اما امکان ورود آن به بدن در بزرگسالی نیز وجود دارد. این میکروب‌ها می‌توانند برای سال‌ها در بدن انسان زندگی کنند، پیش از این که فعالیت آن‌ها موجب بروز علائم شود. این در شرایطی است که بیشتر افراد مبتلا به این باکتری هرگز با زخم‌های معده مواجه نمی‌شوند.
علائم
اگر به یک زخم معده مبتلا باشید، ممکن است دردی خفیف یا سوزان را در شکم خود احساس کنید. درد می‌تواند شکل گرفته و از بین برود، اما احتمالا بیشتر زمانی که معده خالی است، مانند بین وعده‌های غذایی یا در میانه‌های شب، آن را احساس خواهید کرد. درد می‌تواند برای چند دقیقه یا چند ساعت ادامه داشته باشد. پس از غذا خوردن، نوشیدن شیر یا مصرف یک داروی ضد اسید ممکن است احساس بهتری در شما شکل بگیرد.
از دیگر نشانه‌های یک اولسر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نفخ
- آروغ زدن
- بی اشتهایی
- حالت تهوع
- استفراغ
- کاهش وزن بدون دلیلی مشخص
زخم‌های معده می‌توانند موجب خونریزی در معده یا روده کوچک شوند که می‌تواند شرایطی خطرناک برای سلامت شما باشد. اگر با علائم زیر مواجه هستید باید کمک پزشکی فوری دریافت کنید:
- مدفوع خون آلود، به رنگ قرمز تیره یا سیاه
- دشواری در تنفس
- سرگیجه یا غش
- احساس خستگی شدید بدون دلیلی مشخص
- پوست رنگ پریده
- استفراغ خون آلود یا با ظاهری شبیه پودر قهوه
- درد شدید و تیز معده
اگرچه شایع نیست، اما عفونت هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند موجب سرطان معده نیز شود. این بیماری در ابتدا علائم محدودی مانند سوزش سردل دارد. با گذشت زمان، فرد ممکن است متوجه علائم زیر شود:
- درد یا تورم شکم
- حالت تهوع
- بی اشتهایی
- احساس سیری پس از مصرف تنها مقدار کمی غذا
- استفراغ
کاهش وزن بدون دلیلی مشخص
تشخیص بیماری
اگر زخم معده موجب هیچ علائمی نشده است، پزشک احتمالا وضعیت شما را برای عفونت هلیکوباکتر پیلوری آزمایش نخواهد کرد. اما اگر با علائم این شرایط مواجه هستید یا در گذشته با آن‌ها مواجه بوده اید، انجام آزمایش بهترین گزینه است. دارو‌هایی مانند دارو‌های ضد التهاب غیراستروئیدی می‌توانند به دیواره داخلی معده آسیب برسانند، از این رو، شناسایی دلیل بروز علائم برای انتخاب روش درمان درست اهمیت دارد.
در ابتدا، پزشک پرسش‌هایی درباره سابقه پزشکی، علائم، و دارو‌های مصرفی شما خواهد داشت. سپس، وی یک معاینه بدنی شامل اعمال فشار بر شکم برای بررسی تورم، حساسیت به لمس، یا درد انجام خواهد داد. همچنین، ممکن است موارد زیر مد نظر قرار بگیرند:
آزمایش‌های خون و مدفوع که می‌توانند به شناسایی یک عفونت کمک کنند.
آزمایش تنفسی اوره. در این آزمایش بیمار یک مایع ویژه حاوی ماده‌ای به نام اوره را می‌نوشد. سپس، وی در یک کیسه تنفس می‌کند که پزشک آن را برای بررسی به آزمایشگاه ارسال می‌کند. اگر فرد دارای هلیکوباکتر پیلوری باشد، اوره در بدن وی توسط باکتری به دی اکسید کربن تبدیل می‌شود و نتایج آزمایش نشان خواهد داد که نفس فرد دارای سطوح بالاتر از حد عادی این گاز است یا خیر.
برای بررسی دقیق‌تر زخم ها، پزشک شما ممکن است از موارد زیر استفاده کند:
آندوسکوپی بخش فوقانی دستگاه گوارش. آندوسکوپ لوله‌ای باریک مجهز به یک دوربین کوچک است که از طریق گلو وارد معده و بخش بالایی روده کوچک می‌شود. این روش برای جمع آوری نمونه که برای بررسی وجود باکتری استفاده خواهد شد نیز کاربرد دارد. فرد ممکن است طی آندوسکوپی هوشیار یا بی هوش باشد، اما برای راحتی بیشتر دارو دریافت خواهد کرد.
آزمایش‌های قسمت بالایی دستگاه گوارش. در بیمارستان، فرد یک مایع حاوی ماده‌ای به نام باریم را می‌نوشد و پزشک تصویربرداری پرتو اکس را انجام می‌دهد. مایع مصرف شده گلو و معده را پوشش می‌دهد و آن‌ها را در تصویر مشخص می‌سازد.
سی‌تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری. این یک اسکن پرتو اکس قدرتمند است که تصویری با جزئیات دقیق از درون بدن ارائه می‌کند.
اگر دارای هلیکوباکتر پیلوری باشید، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی را برای بررسی احتمال سرطان معده انجام دهد که شامل موارد زیر می‌شوند:
- معاینات بدنی
- آزمایش‌های خون برای بررسی کم خونی. این شرایط می‌تواند به واسطه توموری که خونریزی می‌کند رخ دهد.
- آزمایش وجود خون پنهان در مدفوع که احتمال وجود خون در مدفوع که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیست را بررسی می‌کند.
- آندوسکوپی
- بافت‌برداری یا بیوپسی که در آن پزشک بخش کوچکی از بافت را از معده جدا می‌کند تا نشانه‌های سرطان را بررسی کند. پزشک ممکن است طی آندوسکوپی این کار را انجام دهد.
آزمایش‌هایی که تصویری با جزئیات از درون بدن ارائه می‌کنند، مانند سی‌تی اسکن، یا ام آر آی
درمان هلیکوباکتر پیلوری
اگر دارای زخم‌های معده ناشی از فعالیت هلیکوباکتر پیلوری باشید، برای از بین بردن میکروب ها، بهبود دیواره داخلی معده و پیشگیری از عود زخم‌ها نیازمند درمان خواهید بود. معمولا یک یا دو هفته طول می‌کشد تا درمان به بهتر شدن بیماری کمک کند.
احتمالا پزشک چند دارو را برای شما تجویز خواهد کرد که گزینه‌های موجود شامل موارد زیر می‌شوند:
- آنتی بیوتیک‌ها به کشتن باکتری‌ها در بدن کمک می‌کنند که از ـن جمله می‌توان به آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسین (بیاکسین)، مترونیدازول (فلاژیل)، تینیدازول (تیندامکس) و تتراسایکلین اشاره کرد. به احتمال زیاد به مصرف حداقل دو نوع از این گروه نیاز خواهید داشت.
- دارو‌هایی که مقدار اسید در معده را با مسدود کردن پمپ‌های کوچک تولیدکننده اسید کاهش می‌دهند. از جمله این دارو‌ها می‌توان به دکسلانسوپرازول (دکسیلانت)، اسومپرازول (نکسیوم)، لانسوپرازول (پرواسید)، امپرازول (پریلوسک)، پنتوپرازول (پروتونیکس)، و رابپرازول (اسیفکس) اشاره کرد.
- بیسموت ساب‌سالیسیلات که ممکن است به کشتن هلیکوباکتر پیلوری همراه با آنتی بیوتیک‌های مصرفی شما کمک کند.
- دارو‌هایی که هیستامین را مسدود می‌کنند. هیستامین می‌تواند معده را به تولید اسید بیشتر تشویق کند. از جمله این دارو‌ها می‌توان به سایمتیدین (تاگامت)، فاموتیدین (فلوکسید، پپسید)، نیزاتیدین (اکسید)، و رانیتیدین (زانتاک) اشاره کرد.
روند درمان ممکن است شامل مصرف ۱۴ یا تعداد بیشتری قرص در روز برای چند هفته باشد که به نظر بسیار زیاد می‌رسد. اما دنبال کردن دستورات پزشک و مصرف دارو‌های تجویزی اهمیت دارد. اگر آنتی بیوتیک ها به درستی مصرف نشوند، باکتری‌ها می‌توانند در برابر آن‌ها مقاوم شوند که درمان عفونت‌ها را دشوارتر می‌سازد. اگر دارو‌ها شما را اذیت می‌کنند با پزشک خود درباره گزینه‌های درمان دیگر و چگونگی تحمل عوارض جانبی صحبت کنید.
یک یا دو هفته پس از اتمام درمان، پزشک نفس یا مدفوع شما را بار دیگر آزمایش خواهد کرد تا از بهبود کامل عفونت اطمینان حاصل کند.
پیشگیری
شما می‌توانید با اقداماتی مشابه که برای محافظت از خود در برابر میکروب‌های دیگر انجام می‌دهید از ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری نیز پیشگیری کنید. در همین راستا می‌توانید موارد زیر را مد نظر قرار دهید:
- شستشوی دست‌ها پس از استفاده از توالت و پیش از آماده کردن یا خوردن غذا. به فرزند خود نیز این کار را آموزش دهید.
- پرهیز از غذا یا آب ناسالم و کثیف.
- پرهیز از مصرف هر چیزی که به خوبی پخته نشده است.
- پرهیز از مصرف غذا‌هایی که به صورت غیر بهداشتی آماده شده اند.
اگرچه استرس، غذا‌های تند، الکل و سیگار کشیدن موجب زخم‌های معده نمی‌شوند، اما می‌توانند شرایط آن‌ها را تشدید کرده و از بهبود سریع جلوگیری کنند. با پزشک خود درباره روش‌های مدیریت استرس، بهبود رژیم غذایی، و ترک سیگار و الکل صحبت کنید.
