مصرف مواد غذایی سالم برای بسیاری از خانواده‌ها و شهروندان به سبک زندگی تبدیل شده است. سبک زندگی‌ای که اصطلاح ارگانیک (محصولات به دور از کود و آفتکش شیمیایی) را وارد سبد خرید آن‌ها کرده است. به‌خاطر همین هم فروشگاه مواد غذایی با محوریت فروش محصولات ارگانیک در شهر‌ها مانند قارچ رشد کرده‌اند.
فروشگاه‌هایی که به اسم ارگانیک بودن محصولات‌شان، پول خوبی هم از خریدار‌ها به جیب می‌زنند؛ اما آیا همه آن‌ها واقعاً سالم‌اند و غذای با سازوکار ارگانیک را به مشتری‌هایشان عرضه می‌کنند؟
فروشگاه‌های محصولات ارگانیک بزرگ‌اند. دکور‌های اغلب‌شان با چوب و کاه تزیین شده است. قفسه‌های میوه و مواد غذایی کشاورزی، شیر و لبنیات و حتی بخشی از دکور یخچال‌های عرضه گوشت سالم هم از چوب پوشانده شده است، بوی اغلب‌شان هم مشترک است، بسیاری از آن‌ها بوی کاه و بوی تند روستا یا چیزی شبیه به آن را می‌دهند.
با وجود وجه ظاهری مشترک همه فروشگاه‌های ارگانیک، اما تفاوت‌هایی در فروشگاه‌ها چه مغازه‌هایی که به‌صورت مستقیم عرضه محصولات دارند و چه فروشگاه‌هایی که اینترنتی فروش دارند، وجود دارد. اولین تفاوتی که در محصولات وجود دارد، تفاوت در هزینه‌هاست. هر فروشنده‌ای محصولات ارگانیک آن را با یک قیمتی به فروش می‌رساند.
بادمجانهای قلمی یک‌دست مشکی و یک‌اندازه در مغازه‌ای ۴۰۰۰تومان و در فروشگاه اینترنتی دیگری ۵۷۰۰هزار تومان به فروش می‌رسد. اسپاگتی غیرارگانیکی که در فروشگاه‌ها ۳ هزار‌تومان است، در برخی از فروشگاه‌های ارگانیک ۱۰هزار تومان و در فروشگاه ارگانیک دیگری هم ۱۱ هزار تومان فروخته می‌شود. کره‌محلی در فروشگاهی با ۲۰ تا ۳۰ درصد تخفیف، ۱۱ هزاروپانصد‌تومان و تولیدکننده محصول ارگانیکی دیگری کره‌اش را ۲۰هزار تومان به فروش می‌رساند.
چیپس ارگانیک در فروشگاهی ۷۹۰۰تومان و در شعبه دیگری از همان فروشگاه، ۹۰۰۰تومان است. این، اما تنها تفاوت محصولات ارگانیک نیستند. بسیاری از محصولاتی که در فروشگاه‌های عرضه محصولات سالم یا ارگانیک به فروش می‌رسند، نام و نشان ندارند. بسیاریشان در ظرفی یک‌دست سفید و بدون لیبل بسته‌بندی شدهاند.
اگر هم خریداری از فروشنده‌ای بپرسد که چرا این محصول‌تان نام و نشانی ندارد و مشخصات تاریخ تولید و انقضا روی آن عرضه نشده، جواب‌ها مشترک است: «خودمان مستقیم از کشاورز و تولیدکننده می‌خریم.» بسیاری از محصولات ارگانیک به اسم سالم بودن، در شرایط باز و بدون بسته‌بندی به فروش می‌رسند.
حرف از سلامت محصولات فروشگاه‌های ارگانیک، اما زمانی بغرنج و حساس می‌شود که طبق آمار انجمن ارگانیک کشور متولی اصلی عرضه محصولات ارگانیک، کمتر از ۷۰فروشگاه عرضه محصولات ارگانیک مجوزدار در سطح کشور وجود دارند و تنها چهار فروشگاه اینترنتی هم اجازه فعالیت دارند. تعداد فروشگاه‌های ارگانیکی که این روزها در هر محله‌ای و در سر هر چهارراهی وجود دارد، اما خلاف این را میگوید. فروشگاه‌هایی که با فونت بزرگ سبزرنگ و چشمک‌زن‌شان داد می‌زنند که فقط در اینجا محصول ارگانیک به فروش می‌رسد.
باید نشان‌دار باشند
خانم «شبنم وثوقی» دبیر انجمن ارگانیک کشور، با تکلیف بسیاری از فروشگاه‌های محصولات ارگانیکی که در سطح شهر وجود دارد را مشخص می‌کند: «یک‌سری از آن‌ها مجوز ندارند و بدون اجازه کار می‌کنند.» محصولات ارگانیک و فرآیند ارگانیکی یک محصول، اما پروسه طولانی دارد: «فرآیند تولید محصولات ارگانیک بین یک تا سه سال طول میکشد و این محصولات در همه‌جای دنیا دارای لوگوی ملی یا بینالمللی هستند.
با لوگوی مصرف‌کنندگان ارگانیک بودن محصول را شناسایی و اقدام به خرید می‌کنند.» بنابراین محصولی را میتوان ارگانیک نامید که تحت نظارت یکی از شرکت‌های بازرسی داخلی یا خارجی ذی‌صلاح باشد و فرآیند تولید تا عرضه آن بر اساس یکی از استاندارد‌های کشاورزی ارگانیک طی شده باشد: «گواهی ارگانیک یک محصول اسم شرکت گواهیدهنده و نوع استاندارد آن را مشخص می‌کند.
او تأکید می‌کند: «مصرف‌کنندگان باید توجه داشته باشند محصولی ارگانیک است که گواهی و لوگوی ارگانیک داشته باشد. گواهی ارگانیک توسط هفت شرکت بازرسی کننده که زیر نظر سازمان ملی استاندارد فعالیت می‌کنند، صادر می‌شود.
تولیدکننده‌ای محصول ارگانیک قبل از ارائه محصول خود به بازار، مدارک خود را به انجمن ارگانیک ایران ارائه می‌دهد تا پس از تأیید، کد ۱۸رقمی به‌عنوان شناسه و لوگوی انجمن به تولیدکننده ارائه شود. در این کد تمام شاخصه‌ها اعم از شرکت بازرسی‌کننده، نوع گواهی، محل مزرعه و تولید، نوع محصول لحاظ می‌شود و مصرف‌کننده با وارد کردن این کد و شناسه در سامانه انجمن ارگانیک میتواند محصول خریداری‌شده را رهگیری کند و از ارگانیک بودن آن مطمئن شود.
وثوقی معتقد است که مشکل اصلی تولیدکننده‌های محصولات ارگانیک نداشتن صنف و اتحادیه است: «اتحادیه تولیدکنندگان مواد غذایی ارگانیک در ایران وجود ندارد؛ بنابراین آن کنترلی که باید در زمینه فروشگاه‌های عرضه محصولات ارگانیک نمی‌شود. ما روی فروشگاه‌هایی که زیرنظرمان هستند، نظارت می‌کنیم تا محصولاتی که در آنجا به فروش می‌رسد، غیرارگانیک نباشند. باید محصولات شناسنامه‌دار ارگانیک وارد این فروشگاه‌ها شوند.
۳۰درصد تا ۵۰درصد گران‌تریم
اما یک خریدار چطور باید بفهمد محصولی که به‌نام ارگانیک به او فروخته می‌شود، واقعاً ارگانیک است؟ وثوقی جواب می‌دهد: «خریدار باید از روی نشان استانداردی که روی محصولات ارگانیک خورده‌اند از ارگانیک بودن محصولی مطمئن شود. یک‌سری از محصولات ارگانیگ وارداتی هستند. این محصولات لوگوی اتحادیه اروپا را دارند. یک علامت برگ سبزرنگ روی محصولات آن‌ها حک شده است.
و اگر محصول ارگانیک در داخل ایران تولید شده باشد، لوگوی شرکت بازدیدکننده روی محصول نصب می‌شود. تشخیص ارگانیک بودن یا نبودن تنها مشکل خریدار محصولات ارگانیک نیست. قیمت‌گذاری‌های عجیب‌وغریب هم از مشکلاتی است که در فروشگاه‌های عرضه محصولات ارگانیک وجود دارد.
وثوقی با تأکید بر هزینه‌ای که تولیدکننده برای تولید محصولات ارگانیک باید بپردازد، توضیح می‌دهد: «کشاورزان محصولات ارگانیک، از بذر ارگانیک یا سموم کشاورزی طبیعی استفاده می‌کنند. به‌اضافه این‌که تولیدکننده باید هزینه بازرسی به شرکت‌های بازدیدکننده را پرداخت کند؛ بنابراین هزینه اولیه‌ای که او باید برای تولید پرداخت کند، خیلی بیشتر است.
دبیر انجمن ارگانیک با اشاره به آشفته‌بازار فروشگاه‌ها و تولیدکننده‌های ارگانیکی که فعالیت می‌کنند، تأکید می‌کند: «تولید محصول ارگانیک، فرآیند سختی است. همه‌چیز از صفر شروع می‌شود. به‌عنوان مثال، کشاورز، از پاکسازی زمین کشاورزی کارش را شروع می‌کند و تا به مرحله بسته‌بندی، همه‌چیز به‌صورت مکانیکال انجام می‌شود.
تأمین نهاد‌های ارگانیک، گران‌تر است و برای تولید محصول باید مراقبت بیشتری به خرج داد.» همه این‌ها باعث می‌شود که قیمت تمام‌شده محصولات ارگانیک بیشتر هم باشد: «در تمام دنیا محصولات ارگانیک بین ۳۰ تا ۵۰ درصد بالاتر است. این میزان افزایش قیمت هم به شرایط تولیدی بستگی دارد که خود تولیدکننده برای قیمت‌گذاری آن تصمیم می‌گیرد.» وقتی حرف از سلامت مردم است، دستگاههای نظارتی باید قوی‌تر و مقتدرانه‌تر عمل کنند. این روزها، اما عده‌ای به اسم عرضه محصولات سالم به مردم، جیب خود را پر پول می‌کنند.
