به‌نظر می‌رسد اقدامات بانک مرکزی برای جلوگیری از افزایش چک‌های برگشتی موفقیت‌آمیز بوده است. یکی از اقدامات بانک مرکزی حمایت از قانون «اصلاح قانون صدور چک» در سال گذشته بوده است.
کاهش چک‌های مبادله‌ای
آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد در فروردین‌ماه ۹۸، در کل کشور حدود ۴/ ۵ میلیون فقره چک به ارزش ۱/ ۵۴ هزار میلیارد تومان مبادله شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۴/ ۲۹ درصد و ۵/ ۴۷ درصد کاهش نشان میدهد. در ماه نخست سال‌جاری، نیمی از تعداد چک‌های مبادله‌ای (۷/ ۴۹ درصد) در سه استان تهران، اصفهان و خراسان مبادله شده که به ترتیب با ۹/ ۳۱ درصد، ۵/ ۹ درصد و ۳/ ۸ درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. از نظر ارزشی نیز حدود ۳/ ۶۱ درصد از ارزش چک‌های مبادله شده در سه استان تهران، خراسان رضوی و اصفهان مبادله شده است که بیشترین سهم به استان تهران با ۷/ ۴۸ درصد تعلق داشته است. در استان تهران حدود ۷/ ۱ میلیون فقره چک به ارزش ۴/ ۲۶ هزار میلیارد تومان مبادله شده است. آمارها نشان میدهد در فروردین‌ماه ۲/ ۹۰ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۲/ ۸۹ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای وصول شده است.
بررسی آمار چک‌های وصولی
آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد در نخستین ماه سال‌جاری، در کل کشور حدود ۹/ ۴ میلیون چک به ارزش ۳/ ۴۸ هزار میلیارد تومان وصول شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۱/ ۳۰ درصد و ۳/ ۴۸ درصد کاهش را نشان میدهد. نگاهی به آمار چک‌های وصولی در بین استان‌های کشور نشان میدهد بیشترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله‌ای در استان به ترتیب به استان‌های گیلان، البرز و یزد اختصاص داشته است و در مقابل استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و ایلام کمترین‌این نسبت را داشته‌اند. از نظر ارزشی نیز در بین استان‌های کشور بیشترین نسبت ارزش چک‌های وصولی به کل ارزش چک‌های مبادله‌ای در استان به ترتیب به استان ایلام، کهگیلویه و بویر احمد، خوزستان و لرستان اختصاص داشته است. در مقابل استان‌های کرمان، اصفهان و سمنان کمترین نسبت ارزش چک‌های وصولی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.
آنالیز آمار چک‌های برگشتی
گزارش بانک مرکزی از آمار چک‌های برگشتی نشان میدهد که در فروردین‌ماه سال‌جاری، ۵۲۵ هزار فقره چک به ارزش ۸/ ۵ هزار میلیارد تومان برگشت داده شده که ۸/ ۹ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۸/ ۱۰ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای را شامل می‌شود.
اما نکته مهم در مورد آمار چک‌های برگشتی‌این است که به نسبت ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۷/ ۲۱ درصد و ۱/ ۴۰ درصد کاهش را داشته است. نگاهی به آمار چک‌های برگشتی در استان‌های کشور نیز نشان میدهد که بیشترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده به استان‌های کرمان، اصفهان و سمنان اختصاص داشته است. در مقابل کمترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده نیز به استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و لرستان تعلق داشته است. در استان تهران نیز بیش از ۱۶۵ هزار فقره چک به ارزش ۷/ ۲ هزار میلیارد تومان برگشت داده شده است. به عبارت دیگر در فروردین‌ماه در استان تهران ۶/ ۹ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۴/ ۱۰ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای برگشت داده شده است. آمارها نشان میدهد در اولین ماه سال‌جاری، ۹۶ درصد از تعداد چک‌های برگشتی به‌دلیل فقدان موجودی بوده است. در کل کشور بیش از ۵۰۴ هزار فقره چک به ارزش ۵/ ۵ هزار میلیارد تومان به‌دلیل کسری موجودی برگشت داده شده است. گزارش بانک مرکزی نشان میدهد در فروردین‌ماه در بین استان‌های کشور بیشترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به دلایل کسری موجودی به کل ارزش چک‌های برگشتی به ترتیب به استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، کرمان و ایلام و زنجان اختصاص یافته است. در مقابل استان‌های البرز، هرمزگان و سیستان و بلوچستان کمترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به دلایل کسری و فقدان موجودی به کل ارزش چک‌های برگشتی در استان را به خود اختصاص داده است.
چک‌های وصولی برحسب عادی و رمزدار
چک را می‌توان به دو دسته چک عادی و رمزدار تقسیم کرد. بانک مرکزی در گزارش فروردین‌ماه نشان میدهد که از ۴/ ۵ میلیون فقره چک وصولی، ۸/ ۴ میلیون فقره چک عادی و ۶/ ۰ میلیون فقره رمزدار بوده است. براین اساس در کل کشور ۳/ ۸۹ درصد از کل تعداد چک‌های وصولی، عادی و ۷/ ۱۰ درصد رمزدار بوده است. از نظر مبلغی نیز آمارها نشان میدهد ۴/ ۱۹۳ هزار میلیارد تومان چک وصول شده که حدود ۳/ ۴۸ هزار میلیارد تومان چک عادی و بیش از ۱۴۵ هزار میلیارد تومان چک رمزدار بوده است. به عبارتی در کل کشور ۲۵ درصد از کل ارزش چک‌های وصولی، عادی و ۷۵ درصد رمزدار بوده است. گزارش بانک مرکزی نشان میدهد در فروردین‌ماه ۹۸، حدود ۵۸۱ هزار فقره چک رمزدار به ارزش ۱۴۵ هزار میلیارد تومان وصول شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۵/ ۶۱ درصد و ۲/ ۵۳ درصد کاهش داشته است. آمارها نشان میدهد در ماه نخست سال‌جاری، ۴۴ درصد از تعداد چک‌های رمزدار وصولی در سه استان تهران، خراسان رضوی و اصفهان وصول شده که به ترتیب ۴/ ۲۸ درصد، ۳/ ۸ درصد و ۱/ ۷ درصد از تعداد چک‌های رمزدار کشور را به خود اختصاص داده‌اند. از نظر ارزش چک‌های رمزدار نیز ۸/ ۷۴ درصد از ارزش چک‌های فوق در استان تهران، ۱/ ۳ درصد در استان اصفهان و ۳ درصد در خراسان رضوی وصول شده است.
روند نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای
نگاهی به روند نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در سال گذشته و مقایسه آن با نخستین ماه سال‌جاری نشان میدهد که نسبت چک‌های برگشتی از نظر مبلغ در فروردین سال‌جاری به نسبت فروردین سال گذشته ۴/ ۸ واحد درصد کاهش داشته است. براساس گزارش بانک مرکزی، نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در فروردین سال گذشته ۲/ ۱۹ درصد بوده است. این در حالی است که در فروردین‌ماه سال‌جاری این نسبت به ۸/ ۱۰ درصد رسیده است. آمارها نشان میدهد که روند این نسبت از نظر مقداری و مبلغی در سال ۹۷ کاهشی بوده است؛ به‌طوری‌که نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در فروردین‌ماه ۹۷ بیشترین مقدار در طول سال را به خود اختصاص داده است و از ۲/ ۱۹ درصد به ۴/ ۹ درصد در اسفندماه رسیده است. اگرچه این نسبت در نخستین ماه سال با افزایش ۴/ ۱ واحد درصدی به نسبت ماه قبل مواجه شده اما نگاهی به روند ماهانه این نسبت در سال‌های گذشته نشان میدهد که این افزایش دلیل فصلی داشته و احتمالا به‌دلیل کوتاه بودن روزهای کاری در فروردین‌ماه و کاهش نقدینگی پس از پایان تعطیلات نوروز بوده است. در واقع به‌نظر می‌رسد برای دقیق‌تر بودن مقایسه باید این نسبت را در فروردین‌ماه امسال با سال گذشته مقایسه کرد که نشان از کاهش دارد. نگاهی به نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های عادی و رمزدار نیز نشان میدهد که در سال ۹۵ این نسبت از نظر مبلغی ۶/ ۲ درصد بوده که با رشد ۳/ ۴ واحد درصدی در سال ۹۶ به ۹/ ۶ درصد رسیده است. اما این نسبت در سال ۹۷ با کاهش قابل‌توجهی مواجه شده است؛ به‌طوری‌که در‌این سال به ۴/ ۳ درصد رسیده است. آمارها نشان می‌دهند که نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های عادی و رمزدار در نخستین ماه سال‌جاری ۹/ ۲ درصد بوده که به نسبت میانگین سال گذشته نیز ۵/ ۰ واحد درصد کمتر بوده است. فروردین سال گذشته این نسبت ۳/ ۵ درصد بوده است که در سال‌جاری با کاهش خوبی همراه بوده است. با این مقایسه می‌توان پیش‌بینی کرد که امسال نسبت چک برگشتی با کاهش قابل‌ملاحظه‌ای همراه باشد.
