گروه مذهبی- از جمله مواردی که در عصر حاضر مورد توجه فقیهان واقع شده و ضرورت پاسخ گویی به آن در فقه استدلالی و فتوایی نموده، پیوند اعضاء از بدن افراد زنده و یا مردگان به مرگ مغز ی است .حضرت امام در مصاحبه ای با رادیو و تلویزیون در پاسخ به استفتاء یکی از بیماران کلیوی درباره پیوند اعضاء چنی پاسخ دادند :در صورتى که پیوند، اسباب نجات یک نفر از موت بشود به حسب شرع مانع ندارد.
به گزارش افکار نیوز، همچنین از زمانهای بسیار دور اندیشه جایگز ینی و پیوند عضو از کار افتاده بوسیله اشیا و اعضای مصنوعی یا عضوطبیعی سالم انسان های تازه درگذشته وجود داشته است .آثار به جای مانده از دوران گذشته این امر را به اثبات می رساند. اکنون یکی از مسائل رایج در دنیای متمدن و پیشرفته امروز مسأله پیوند عضو از یک انسان به انسان دیگر و یا از یک حیوان به انسان امری عادی است. نخستین جلوه های این پدیده در گذشته های دور مربوط به پیوند انگشتان قطع شده ودر واقع ، پیوند اعضای جدا شده بدن می باشد که در قالب طب سنتی صورت می گرفت .
مسلمانان نیز در عصر تیموری برای اولین بار موفق به پیوند دوباره بینی قطع شده شخصی شدند .در قرن شانز ده میلادی عملیات ساده پیوند پوست انسان صورت گرفت و عملیات پیوند و کشت اعضا به صورت جدید از نیمه دوم قرن بیست آغاز شد و برای نخستین بار با پیوند عروقی تبلور (resuscitology) یافت.
پز شکی جدید با پیشرفت روزافزون خود عل تجدید حیات را بوجود آورده، این امر جان هز اران انسان را که شاید علایم حیاتی نظیر نبض و تنفس خود را از دست داده اند، نجات داده باشد .به دنبال ای ن پیشرفتها، پز شکی جدید نظریه ی مرگ مغزی را ارایه داد، به این معنا که توقف قلب یا تنفس پایان زندگی نیست بلکه تنها می تواند علایم قریب الوقوع مرگ باشد و تا زمانی که سلولهای مغز زنده باشد، انسان نیز زنده خواهد بود با این حال ما در این مقاله به دنبال طرح ای موضوع هستی که این عمل چگونه انجام می گیرد؟ آیا قطع اعضای مرگ مغز ی در حکم اولیه ی حرمت قطع اعضای مرده است؟ نظر علما بخصوص امام خمینی (ر.ه) وحقوق دانان در این خصوص چیست؟ آیا این عمل با قوانین عادی جاری کشور منطبق است؟ آیا قوانین موضوعه با فتاوی علما و مراجع موجود، خصوصاً حضرت امام(ر.ه) مطابقت دارد ؟ و مسایلی متشابه دیگر در این مقاله ارایه شده است تا مفاهیم بهتر و عمیق تر به مخاطو منتقی شود.
آنچه در ادامه می خوانید مجموع فتاوای امام خمینی(س )درباره قطع و پیوند اعضاء است که در کتاب های گوناگون به آن اشاره شده است:
1- تشریح میت مسلمان جایز نیست؛ پس اگر چنین کرد، در قطع سر و جوارح او دیه مى باشد، که در دیات ذکر کردیم و اما تشریح غیر مسلمان - ذمّى باشد یا غیر آن جایز است و دیه ندارد و همچنین گناهى در آن نیست.
2- اگر تشریح غیر مسلمان جهت آموزشهاى پز شکى ممکن باشد، تشریح مسلمان جایز نیست، اگرچه حیات مسلمان یا گروهی از مسلمین متوقف بر آن باشد .پس اگر چنین کند با این که تشریح غیر مسلمان ممکن است، گناه کرده و بر او دیه ، گروهى از مسلمین مى باشد.
3- اگر حفظ حیات مسلمان بر تشریح متوقف باشد و تشریح غیر مسلمان ممکن نباشد، ظاهر آن است که جایز باشد و اما براى آموزش تنها مادامى که حیات مسلمان بر آن متوقف نباشد، جایز نیست.
4- در صورتى که تشریح براى آموزش تنها باشد، اشکالى در وجوب دیه نیست و اما در مورد ضرورت و توقفى که گذشت سقوط آن بعید نیست؛ با اشکالى که دارد.
5- قطع عضوى از میت جهت پیوند به عضو شخص زنده در صورتى که میت مسلمان باشد جایز نیست، مگر این که حیات او متوقف بر آن باشد .و اما اگر حیات عضو او متوقف بر آن باشد، ظاهراً جایز نمى باشد، پس اگر آن را قطع نماید گناه کرده است و بر او دیه مى باشد .این در صورتى است که میت قطع آن را اذن نداده باشد و اما اگر در آن اذن دهد در جواز آن اشکال است، لیک بعد از اجازه، دیه بر او نیست، اگرچه به حرمت قائل شود.اگر میت اذن نداده باشد آیا اولیاى او حق اذن دادن دارند؟ ظاهر آن است که چنین حقى ندارند؛ پس اگر به اذن اولیا، آن را قطع نماید معصیت کرده و بر او دیه مى باشد.
این بخشی از فتوای امام خمینی (ره) درباره پیوند اعضا می باشد.
امام خمینی (س )در زمره فقیهان نواندیشی قرار دارد که سرفصلی جدید در رویکرد فقه به مسایل و موضوعات نوپیدا عرضه کرده است .از جمله مواردی که در عصر حاضر مورد توجه فقیهان واقع شده و با توجه به ابتلای بسیاری از مردم به آن و ضرورت پاسخ گویی به آن در فقه استدلالی و فتوایی رخ نموده، پیوند اعضاء از بدن افراد زنده و یا مردگان به مرگ مغز ی است.
حضرت امام در ابتدای انقلاب در زمان اقامت در قم در مصاحبه ای با رادی تلویزیونی آموزشی در پاسخ به استفتاء یکی از بیماران کلیوی درباره پیوند اعضاء حکم به جواز را صادر فرموده وبیان می دارند: در صورتى که پیوند، اسباب نجات یک نفر از موت بشود به حسب شرع مانع ندارد.
پیوند اعضا از مسایل نوین عالی پز شکی است که در دهه های اخیر روزبروز گسترش یافته است .گرچه عمل پیوند اعضاء در کشور ما در زمینه های مختلف رشد و بالندگی داشته ولی هنوز برای گسترش وسیع راهی نه چندان هموار پیش رو دارد .به برکت فتوای حضرت امام خمینی(ره) و روشن بینی مسئولان نظام اسلامی در دو دهه گذشته برخی از پیوندها مثل کلیه و قرنیه بطور وسیع در کشور انجام می گیرد.
فهیمه ملک زاده ، مهری کاکویی
