جلسه نقد و بررسی مجموعه تلویزیونی «ستارخان» با حضور محمدرضا ورزی (کارگردان)، مصطفی شریفی(تهیه‌کننده)، سعید نیکپور (بازیگر نقش ستارخان)، شکرخدا گودرزی (بازیگر نقش باقرخان)، آرزو نبوت (بازیگر نقش آیلار)، حسین باقریان(مدیر تولید سریال)، سامی و آرش سردارملی (نوادگان ستارخان) و زهرا ساعی (نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی) در خبرگزاری فارس برگزار شد.
در ابتدای نشست، عباس درویش توانگر (قائم مقام مدیرعامل خبرگزاری فارس) ضمن خوشامد به مهمانان طی سخنانی خطاب به ورزی بیان داشت:ما همیشه برای آثار شما ارزش خاصی قائلیم و این را می‌دانیم که هر زمان که سریالی را ساختید عده‌ای با شما به مخالفت پرداختند. امروز خوشحالیم که باز هم کارگردانی یک اثر مهم را برعهده داشتید که به بخشی از زندگی یکی از سرداران بزرگ و به نام کشورمان می‌پردازد.
** ورزی: ما رنج‌نامه‌ای از ستارخان را ساختیم
ورزی در ابتدای صحبت‌های خود گفت: در این سریال زندگینامه ستارخان را نساختیم چرا که زندگی او بسیار گسترده‌تر از آن است که در 12 قسمت سریال گنجانده شود. تمام جذابیت‌های قصه ستارخان آغاز مبارزات، محاصره تبریز، نقش او در حفظ وحدت ملی و... پروسه چندین ساله را در بر می‌گیرد. در حالیکه ما رنج‌نامه‌ای از ستارخان را نشان دادیم.
وی ادامه داد: در این سال‌ها برای نسل جوان کار کردم و دوست داشتم که آنها متوجه شوند شخصیت ستارخان بالاتر از آن است که به عنوان نام یک خیابان از آن یاد شود و تصویر فقط می‌تواند از تلاش‌های او تشکر کند.
کارگردان سریال «معمای شاه» در ادامه افزود: روزی که قرار شد قصه این سریال را بنویسیم می‌خواستیم فضای داستانی در عصر مشروطیت برای مخاطب ایجاد شود و می‌خواستیم فرازهایی از رنج‌هایی که ستارخان در دوران زندگی‌اش کشیده را به تصویر بکشیم. امیدوارم روزی برسد که بتوانیم زندگینامه ستارخان را بسازیم.ما در ساخت این سریال بیشتر می‌خواستیم نسبت به خانواده این سردار ملی عرض ادب کرده باشیم و هیچ ادعایی نداریم. از طرفی هم می‌خواستیم نام او را برای جوانان ملموس‌تر کنیم.
** نواده ستارخان: سریال ستارخان این شخصیت ملی را بیشتر به مردم شناساند
سامی سردار ملی یکی از نواده‌های ستارخان در این نشست گفت: اگر بخواهم درباره ستارخان صحبت کنم جایی برای صحبت کردن ندارم. او قهرمان ملی است و کاری کرده که نتیجه آن را با بیش از 100 سال ملاحظه کردیم. توقع ما این بود که تا الان ستارخان به مردم شناسانده شده باشد نه اینکه بخواهیم با ساخت یک سریال او را به مردم بشناسانیم. متأسفانه تا به حال کم‌لطفی‌های فراوانی به این سردار ملی شده است.
وی با اشاره به خاطره‌ای که از سفر به آذربایجان داشت، گفت: در سفرم به روستای گنجه رفتم و با دختربچه‌ای برخورد کردم که کلاس دهم بود. او زمانی که فهمید من از نواده ستارخان هستم کتابش مدرسه‌اش را آورد و به من نشان داد. می‌خواهیم بگویم در تبریز مردم به این شخصیت علاقه بسیاری دارند.
نواده ستارخان ادامه داد: مدتی پیش که مشغول ورق زدن کتاب تاریخ مدرسه بودم، دیدم که تاریخ شمسی و قمری تولد و وفات ستارخان به اشتباه نوشته شده است و چهار سال طول کشید که طی پیگیری‌هایی که کردم این اشتباه اصلاح شد.
سردارملی در ادامه بیان داشت: از زحمت‌هایی که آقای ورزی به همراه گروه تولید برای ساخت این سریال کشیدند تشکر می‌کنم و همانطور که ورزی در صحبت‌هایش گفت 20 درصد از تاریخ در این سریال آورده شده است.
وی ادامه داد: آقای ورزی این قول را دادند که در ادامه سریال برخی از صحنه‌های حضور ستارخان را بازسازی کنند. دو مورد را در این سریال دیدم که در واقعیت وجود نداشت. یکی از آنها تأکید بر روی قراردادن پرچم روسیه در سردر خانه‌ها بود و دیگری درباره ارتباط صمیمی مخبرالسلطنه با ستارخان بود. جای خالی مشاوران تاریخی را در این سریال بسیار حس کردم و مواردی که گفتم از مورخان تاریخی شنیده‌ام.
سامی سردارملی اظهارداشت: ستارخان فرد دیپلماتی نبود که بخواهد با این ادبیات که در سریال دیدیم صحبت کند. او آنقدر خاکی و مردمی بود که بارها گفته بود من سرداری‌ام را از مردم به دست آوردم و ما انتظار داشتیم که ویژگی شخصیتی ستارخان در این سریال درست نشان داده شود.
وی درباره بازیگری که نقش ستارخان را در این سریال ایفا کرد، گفت: قبل از این با آقای سعید نیکپور آشنا نبودم و فقط سریال امیرکبیر را از او دیده بودم با رزومه‌ای که از او خوانده بودم بسیار خوشحال شدم که ایشان را در پشت صحنه این سریال ملاقات کردم. نیکپور در این سریال با تفاوت 30 سال سن در نقش ستارخان ایفای نقش کرد.
** شریفی: قولی که به آن عمل نشد!
مصطفی شریفی تهیه‌کننده سریال «ستارخان» گفت: خط تعدیل و وسط بهترین خطی است که می‌توانیم در نگارش قصه سریال‌های تولیدی به کار ببریم. ضمن تشکر از نمایندگان تبریز و کمک‌هایی که به ما کردند باید بگویم انتخاب قهرمان‌های ملی که در ایران تعداد بسیاری را شامل می‌شوند کار سختی است. اما شخصیت ستارخان با تمام این سختی‌ها برای ما انتخاب شد.
وی ادامه داد: از همان ابتدا دوستان تبریزی به ما گفتند به شما کمک می‌کنیم و از مردادماه قول پرداخت 4 میلیارد تومان به ما دادند اما در نهایت ما به نصف این پول هم راضی شده بودیم. به هر قیمتی که بود با قولی که به ما داده بودند جلو آمدیم. همین الان هم سه ماه است که حقوق عوامل گروه عقب افتاده و دوستان در شورای شهر تبریز یک ریال هم به ما پول نداده‌اند. با قول دروغی که به ما دادند پروژه ستارخان را متلاشی کردند.
** ورزی: هنر نمایش با کتاب تاریخ تفاوت بسیاری دارد
ورزی ادامه داد: نکاتی که مطرح کردید مربوط به سال‌های قبل از دوره‌ای است که سریال ما ساخته شد. مثل نصب پرچم روسیه در سر در خانه‌ها و... بود. من بعد از این جلسه چند منبع تاریخی برای شما نام می‌برم که تمام اینها را نقض می‌کند که متوجه شوید من اینها را از خودم در نیاورده‌ام.
وی در ادامه بیان داشت: سینما و کتاب تاریخ تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند من مورخ نیستم و فیلم‌سازم. برای مثال کسی که ده فرمان را می‌سازد حضرت موسی را به همان شکلی که تصور کرده نشان می‌دهد. در صورتی که شاید خیلی‌ها بگویند اینطور نیست اما فیلمساز قرائت خود را دارد و این حق طبیعی او است.
کارگردان سریال «تبریز در مه» با اشاره به بازی سعید نیکپور در این سریال گفت: نیکپور بازیگری است که نمونه بازی او را نمی‌توان در بازیگر دیگری مشاهده کرد و او و هم نسلانش از باقی‌مانده‌های نسل طلایی بازیگری بودند و او تنها فردی بود که می‌توانست باور ستارخان را در قلب مخاطب بنشاند.
** ورزی: اعتراض و تهمت‌هایی که برخی هنرمندان به این سریال زدند را پیگیری می‌کنم
وی افزود: من در این سال‌ها ثابت کردم کاری را که علاقه نداشته باشم را نمی‌سازم. از طرفی خیلی دوست داشتم سعید نیکپور خودش این سریال را کارگردانی کند. او متنی به نام «ایران بیدار» از سال‌ها پیش نوشته بود و قرار بود که روزی آن را بسازد اما تولید این کار قسمت نشد و سوژه‌ای است که هر فردی به سمت آن نمی‌آید. حتی تعدادی از هنرمندان اعتراض‌هایی به سریال ستارخان داشتند که بیشتر شبیه تهمت بود و ممکن است روزی آن را پیگیری کنم.
ورزی با اشاره به تفاوت هنر نمایش و تاریخ گفت: علی حاتمی سال‌ها پیش فیلم سینمایی ستارخان را ساخت که علی نصیریان در آن نقش ستارخان را بازی کرد. وقتی نمایشی می‌سازیم باید بدانیم که با کتاب تاریخ فرق دارد. در فضای نمایشی باید طوری پیش رفت که شخصیت‌ها در حافظه مخاطب ثبت شود.
وی با اشاره به شخصیت حیدرخان اماقی در این سریال بیان داشت: ما یک نفر را شبیه به حیدرخان در سریال قرار دادیم که بگوییم هنوز هم ردپای امثال او در آذربایجان هست. در مورد مخبرالسلطنه هم باید بگویم او در گذشته خیلی دور با ستارخان دوست بوده و تا زمانی که مخبرالسلطنه حکومت آذربایجان را در دست می‌گیرد ستارخان ابتدا با او کج‌دار و مریز رفتار می‌کند.
** ورزی: همیشه بین مورخین اختلاف نظر وجود دارد
ورزی در ادامه گفت: بین مورخین اختلاف‌نظر وجود دارد برای مثال در سریال‌های مختارنامه و امام علی یک مورخ انتخاب شده بود. حال باید ببینیم چه کسی این را می‌پذیرد و چه کسی نمی‌پذیرد. موسی حقانی مورخ معتبری در کشور ما است مگر اینکه عده‌ای نخواهند بپذیرند.
کارگردان سریال «سال‌های مشروطه» در ادامه گفت: زمانی که این نوع قرائت را برای کارگردانی انتخاب می‌کنم طبق همان پیش می‌رود و اختلاف‌نظر بین مورخین سریال همیشه وجود دارد.
** ورزی: سکانس‌های بسیاری داشتیم که از محسنات ستارخان می‌گفت
وی با اشاره به محسنات ستارخان گفت: ما سکانس‌هایی داشتیم که ستارخان را در کنار مرد ملی برای کشورش مرد خانواده نشان می‌داد. احترامی که او برای همسرش قائل بود را نیز می‌توانیم به عنوان الگو به مردم نشان دهیم. جایی که او باید عصبانی شود، عصبانی می‌شود و در جایی که باید عادلانه تصمیم بگیرید این اتفاق را رقم بزند. یکی از ویژگی‌های شخصیتی ستارخان قسم حضرت عباسش بود و نوع پوشش لباس و راه رفتنش که بارها درباره آن با سعید نیکپور حرف زدیم.
** نبوت: آقای نیکپور در تمام شرایط سخت ما را به کار دعوت می‌کرد
آرزو نبوت بازیگر نقش «آیلار» نیز گفت: از همه دوستان تشکر می‌کنم که این فرصت را به من و بچه‌های تئاتر دادند و در کنارشان درس پس دادم. من در این کار درس‌های بسیاری گرفتم طی صبحت‌هایی که شد خستگی به تن همه ما ماند. بارها این اتفاق می‌افتد که از شدت خستگی کم می‌آوردیم اما در هر شرایطی سعید نیکپور با صبوری به ما انرژی و درس می‌داد. از آقای ورزی هم تشکر می‌کنم که یکی از تماشاگران ثابت آثار نمایشی و تئاتر هستند.
** ورزی: دیگر سریال تاریخی با قدمت بیش از 100 سال نمی‌سازم
کارگردان سریال «عمارت فرنگی» در ادامه گفت: البته تا همین جای کار انتظار داشتیم که خانواده سردار ملی از ما حمایت کند و با انتقادهایی که شنیدم با خود عهد بستم تا بعد از این هیچ سریال تاریخی که بیشتر از 100 سال پیش را بررسی می‌کند را نسازم.
** شریفی: شخصیت اصلی قصه‌هایمان نباید از قومیت یا شغل مشخصی باشند
مصطفی شریفی با اشاره به این انتقادها گفت: حق مسلم شماست که مانیفست پدربزرگتان را ببینید اما حق ما هم این است که آنچه در کارگردانی برای مخاطب جذابیت دارد را بسازیم. برای مثال تا به حال چند فیلم ساخته شده که نوع به صلیب کشیدن حضرت مسیح در آنها نشان داده شده است. هر فیلمساز حقی دارد، اگر «سرزمین کهن» می‌سازیم این اشتباه است که هموطنان لر کمپین‌هایی علیه پخش سریال می‌سازند، حتی بعد از «در حاشیه» مهران مدیری دیگر در ایران نمی‌توانیم بدمن‌ای بسازیم که ملیت یا شغلی داشته باشد چرا که هر روز در سیستم فیلمسازی و پذیرش اجتماعی به آن بلوغ نرسیدیم.
آرش سردارملی ادامه داد: من باز هم از شما دوستان که تلاش کردید زندگی پدربزرگم را تصویر کنید تشکر می‌کنم، یادم است یکبار به همراه همسرم سر مزار ستارخان رفته بودیم و همسرم با اپلیکیشن موجود در تلفن همراهش قرآن می‌خواند، همان لحظه تعدادی از اهالی تبریز به سمت ما هجوم آورده و گفتند که عکس نگیرید!
** نیکپور: کار ما ساختن یک ستارخانِ اکشن نبود!
سعید نیکپور بازیگر نقش ستارخان در این سریال خطاب به نواده ستارخان گفت: شما دوست داشتید یک ستارخان اکشن مثل فیلم‌های آمریکایی بسازیم! که این غیرممکن است و کار ما هم نیست.
وی با اشاره به تولید سریال «امیرکبیر» بیان داشت: 33 سال پیش که کارگردانی «امیرکبیر» را به عهده داشتم تا همین الان معتقدم این سریال به دلیل نجابتی که داشت ماندگار شد نه به خاطر تکنیک‌های فیلم‌های آمریکایی. اگر می‌خواستیم از کودکی تا مرگ ستارخان را بسازیم، ارزش ماندگاری نداشت، اما هدف ما چیز دیگری بود.
** نیکپور: به نحوه ساخت سریال‌هایمان افتخار می‌کنیم
بازیگر سریال «امیرکبیر» ادامه داد: اگر فرد دیگری حاضر شد چنین سریالی بسازد خیلی خوب است و باید بگویم هیچکس به اندازه ما سه نفر دیوانه نیست و هنوز هم معتقدم که این سریال با این نوع ساخت ماندگار خواهد شد.آن شکلی که شما مدنظر دارید اصلاً در ایران ساخته نخواهد شد و اگر هم روزی کسی چنین سریالی بسازد، همه آن را مسخره می‌کنند. ما به دلیل اینکه فرهنگی مستقل داریم نمی‌توانیم مثل آمریکایی‌ها فیلمسازی کنیم و به نحوه ساخت سریال‌هایمان افتخار می‌کنیم.
سامی سردارملی گفت: اتفاقاً درباره سکانس مرگ ستارخان تشکر ویژه‌ای از شما دارم چرا که این سکانس را خیلی دوست داشتم.
** نواده ستارخان: مردم با دیدن این سریال، شیفته ستارخان شدند/ اجازه دهید تا سنگ مزار پدربزرگم را عوض کنم
آرش سردارملی یکی دیگر از نواده ستارخان در ادامه این نشست گفت: حرف‌هایی که پسرعمویم زد از لحاظی درست بود اما از نظر حرفه‌ای حق با شماست. شغل من طوری است که به اداره‌های مختلف رفت و آمد دارم و اغلب افراد زمانی که نام فامیل من را می‌شنوند مشتاقانه استقبال می‌کنند، اما در تمام این سال‌ها مشکلی که وجود داشته این بوده که هر زمانی می‌گفتم نام فامیلم سردارملی است همه می‌گفتند کدام یک ستارخان یا باقرخان. من هم به نوبه خودم بسیار خوشحالم که این سریال را ساختید و باید بگویم که همسرم با دیدن این سریال شیفته ستارخان شد. معتقدم هر اثری ایرادهایی دارد و ممکن هم از آن انتقاد هم بشود و نباید ناراحت شوید.
وی با بیان مطالبه‌ای از مسئولان دولت گفت: مدتی است دوست داشتم سنگ قبر پدربزرگم را عوض کنم یا حتی آن را رنگ کنم چرا که معتقدم سنگ قبر فعلی در شأن ستارخان نیست اما مسئولین اجازه این کار را به من ندادند و از همین جا خواهش می‌کنم که این حق را از ما نگیرند.
** نیکپور: خیلی‌ها نمی‌دانند مزار ستارخان کجاست
نیکپور در ادامه گفت: متاسفانه هنوز خیلی‌ها نمی‌دانند که مزار ستارخان کجاست مطمئناً همه مردم ایران خود را در ستارخان می‌بینند. مگر امیرکبیری که من کار کردم شبیه به خود واقعی امیرکبیر بود؟ ورزی در این سریال ستارخانی پر از کاریزمان را نشان داد حتی در نوع راه رفتن، نشستن، پوشش و ...
** گودرزی: ستارخان با همدلی و رفاقت ساخته شد
شکر خدا گودرزی بازیگر نقش باقرخان، گفت: دوست ندارم مدام گلایه بشنوم و در این بخش مشارکت کنم، اما همین‌هایی که الان خود را متولی چنین شخصیتی می‌دانند آیا از تمام مدتی که ما مشغول تصویربرداری این سریال بودیم یک صبحانه گروه را میهمان کردند؟!
وی با بیان خاطره‌ای از نیکپور حین ضبط سریال گفت: یک شب حدود ساعت 2 در هوای بسیار سرد مشغول تصویربرداری بودیم پسر بچه‌ای که نقش یدالله را در سریال بازی می‌کرد خوابش برده بود و پدر و مادرش هم کمی آن طرف‌تر بودند. سعید نیکپور بچه را بغل کرد و من لباسم را روی او انداختم. می‌خواهم بگویم کاری که با این میزان همدلی و رفاقت ساخته می‌شود حیف است که اینگونه قضاوت شود.
گودرزی در ادامه بیان داشت: سؤالی که در ذهن من آمده این است که ما چی دادیم که چی بگیریم؟ همه اینها بستگی به نگاه ما به سوژه مورد نظر دارد. زمانی که مصاحبه سامی سردارملی را خواندم بسیار متأثر شدم و همان لحظه برای آقای ورزی فرستادم. ما این کار را دلی شروع کرده و پیش بردیم و حتی زمانی که به عنوان باقرخان ستارخان «نیکپور» را بغل می‌کردند با تمام احساسم این کار را انجام می‌دادم.
بازیگر نقش امام خمینی (ره) در سریال «معمای شاه» ادامه داد: این سریال روی تحکیم خانواده، عطوفت و برادری می‌چرخد حالا در این بین باید برای ایفای نقش ستارخان فردی ژیمناستیک‌کار را انتخاب می‌کردیم.آنچه در مطالعاتم داشتم این بوده که ستارخان کمتر اسلحه بر کمر می‌گذاشت چرا که شهریار می‌گوید کسی که مقتدرتر است کمتر اسلحه بر کمر می‌گذارد.
وی افزود: اما در این میان در تحقیق‌هایی که داشتم باقرخان از ستارخان تندتر بوده است معتقدم کار ما از کار معدن سخت‌تر است چرا که مردم شما را قضاوت می‌کنند. دوست دارم خطاب به نواده ستارخان بگویم آیا شما شرکت موساد، سامسونگ یا فورد هستید که به ما سفارش دهید؟ ما از نظر مالی شرایط مناسبی نداشتیم و این کار را دلی پیش بردیم و توقع چنین برخوردی نداشتیم.
ورزی ادامه داد: حتی یادم است در یکی از سکانس‌ها به سواد خواندن و نوشتن ستارخان اشاره کرده بودیم در حالی که در واقعیت این طور نبود.
** ساعی: ساخت این سریال دغدغه آقای ورزی بود
زهرا ساعی نماینده مردم تبریز در ادامه گفت: شخصیت ستارخان برای ما مردم آذربایجان بی‌نظیر است و اگر مردم تبریز بخواهند از ویژگی‌های خوب خود مثالی بزنند می‌گویند که ما از نواده ستارخان هستیم. تاریخ مشروطه بدون حضور ستارخان معنی ندارد. او فردی بود که در وضع سیاسی کشور مؤثر بود. از طرفی اعتقاد دینی، اتصال به علمای نجف و ... باعث ماندگاری او در تاریخ ایران شد.
وی ادامه داد: از ابتدای آشنایی با ورزی در ساخت این سریال در همان جلسه‌ای که در تبریز برگزار شد خیلی خوشحال شدم که شنیدم قرار است چنین سریالی ساخته شود. اما شروع تولید این سریال با تغییر شهرداری مقارن شد و تا زمانی که مدیر جدید روی کار بیاید قطعاً پاره‌ای از مسائل به وجود خواهد آمد.
نماینده مردم تبریز در ادامه گفت: در رزومه فعالیت‌های ورزی این سریال سومین اثر ارزشمند او برای مردم تبریز است، تولید کار برای اقوام بسیار سخت است چرا که همیشه چالش‌هایی در این میان وجود داشته است و اگر نتوانیم آنها را مدیریت کنیم، ممکن است مشکل‌ساز شود. اما ساخت این سریال یکی از دغدغه‌های ورزی بود و در این میان از ما نیز مشورت می‌گرفت.
وی با اشاره به استفاده از موسیقی‌های ترکی در سریال گفت: زمانی که سریال پخش می‌شد با توجه به بازخوردی که از مردم گرفته بودیم درخواست داشتند که موسیقی‌های ترکی بیشتری در این سریال استفاده شود و به آقای ورزی گفتند و ایشان آن را لحاظ کردند. در مدارس نیز از ویژگی‌ها و زندگی ستارخان صحبت نمی‌کنند و همین برای مردم در همه اقشار جالب بود که سردارملی را در این قامت ببینند و تولید و پخش این سریال آغاز خوبی برای ساختن این سبک آثار شد.
ساعی در ادامه گفت: برخی از سایت‌ها می‌خواستند ما را مورد هجمه قرار دهند اما نباید از دایره انصاف خارج شویم. شرایط مالی برای تولید این سریال بر وفق مراد کارگردان و عوامل نبود و شرایط حداقلی بود. دوست دارم به دوستان بگویم باید طوری حرف بزنیم که سازندگان این اثر از ادامه راه دلسرد نشوند. این سریال شروع خوبی است که باید تلاش کنیم تا بهتر از اینها هم ساخته شود.
** ورزی: دوست داشتم تا این سریال را در خانه ستارخان بسازم
ورزی در ادامه گفت: من خیلی دوست داشتم این سریال را در تبریز و در خانه خود ستارخان بسازم و درخواستم این بود که فقط اجاره هتل و ایاب ذهاب عوامل را قبول کنند که متأسفانه این اتفاق نیفتاد.
ساعی در ادامه صحبت‌های خود گفت: آقای ورزی این قول را از ما گرفت که سنگ مزار ستارخان را شکیل‌تر کنیم و آن را کمی بالاتر از سطح زمین بیاوریم. در جواب دوست‌مان نیز باید بگویم من مطلع بودم که مزار ستارخان کجاست اما فرصت نکرده بودم که به آنجا بروم.
کارگردان سریال «ستارخان» در پایان صحبت‌های خود گفت: 25 آبان روز وفات ستارخان بود که ما هم در همین تاریخ سریال را کلید زدیم.
سامی سردارملی نیز در پایان صحبت‌هایش گفت: دو سال قبل دوست داشتم صدمین سالگرد فوت پدربزرگم را برگزار کنم و برای این کار در رسانه‌ها صحبت هم کردم اما هیچ مسئولی با خواسته‌مان موافقت نکرد.
