علاقه به نگهداری گونه‌های جانوری وحشی یا گونه‌های غیربومی طی سالهای اخیر به شدت در بین برخی اقشار رواج یافته است. این در حالیست که نگهداری از گونه‌های جانوری وحشی بومی و غیربومی از جمله ایگوانا، سنجاب، مار، لاک پشت، سمندر، میمون و غیره به عنوان حیوان خانگی و نگهداری آنها در منزل علاوه بر امکان ابتلا به برخی بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان منجر به صید هرچه بیشتر این گونه‌ها از طبیعت توسط افراد سودجو و تهدید نسل آنها در زیستگاه‌های طبیعی خواهد شد، بطوری که نسل برخی از این گونه‌ها در طبیعت در حال انقراض است.
نگهداری حیوانات حیات وحش جرم است
عباس میرزا کریمی (فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست دماوند) درباره نگهداری حیوانات حیات وحش در منازل گفت: نگهداری حیوانات وحشی چه حیوانات حیات وحش ایران و چه حیوانات حیات وحش دیگر کشورها مانند میمون ایگونا مار و غیره ممنوع است و خرید و فروش آن نیز به نوعی جرم محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: نگهداری حیات وحش نیاز به مجوز سازمان حفاظت محیط زیست دارد، مجوزی هم که صادر می‌شود، برابر شرایط و دستورالعمل‌هایی است که بررسی شده و باید براساس شرایط سازمان باشد.
فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست دماوند تاکید کرد: قاچاق حیات وحش یکی از پرسودترین قاچاق‌ها محسوب می‌شود و متاسفانه در کشور ما هم قاچاق صورت می‌گیرد و چون نظارتی بر ورود این حیوانات نیست، علاوه بر اینکه بر تنوع‌زیستی تاثیرگذار است، بیماری‌هایی را به انسان و محیط‌زیست منطقه منتقل می‌کنند از جمله بیماری‌های پوستی و بیماری‌هایی که از حیوانات به انسان منتقل می‌کنند، چرا که در شرایط بدی قاچاق شده و وارد کشور می‌شوند.
وی با اشاره به پرورش و نگهداری برخی جانوران مانند عقرب که به تازگی در فضای مجازی شدت گرفته‌است، گفت: متاسفانه شاهد هستیم که برخی از سایت‌ها نیز این موضوع را مانند پرورش عقرب تبلیغ می‌کنند، در حالی که خرید و فروش و تکثیر و نگهداری آن در فضای مجازی جرم است و تحت پیگرد قرار می‌گیرند، البته مجوزهایی در خصوص تکثیر و نگهداری آن از طریق سازمان ارائه خواهد شد.
میرزاکریمی با بیان اینکه وظیفه برخورد با خرید و فروش و نگهداری حیوانات بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است، خاطرنشان کرد: سازمان مکاتباتی را با گمرک در خصوص ورود و قاچاق این حیوانات دارد و در مبادی ورودی وظیفه گمرک است که مانع ورود حیوانات قاچاق به کشور شود، البته یگان حفاظت محیط زیست هم در صورتی که گزارشی مبنی بر ورود و یا خروج حیوانات حیات وحش داشته باشد، قطعا اقدام خواهد کرد، در مرزهایی مانند سیستان و بلوچستان نیز کشفیات خوبی در خصوص حیوانات قاچاق وجود دارد.
تب نگهداری از حیوانات حیات وحش خطرات بسیاری ایجاد می‌کند
علیرضا شهرداری (فعال محیط زیست) با اشاره به تب نگهداری از حیوانات حیات وحش توسط برخی‌ها گفت: تب نگهداری از حیوانات در بسیاری از افراد وجود دارد، وقتی این علاقه هدایت نمی‌شود میتواند خطرات بسیاری هم برای حیات وحش و هم برای انسان ایجاد کند.
وی با بیان اینکه در دنیا دو نوع حیوان خانگی یا پت وجود دارد، تصریح کرد: پت‌ها شامل سگ و گربه هستند، که این حیوانات می‌توانند با شرایطی که انسان زندگی می‌کند، خود را به وفق‌داده و زندگی کنند، یعنی می‌توانند، روی هر چیزی که انسان راه می‌رود، راه بروند و هر دمایی را که انسان تحمل می‌کند، تحمل کنند، اما برخی از انسان‌ها به سراغ حیوانات خاص خانگی می‌روند و از آنجا که این علاقه در انسان‌ها وجود دارد که حیوانات طبعیت را نگهداری کنند، یک عرضه و تقاضا ایجاد می‌شود و برخی نیز دنبال زنده‌گیری حیوانات حیات وحش می‌افتند، اما در کشورهای پیشرفته به دلیل این که به حیات وحش صدمه وارد نشود، اقدام به پرورش حیوانات حیات وحش کردند و با تغییرات ژنتیکی گونه‌هایی ایجاد کردند که در طبیعت وجود ندارند، اما می‌توان از آنها در شرایط خانگی نگهداری کرد مانند انواع مارها.
این فعال محیط‌زیست با بیان اینکه متاسفانه در کشورمان پرورش‌دهنده حیوانات خاص خانگی به صورت قانونی نداریم، گفت: تمام حیوانات خاص که در منازل نگهداری می‌شوند به صورت قاچاق وارد شده و خرید و فروش می‌شود، در حالی که بسیاری از این افراد که علاقه‌مند به نگهداری حیوانات خاص خانگی هستند، علم نگهداری حیوانات را نیز ندارند و حیوان در شرایط بدی نگهداری شده و مشکلاتی برای آن حیوان نیز ایجاد می‌شود.
وجود حیوانات غیربومی، حیات وحش کشور را نابود می‌کند
شهرداری با بیان اینکه در کشور ما حیات وحش بسیار غنی وجود دارد، تصریح کرد: اگر برخی گونه‌ها که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند، به هر دلیلی از جمله فرار در حیات وحش رها شوند، بسیار بسیار می‌توانند برای طبیعت مضر باشند، چرا که هیچ گونه غیربومی نباید در هیچ جایی از دنیا جابجا شوند.
وی ادامه داد: هر یک از زیستگاه‌های حیات وحش در کشورهای مختلف در طی قرن‌ها شکل گرفته‌اند و انواع و اقسام گونه‌های جانوری گیاهی و حشرات در این اقلیم‌ها به صورت مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند و اگر هر گونه مهاجمی وارد این اقلیم‌ها شود، می‌توانند حیات وحش منطقه را نابود کنند. به طور مثال اگر میمون‌های رزوس در حیات وحش ایران رها شوند، می‌توانند حیات وحش را به طور کامل نابود کنند، چرا که می‌توانند در طبیعت زنده بمانند و نظم طبیعت را برهم زنند. همچنین این گونه‌های مهاجم باعث انتقال بیماری‌های مختلف در طبیعت می‌شوند و به بروز بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوانات از جمله بیماری‌هایی مانند ابولا می‌انجامد.
این فعال محیط‌زیست خاطرنشان کرد: این حیوانات تا زمانی که کوچک هستند، قابل کنترل بوده اما به محض اینکه کمی بزرگ شوند، غیرقابل کنترل بوده و بسیار خطرناک هستند و گذشته از بیماری‌هایی که می‌توانند به انسان نیز منتقل کنند به دلیل مهاجم بودنشان می‌توانند با دندان‌هایشان صاحبشان را بدرند. همچنین به دلیل اینکه مانند سگ‌ها و گربه‌ها آموزش پذیر نیستند، باعث می‌شود صاحبانشان دیگر این حیوانات را نگهداری نکنند و در طبعیت رها کنند.
شهرداری در خصوص گونه‌های دیگری از حیوانات خاص خانگی گفت: گونه‌هایی مانند ایگوانا اگرچه به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند، اما در صورت رهاسازی در طبیعت نمی‌توانند در شرایط اقلیمی کشور ما زنده بمانند و گونه مهاجم محسوب نمی‌شوند و نگرانی از این بابت برای ما ایجاد نمی‌کنند. همچنین انواع مارها نیز وارد کشور می‌شوند، اما این نگرانی در خصوص این مارها وجود ندارد، چرا که آنها نمی‌توانند با شرایط کشور ما سازگار شوند، اما دوزیستان از گونه‌هایی هستند که می‌توانند به راحتی در اقلیم کشور ما سازگار شوند که یکی از این گونه‌ها لاک‌پشت است.
گونه‌های بومی کشور خجالتی‌اند
وی ادامه داد: لاک‌پشت گوش قرمز نیز که در ایام عید بیشتر مشاهده می‌شود، در کشورهای دیگر پرورش یافته و وارد کشور می‌شوند و با قیمت بسیار اندکی به فروش می‌رسد و افراد ناآگاه نیز این لاک‌پشت‌ها را خریداری می‌کنند. از لاک پشت گوش قرمز در کشورهای دیگر به عنوان حیوان خانگی یا پت نگهداری می‌شود، اما قیمت بسیار بالایی دارد و به راحتی در اختیار همه افراد قرار نمی‌گیرد، اما در کشورما به دلیل اینکه این لاک پشت به ارزانی در اختیار همه قرار می‌گیرد و خریداری می‌شود، بعد از مدتی در برکه‌های آبی رها می‌شوند و وقتی وارد آب‌های کشور می‌شود، یک گونه بسیار مقاوم است و نظم زیستگاه را برهم زده و گونه‌های بومی منطقه را که خجالتی نیز هستند از بین برده و به گونه غالب تبدیل می‌شوند و این اتفاق بسیار وحشتناکی برای حیات وحش ما است.
وی ادامه داد: همه گونه‌های جانوری با جابه‌جایی‌شان می‌توانند خطرناک باشند، یکسری از این جابجایی‌ها از کشوری به کشور دیگر و یکسری از این جابجایی‌ها از شهری به شهر دیگر است. به طور مثال تهران پرندگان زیادی دارد که با اقلیم آن سازگار هستند، اما افرادی مرغ مینا و بلبل خرما را برای نگهداری به تهران آوردند و بعد از مدتی هم اینها به هر دلیلی رهاسازی می‌شوند و می‌توانند لانه و جوجه‌های چرخ ریسک که پرنده بومی تهران است را از بین ببرند. همچنین گونه‌ای مانند سنجاب که بومی رشته کوه‌های زاگرس است، اما به دلیل اینکه علاقه‌مندان به نگهداری این نوع حیوان بسیار زیاد است به صورت وحشتناک قاچاق شده و به فروش می‌رسند و بعد از مدتی در طبیعت شهری دیگر رهاسازی می‌شوند. سنجاب در زاگرس بسیار مفید است و در کشت جنگل کمک می‌کند، اما در ایستگاه‌های غیر از ایستگاه خود به عنوان یک آفت محسوب می‌شود.
نگهداری از حیوانات خاص خانگی "پُز اجتماعی" است
میر محمود حریرچی (جامعه‌شناس) به آسیب‌شناسی چرایی نگهداری از حیوانات حیات وحش در منازل پرداخت و گفت: جامعه متمول ما برای پز اجتماعی راه‌های متعددی دارد، یکی از این پزهای اجتماعی نگهداری از حیوانات آن هم به شیوه عجیب و غریب است، اینکه حیوان به عنوان مونس نگهداری شود، موضوع دیگری است، اما این وضعیت عجیب و غریب که بعضا خشن هم هست نشان‌دهنده این است که فقط به دنبال نمایش و پزدادن هستند.
وی با بیان اینکه این موضوع در بین قشر متمول یک امر معمولی و متعارف است، گفت: هر چقدر این امر در جامعه نامتعارف است و عموم جامعه این رفتار را پس می‌زند، اما از قرار معلوم این نوع رفتار در ذهن برخی از متمولین نامتعارف نیست و به همین دلیل به نوعی رقابت بین این قشر در این زمینه ایجاد شده‌است.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه این نوع رفتار مطابق شئونات یک جامعه نیست به ویژه جامعه ما که بیش از نیمی از آن فقیر و محروم هستند، گفت: چطور یک گروه می‌توانند، اینقدر نسبت به این مسائل بی‌تفاوت باشند. این افراد نوکیسه‌ها هستند، چراکه همانطور که در گذشته شاهد بودیم افرادی که با تلاش و کار درآمد سرشاری داشتند، هیچ گاه برای این نوع کارها هزینه‌ای پرداخت نمی‌کردند و به فکر دیگر اقشار جامعه بودند و در گذشته افراد متمول به فکر پز دادن نبودند و این در مرام آنها نبود، اما کسی که پول بادآورده‌ای را به دست آورده و در شرایط بی‌برنامه اقتصادی در کشور پول‌های هنگفتی شامل حالش شده، قطعا چون راه صحیح پول خرج کردن را هم نمی‌دانند به این شکل هزینه کرده و سرگرمی‌هایشان به جای اینکه سرگرمی‌های سالم باشد، خود را درگیر چنین مسائلی می‌کنند.
"خودنمایی در جامعه" به وجه غالب تبدیل شده‌است
حریرچی با بیان اینکه خودنمایی در جامعه ما به یک وجه غالب تبدیل شده است، خاطرنشان کرد: متاسفانه افراد به اشکال مختلف خودنمایی و خودخواهی دارند و سعی دارند، خود را با داشته‌های مالی که می‌توانند به آن تظاهر کنند، نشان دهند. افراد فکر می‌کنند خود را باید با موضوعات لاکچری نشان دهند و کمبودهای شخصیت‌شان را به این طریق جبران می‌کنند. این رفتارها به نوعی خشونت است یعنی پز اجتماعی که با آزار حیوانات انجام می‌شود.
حریرچی معتقد است؛ نگهداری حیوانات وحشی نوعی تفریح خشونت‌بار است، چراکه حیوانات را اسیر خود کرده‌‌اند.
وی با بیان اینکه نگهداری این نوع حیوانات به نوعی شکلی از خشونت است، گفت: اما به نظرم این یک مد گذرا است و در دراز مدت پس زده خواهد شد، البته نقش شبکه‌های مجازی در ترویج این پز بسیار مهم است، اما مردم آنقدر گرفتاری و مشکلات دارند که به این مسائل نمی‌توانند بپردازند و این افراد یک تعداد محدودی هستند و جامعه ما نیز مانند هر جامعه دیگری تعدادی افراد را دارد که رفتارهای نابهنجار از خود نشان می‌دهند.
"برتری‌جویی" و "حس قدرت" از دلایل نگهداری حیوانات خاص
مصطفی فروتن (رفتارشناس اجتماعی) نیز با بیان اینکه تغییراتی که در زندگی امروز ایجاد شده باعث شده، اولویت‌های زندگی تغییر کند، گفت: در حدود ده بیست سال پیش نگهداری از حیوانات به نگهداری از چند جوجه یا در نهایت چند بچه گربه ختم میشد، دلایل مختلفی باعث شد تا نگهداری از حیوانات در منزل دچار تغییر شود و پس از یک دوره کوتاه شاهد بودیم که سگ‌ها و گربه‌ها نیز به داخل منزل راه پیدا کردند، اما امروز شاهد هستیم که یکسری حیوانات غیرمتعارف از حیات وحش وارد زندگی انسان شده‌اند، حضور این حیوانات در منزل میتواند احساساتی از جمله برتری‌جویی و حس قدرت را به صاحب آن حیوان بدهد.
وی با بیان اینکه امروزه شاخص‌ها تغییر کرده و لاکچری بودن اهمیت زیادی پیدا کرده است، تصریح کرد: برطرف کردن حس عدم اعتماد به نفس در آدمها و علاقه‌مندی برخی افراد به گونه‌های خاصی از حیوانات باعث شده تا حیوانات حیات وحش هم به داخل خانه ها پا بگذارند. از فروشگاه‌های حیوانات وحشی تا وجود باغ وحش‌های شخصی که در خانه‌های گران قیمت وجود دارد. اساسا این حیوانات از گونه‌های کمیاب هستند و نگهداری آنها هزینه بسیاری دارد و گاهی روزانه بین ۱۵ تا ۲۰ کیلو گوشت مصرف این حیوانات وحشی است.
این رفتارشناس با اشاره به مراجعه برخی افراد به او برای مشاوره در زمینه نگهداری این نوع از حیوانات گفت: در یک مورد فردی در خواست مشاوره برای یک گونه گرگ داشت که در باغ وحشی خصوصی این فرد در یک آپارتمان در شمال شهر تهران نگهداری میشد. در این باغ‌وحش خصوصی انواع و اقسام حیوانات وحشی در این منزل نگهداری می‌شدند و برخی از حیوانات درنده روزانه بین ۱۵ تا ۲۰ کیلو گوشت مصرف می‌کردند و از آنجا که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست نگهداری این نوع حیوانات جرم محسوب می‌شود، اگر این حیوانات بیمار شوند صاحبان آنها نمی‌توانند به مراکز درمانی مراجعه کنند و از همین‌رو مجبور هستند دامپزشک را برای معالجه به منزل بیاورند.
حضور حیوانات عظیم‌الجثه در خیابان‌ها شمال تهران در ساعات پایانی شب
فروتن با اشاره به حضور حیوانات حیات وحش در فیلم‌های سینمایی گفت: امروزه در فیلم‌های سینمایی به عنوان بُعد فرهنگی نیز شاهد حضور حیوانات حیات وحش در فیلم‌های سینمایی هستیم که نشان دهنده این است، به نوعی ذائقه فکری مخاطب تحریک می‌شود و این تحریک شدن تا جایی پیش می‌رود که ساختار زندگی یک سری از افراد را به طور کلی تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
وی با اشاره به حضور این حیوانات به همراه صاحبانشان در ساعات پایانی شب در خیابان‌ها گفت: در پایان شب در مراسمی که در خیابان‌های شمال شهر تهران به عنوان دور دور از آن یاد می‌شود، می‌توانیم سگ‌های عظیم‌الجثه یا حیواناتی را مشاهده کنیم که در شرایط عادی معمولا جای آنها در شهر نیست. همچنین آتلیه‌هایی که حیوانات وحشی را اجاره می‌کنند تا مراجعه‌کنندگان آنها بتوانند با این حیوانات عکس بیاندازند.
فروتن در بخش دیگری از صحبت‌هایش با بیان اینکه در نهایت همزیستی غیرمسالمت‌آمیز بین انسان و حیوانات وحشی باعث دو نوع آسیب می‌شود، گفت: گاهی اوقات با نگهداری از یک حیوان هم انسان سود می‌برد و هم حیوان که به آن همزیستی مسالمت‌آمیز گفته می‌شود، اما در نگهداری از حیوانات حیات وحش ما از یک سو با حیواناتی روبرو هستیم که از یک سو خلق وخوی وحشی دارند، اما به دلیل تغییر در چرخه طبیعی زندگی‌شان دچار افسردگی، شکنجه و حتی مرگ می‌شوند و این دقیقا حیوان‌‌آزاری است.
حوادث نگهداری از حیوانات خاص خانگی بسیار زیاد است
وی ادامه داد: اگرچه صاحب یک حیوان وحشی تصور می‌کند، همه امکانات را برای این حیوان در منزل آماده کرده است، اما غافل از اینکه حیوان در طبعیت راحت‌تر زندگی می‌کند و این نوع زندگی باعث افسردگی حیوان می‌شود. همچنین برخی رفتارهای نمایشی که با مفاهیم شرطی کردن برای حیوانات است، آنها را مجبور به انجام یک سری رفتارهای خاص می‌کنند که متاسفانه این اقدامات مصداق شکنجه است و گاهی اوقات باعث از بین رفتن و پیری زودرس برای حیوانات می‌شود، در حالی که در کشورهای توسعه یافته در مدتی از سال باغ وحش تعطیل می‌شود تا حیوانات راحت بوده و در تعامل با انسان نباشند.
این رفتارشناس تصریح کرد: از سوی دیگر فردی که اقدام به نگهداری از حیوانات حیات وحش می‌کند، برای این است که به چیزهای بهتری دست پیدا کند، مانند قدرت اما بعد از مدتی به دلیل عدم رسیدن به این قدرت دچار سرخوردگی و یاس می‌شود. گاهی اوقات شاهد اتفاقات ناگواری هستیم و از آنجا که به دلیل اینکه نگهداری حیوانات وحشی جرم است، خیلی از حوادثی که تحت تاثیر نگهداری این حیوانات ایجاد می‌شود، گزارش نمی‌شود و ما تصور می‌کنیم که هیچ خبری نیست، اما اعداد و ارقام واقعی اما غیرثبت شده وجود دارد و به ما نشان می‌دهد که خطرات نگهداری از این حیوانات بسیار زیاد است.
