خیلی وقت‌ها شده است که به بهانه تقدیر و پیشانی نوشت از دعا صرف‌نظر کرده‌ایم. از خواستن نزد پروردگار کریم، حتی برای آرزو کردن بهانه می‌آوریم؛ چون در خیال کوچک خودمان نمی‌گنجد که چیزی هرچند دور و دست نیافتنی محقق شود. این معجزه را از سوی پروردگار نیز بعید می‌دانیم. کاش می‌دانستیم اشتیاق خدا به بنده‌اش که از او خواسته‌اش را بخواهد تا چه اندازه است!
دعا چه به عنوان یک ابراز نیاز و چه به عنوان یک نقطه آرامش به عنوان یک نیاز برای آدمی تلقی می‌شود. پروردگار بلند مرتبه در قرآن مجید در آیات بسیاری به ضرورت دعا اشاره کرده است و به دنبال آن پیامبران، امامان و مراجع همواره انسان را به دعا و نیایش با خالق خود فراخوانده‌اند. در دعا و نیایش، روح به منظور تقرب به درگاه پروردگار، به سوی مبدا غیرمادیِ جهان هستی می‌گراید و در این گرایش، موقعیت اصلی خویش و سرمایه‌های گران‌بهای خود را درک می‌کند و این‌گونه او از اسارت در چنگ ناامیدی رهایی می‌یابد.
ماه مبارک رمضان ماه دعا و نیایش به درگاه خداوند متعال است، به همین دلیل این مطلب را به نقش دعا در زندگی انسان اختصاص داده‌ایم.
دعا به عنوان سلاح برای دفع دشمنان زمانی که دست به دعا بلند می‌کنید نه تنها خداوند با روی باز به شما پاسخ می‌دهد، بلکه با این کار درهای زندگی خود را به سمت او باز نموده‌اید و به راحتی با قلب و سپس تمام وجودتان عجین می‌گردد.
محمد حکیمی یک کارشناس علوم قرآن و حدیث برایمان می‌گوید: «دعای شما به منزله دعوتی است که باعث می‌شود باری تعالی به زندگی شما قدم بگذارد. ما دعا می‌کنیم تا خداوند کنترل امور زندگی مان را به عهده گیرد و در تمام شرایط ما را یاری کند.
امامان معصوم ما همواره مردمان را به دعا نزد پروردگار برای امور مختلف دعوت کرده‌اند. به طور مثال اولین توصیه امام رضا(ع) آن است که از دعا به عنوان سلاح و حربه‌ای برای دفع دشمنان درونی و بیرونی استفاده نمایید. آن حضرت به اصحابش مکرر توصیه مى‌فرمودند: به سلاح پیامبران متصل و متوسل شوید.»
این کارشناس علوم قرآن و حدیث ادامه می‌دهد: «از ایشان پرسیدند: سلاح پیامبران چیست؟ امام در پاسخ فرموند: دعا در روایتی دیگر امام رضا(ع) فرمودند: هر کس قدرت ندارد کفاره گناهان خود را بدهد، باید بر محمد(ص) و آل او صلوات بفرستد که صلوات گناهان را از بین می‌برد. و نیز فرمودند: صلوات بر محمد و آل او در نزد خداوند ثواب تکبیر و تهلیل را دارد.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «چه داستان‌های زیادی را در مورد افرادی که در شرایط بحرانی قرار داشتند و دست نیاز به درگاه خداوند بلند کرده و در نهایت به مقصود رسیده‌اند شنیده‌ایم. برای بعضی‌ها شاید این شروعی برای پیوند با خداوند باشد و برای عده‌ای دیگر شاید پس از حل مشکل و رفع بحران دوباره همه چیز را به دست فراموشی بسپارند، اما چه باور کنیم و چه آن را به دست فراموشی بسپاریم، نیروی دعا حقیقت دارد و در زندگی عینی شاهد آن خواهیم بود.»
در چهار زمان دعا مستجاب است
«هیچ چیز نزد خدا گرامی‌تر از دعا نیست.» این جمله یکی از سخنان پیامبراعظم(ص) است. نگاهی اجمالی به سیره پیامبر اکرم (ص) و فرزندان گرامی آن بزرگوار، می‌رساند که آنان تا چه اندازه، دعا را پرعظمت و سازنده می‌دانستند.
مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی رضوان‌الله تعالی‌علیه معتقد بودند بی‌تردید همان‌طور که هر رسمی، آیینی دارد و هر حرکتی جهتی؛ و همان طور که هر ادبی آدابی دارد و هر قدمی، راهی؛ پس دعا هم آیین و راه و منش خاص خود را داراست که اگر در مجرای آن جاری شود و در پهنای آن ساری، بهتر و بیشتر و قطعی‌تر به هدف می‌رسد و به ثمر می‌نشیند. ایشان گفته‌اند:« دعا در زمان‌های معینی، سریع‌تر به آسمان می‌رسد و در مواقع مشخصی، بهتر راه بنده را به سمت ملکوت، می‌گشاید. درست مثل باران سحرگاهی و رنگین کمان عصرانه که می‌طلبد تا در پس قطره‌های رحمت، نمادی شود از زیبایی منتشره در فضای معطر آسمان.» و همچنین افزوده‌اند: «خواندن قرآن را هنگام سحر فراموش نکنید. وقتی نماز شب را خواندید، قدری قرآن بخوانید.»
بر اساس سخنان مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی در چهار جا دعا مستجاب است؛ اول در نماز وتر که یک رکعت نماز شب است؛ دوم بعد از طلوع فجر وقتی که اذان صبح را گفتند دعا مستجاب است؛ سوم و چهارم بعدازظهر و بعد از مغرب است که دعا مستجاب است و اگر حاجتی داشته باشید، به حاجت خود می‌رسید.
دعا و تاثیرات آن در سلامت جسم و روان
تحقیقات تجربی انجام شده در ایران نیز حاکی از آن است که میان باورهای مذهبی و رفتارهایی همچون نماز، دعا، زیارت و توکل با افسردگی رابطه منفی وجود دارد. این یافته‌ها نشان داده که کاهش علاقه به زندگی، انزواطلبی، احساس غم، خودکم‌بینی، بی‌قراری، احساس شکست و ناامیدی، در افراد افسرده غیرمذهبی، بیشتر از افراد افسرده مذهبی است.
سهیلا مهرابی یک روانشناس می‌گوید: «یکی از عوامل موثر در سلامت جسمانی افراد، نیروی ایمان است. درباره مسئله دعا نیز باید گفت دعا کردن فوایدی دارد که باعث ایجاد سلامت جسمانی در انسان‌ها می‌شود و کلیه این مزایا قابل اثبات است. حتی دعاهای اتفاقی و مراقبه‌های گاه و بی‌گاه نیز به سلامت افراد و داشتن زندگی طولانی‌تر کمک می‌کنند. کسی که دعا می‌کند اجازه می‌دهد تا تمام استرس‌ها و اضطراب‌های درونی‌اش تخلیه شوند. در بسیاری از موارد جریان خون بیماران بهتر شده و بهبودی پس از عمل جراحی در کسانی که اعتقادات محکم دینی داشته‌اند، بسیار سریع‌تر رخ داده است.»
این روانشناس ادامه می‌دهد: «افرادی که اعتقادات دینی‌شان از سایرین محکم تراست به راحتی به صلح و آرامش دست پیدا می‌کنند. دعا کردن می‌تواند سلامت روانی و فیزیکی را برای شما به ارمغان بیاورد. علاوه بر آنچه که گفته شد تاریخچه دعا درمانی همچون استفاده بشر از داروهای گیاهی و شیمیایی قدمتی طولانی دارد و انسان‌ها در اثر تعالیم آسمانی همواره از دعا برای تسکین آلام خود بهره می‌جستند.»
دعا درمانی و معجزه الهی
مهرداد ویسکریک پژوهشگر علوم قرآنی درباره دعا درمانی می‌گوید: «دعا یکی از اسباب غیرمادی برای بهبود بیماران است.»
وی همچنین در ادامه می‌افزاید: «خداوند متعال برای رفع مشکلات انسان‌ها راه‌ها و شرایط خاصی در نظر گرفته است که دعا یکی از مهم‌ترین این راه‌ها برای مرتفع کردن پستی و بلندی‌های زندگی است.»
این پژوهشگر علوم قرآنی در ادامه ضمن اشاره به آنکه الویت اول برای حل مشکلات بیماری استفاده از ابزار و راه‌های رفع و در طول تلاش‌های مادی انسان، معجزه‌سازی با دعا نیز توصیه می‌شود، می‌گوید: «اولویت اول برای حل مشکلات بیماری استفاده از ابزار و راه‌های رفع و در طول تلاش مادی انسان معجزه سازی با دعا نیز توصیه می‌شود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «رعایت آداب دعا، اخلاص کامل و توجه به پروردگار می‌تواند در محقق شدن دعای یک بیمار موثر واقع شود و دعا در این حالت تلقین مثبتی به بیمار می‌دهد و بسیاری از بیماران با اتکا به این معجزه الهی شفا پیدا کرده‌اند.»
این فعال قرآنی درباره تاثیر دعا در رشد معنوی و روحی جوانان می‌گوید: «دوره جوانی، دوره آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌های روانی، به ویژه افسردگی است. دانشجویان بیش از دیگر جوانان به افسردگی دچار می‌شوند. شاید علت اصلی آن، دوری از خانواده و محیط‌های آموزشی دانشگاه‌ها باشد. تحقیقات نشان داده است، دانشجویانی که در فعالیت‌های مذهبی شرکت می‌کنند، در مقایسه با کسانی که در این‌گونه برنامه‌ها شرکت نمی‌کنند، روان سالم‌تری دارند.»
ماه مهمانی خداو استجابت دعا
ماه رمضان، ماه مهمانی خداست. مگر می‌شود کسی ما را به مهمانی دعوت کند، اما اگر چیزی از او بخواهیم رویمان را زمین بیندازد؟ مگر می‌شود کسی به مهمانی دعوت شود و اگر حاجتی داشته باشد دست خالی برگردد. این توصیفات حتی برای یک بنده خدا هم امکان‌پذیر نیست، چه برسد آن خالق بزرگی که بنده نواز است و برای خواست بنده‌اش‌اشتیاق دارد.
ماه مبارک رمضان است و یکی از بهترین ایام برای استجابت دعا همین ماه است؛ اهل معرفت می‌گویند این ماه، ماه سیر إلی‌الله تعالی و دار ضیافت‌الله و سلوک معنوی است. یک روحانی که خود را رضایی معرفی می‌کند می‌گوید: «قرآن که کلام الله است، در این ماه بر پیغمبر اکرم (ص) نازل شده است و بزرگان از آن به عنوان قرآن نازل تعبیر می‌کنند. دعا هم در این ماه بسیار سفارش شده است. به همین سبب حق تعالی اجازه داده است که بنده هر چه می‌خواهد را از او تقاضا کند.»
حجت‌الاسلام رضایی یک کارشناس فرهنگی ضمن بیان مطالب بالا در ادامه می‌افزاید: «اینکه در بین زمان‌های مؤثر بر دعا ماه مبارک رمضان را مطرح می‌کنند، جهت خاص خودش را دارد. باز در بین لیالی ماه مبارک رمضان، شب قدر را پیش می‌کشند؛ یعنی آن شب دارای خصوصیتی ویژه است و اثر خاص دارد. اگر انسان مراقبت نسبت به این امور داشته باشد، دعایش رد نمی‌شود.» وی می‌گوید: «اینکه در ماه مبارک رمضان، راجع به قرائت قرآن سفارش می‌شود و روایت هم خیلی صریح بود که هر یک آیه‌اش معادل یک ختم قرآن در اوقات دیگر است. در رابطه با دعا هم از ائمه (ع) هست که دعا در این ماه مستجاب است. یعنی این زمان خاص، روی دعای تو اثر می‌گذارد.سحرش باشد، شب جمعه‌اش باشد، لیلهًْ‌القدرش باشد، این‌ها همه و همه مؤثر هستند.»
وی در ادامه گفت‌و‌گو می‌گوید: «این را بدانید که خسارت از دست دادن این موقعیت‌ها، برای من و شما کوچک نیست. این را بدانیم که اگر این فرصت را رهایش کردیم، به زیان ما خواهد بود.»
این کارشناس مسائل فرهنگی می‌گوید: «یکی از موقعیت‌هایی که برای اجابت دعا آورده‌اند، این است که انسان وقتی بر سر مزار اهل قبور رفت دعا کند. آن کسی که پدر و مادرش را از دست داده است، وقتی بر سر مزارشان رفت اگر آنجا دعا کند، دعایش به اجابت نزدیک است. در این مسئله یک نکته دیگر نهفته است.
وقتی که انسان به زیارت اهل قبور می‌رود، به یاد مرگ می‌افتد و می‌فهمد که او هم یک روز باید زیر این خاک‌ها برود. همچنین در روایات هم داریم که یکی از جاهایی که دعا مستجاب است، آنجایی است که به زیارت اهل قبور و پدر و مادرت می‌روی.حال می‌توان گفت انسان‌های دیگر را ندیدی، ولی پدر و مادر خودت را که دیدی؛ دیدی که بعد از چند سال زندگی راهشان به اینجا رسید. دیدی چه شد؟! بدان که تو هم می‌میری! آن‌وقت به یاد مرگ و قیامت می‌افتی و در آنجا متوجه خدا می‌شوی و صدایت بلند می‌شود.»
