تجارت و داد و ستد، در گذشته از راه های مهم تامین هزینه زندگی انسان بود و امروز نیز از سود آورترین حرفه هاست، در متون حدیثی بر تجارت، برای تامین روزی تاکید شده و از این رو که فواید بسیاری دارد، مورد تشویق و سفارش قرار گرفته است و حتی برخی از بزرگان دین نیز به تجارت می پرداختند.
لغزش ها نیز در باب داد و ستد کم نیست؛ در روایات از کسانی که به احکام شرعی داد و ستد ملتزم نباشند و در آن حلال و حرام را رعایت نکنند با عنوان فاسق و فاجر یاد شده است. بنا داریم در سلسله های گفتگوهایی با حجت الاسلام والمسلمین دکتر قاسم ابراهیمی‌پور، استاد و دانشگاه سبک زندگی اقتصادی در اسلام را با رویکرد تجارت و خرید و فروش به بررسی بپردازیم که در ادامه دومین شماره آن را می خوانید:
حجت الاسلام والمسلمین دکتر قاسم ابراهیمی‌پور، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به صفات و ویژگی های یک شخص تاجر و تجارت اظهار کرد: تجارت یک محور کار و اشتغال محسوب می شود و همانطور که کار و اشتغال دارای تقدس است، تجارت نیز مقدس محسوب می شود و بیشتر تجارت به مرحله و موضوع توزیع می پردازد، یعنی ما در عرصه اجتماع دارای سه مرحله تولید، توزیع و مصرف هستیم که تجارت در باب توزیع محصولات در جامعه، نقش آفرینی می کند.
تاجر باید احکام فقهی کسب خود را بداند
وی با اشاره به اینکه تحارت واسطه میان تولید و مصرف است و بدون آن سیستم تجاری کشور، ناقص خواهد بود، گفت: تاجر و تجارت در ادبیات دینی ما دارای صفات و ویژگی های با اهمیتی هستند از جمله اینکه تاجر یا شخص کاسب و فروشنده باید علم و آگاهی نسبت دو چیز، اول حرفه خود و تخصصی که در آن فعالیت می کند و دوم نسبت به احکام فقهی حرفه و کسبی که در آن فعالیت می کند، داشته باشد، در غیر اینصورت دچار شکست خواهد شد.
ابراهیمی پور اضافه کرد: فرد تاجر اگر از تخصص کافی برخوردار نباشد، شکست خواهد خورد و اگر علم به احکام نیز نداشته باشد، درگیر ربا و ... خواهد شد که خود پیامدهای منفی بسیار دارد.
این کارشناس سبک زندگی اسلامی با بیان اینکه فرد تاجر باید همواره به یاد و مشغول ذکر خداوند باشد، تصریح کرد: تجارت هیچ گاه نباید تاجر را از یاد خدا، تقوا و پرهیزکاری دور کند که در روایات داریم فرد تاجر حتما در زمان نماز، باید تجارت را ترک کند و نماز اول وقت را به تاخیر نیندازد.
سحرخیزی برای تجارت، انسان را عزتمند می کند!!
وی سومین ویژگی و خصوصیت یک تاجر را سحرخیزی برشمرد و گفت: سحرخیزی و بازار رفتن بسیار مورد توجه و تاکید در روایات دینی قرار گرفته است، چنان که امام موسی کاظم (ع) شخصی را دیدند که دیرهنگام به بازار می رفت و از ایشان سوال کردند «چرا دیر می روی، تو باید صبح زود به سراغ عزت خود بروی» یعنی ایشان فرمودند که تاجر با سحرخیزی، تجارت و بی نیازی از دیگران عزت کسب می کند.
ابراهیمی پور با اشاره به اینکه تاجر باید بسیار بردبار باشد، تصریح کرد: بویژه که امروزه تنوع اجناس برخلاف دوره های گذشته و سیستم اقتصادی سنتی وجود دارد، تاجر باید بردبار باشد زیرا خریداران چه در معاملات خرد و چه کلان، علاقه مند هستند که در خصوص ویژگی های اجناس سوال و بررسی کنند و حتی ممکن است در نهایت نیز خرید نکنند، لذا بردباری از ویژگی های ممتاز یک فرد کاسب و تاجر محسوب می شود که به کسب وی نیز برکت می دهد.
اگر بی باک و جسور نیستی، به سمت تجارت نرو!
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه تاجر باید بی باک و جسور باشد و فردی که از این ویژگی برخوردار نیست، خوب است که سمت تجارت نرود، افزود: بی باکی و جسارت به فرد ابتکار عمل و اجازه ریسک کردن می دهد و در نهایت رشد و تلقی را برای وی رقم خواهد زد.
وی با بیان اینکه شخص تاجر باید به شدت از ربا پرهیز کند، گفت: فرد تاجر باید از قسم خوردن چه برای حرف راست و چه دروغ پرهیز کند زیرا قسم خوردن ممکن است که به تجارت وی رونق دهد و موجب فروش اجناس شود اما برکت را از مال وی خواهد برد.
ابراهیمی پور با بیان اینکه تاجر باید آسان گیر باشد، گفت: تاجر باید فسق را بپذیرد و فردی از خرید جنسی پشیمان شد، آن را بپذیرد و از معامله تخمینی نیز پرهیز کند یعنی مشخصات، ویژگی ها و وزن جنس باید مشخص باشد و نباید به تخمین به خرید و فروش پرداخت که موجب سلب برکت می شود.
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به اینکه تاجر باید صداقت داشته باشد، گفت: تاجر اگر راستگو باشد و صداقت داشته باشد، با شهدا، صدیقین و انبیاء در قیامت محشور خواهد شد و روز قیامت در سایه عرش الهی پناه خواهد گرفت؛ این یعنی صداقت شرط تجارت است و یکی از مصادیق آن، عدم مخفی کردن عیب جنس است و دومین مصداق آن که دقیق اجناس را وزن کند و حتی در صورت امکان مقداری بیشتر به مشتری ارائه دهد یعنی اگر میوه فروش است و فرد 1 کیلو جنس می خواهد کمی بیشتر برایش بکشد و به همان قیمت یک کیلو محاسبه کند.
وی اضافه کرد: تاجر نباید به تبلیغ و ترغیب برای فروش اجناس کند البته این امر منافاتی با معرفی و بیان ویژگی های جنس ندارد و می تواند تاجر جنس خود را صحیح معرفی می کند و حتی به مقایسه با اجناس دیگر هم بپردازد اما نباید در بیان ویژگی های اجناس به غلو و جوسازی بپردازد و ویژگی هایی را به دروغ بگوید.
چانه زنی برای خرید کالا مستحب است!
ابراهیمی پور گفت: هم فرد کاسب و هم خریدار نباید به عیب جویی بپردازند، و به اصطلاح عوام در سر مال بزنند و این مورد نهی روایات است البته این متفاوت با چانه زنی است که حتی مستحب محسوب می شود که فرد تلاش کند، جنس را با قیمت کمتری خریداری کند اما نباید این عمل با عیب گذاشتن روی مال همراه باشد.
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: پذیرش چانه زنی نیز از سوی فروشندگان و کاسبان مستحب است یعنی خوب است تخفیف بدهند، به این دلیل که خریدار با رضایت جنس را تهیه کند البته این مورد نباید موجب آن شود که فروشندگان قیمت را افزایش دهند تا به اصطلاح جای چانه زنی داشته باشد که این امر در روایات بسیار نهی شده است بلکه باید قیمت واقعی را مطرح کند و زمانی که فرد، چانه می زند، کمی به وی تخفیف دهد و این مورد رضایت مشتری و اعتبار فروشنده می شود و موجب برکت می شود.
