کار با مواد شیمیایی و انجام کارهای دشوار و جا‌به‌جا‌کردن وسایل سنگین، آسیب‌های شدید و گاه جبران‌ناپذیری را ایجاد می‌کند. بنابراین، سعی کنید با رعایت نکات ایمنی هنگام خانه‌تکانی، سال خوبی را آغاز کنید.
مواد شیمیایی مختلفی از قبیل انواع شوینده‌ها برای مصارف خانگی از سوی کارخانه‌های مختلف تولید شده تا کار تمیز کردن سطوح و وسایل خانه را راحت‌تر کند. در صورتی که این مواد شیمیایی بدرستی و با رعایت اصول ایمنی مورد استفاده قرار گیرد، مشکلی ایجاد نمی‌کند ولی چنانچه بی‌توجه به نکات ایمنی به کار رود، می‌تواند زیانبار و خطرآفرین باشد. از این‌رو، سازمان کار آمریکا، کار سرایداری را جزو یکی از خطرناک‌ترین کارها در این کشور اعلام کرده، زیرا هر ساله حوادث متعددی در ارتباط با کار با مواد شیمیایی رخ می‌دهد.
زنان و کودکان، قربانی خانه‌تکانی
با توجه به تبلیغاتی که در زمینه مواد شوینده مختلف در رسانه‌های جهانی صورت می‌گیرد، هر روز نگرانی‌ها درباره استفاده بیش از حد از این مواد نیز بیشتر می‌شود. در این میان، زنان و کودکان به دلیل مواجهه بیشتر با این مواد بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند. براساس مطالعاتی که بتازگی از سوی محققان انجام شده، بین استفاده از مواد شوینده شیمیایی با بروز آسم و مشکلات ناباروری ارتباط نزدیکی وجود دارد. به این معنی که کودکان، زنان باردار، زنانی که قصد بارداری دارند و افراد مبتلا به آسم بیش از دیگران در معرض خطر آسیب‌دیدن از این مواد قرار دارند. امروزه، بیش از 70 درصد کارهای منزل بر عهده زنان است بنابراین، به مراتب آسیب‌های ناشی از این مواد در این قشر از جامعه نسبت به مردان بیشتر است. کودکان نیز به‌دلیل تکامل نیافتن اندام‌ها و سیستم ایمنی، قربانیان بعدی هستند که این قبیل مواد شوینده می‌تواند روی سیستم عصبی، سیستم ایمنی و غدد درون‌ریز آنها اثر منفی بگذارد. بسیاری از مواد شوینده خانگی، موادی سمی است که مصرف آنها در کوتاه مدت مشکلات جسمی از قبیل حساسیت‌های پوستی و چشمی ایجاد می‌کند و در دراز مدت نیز ممکن است این اثرات عمیق‌تر و خطرناک‌تر شود. برخی از این محصولات پاککننده به دلیل ترکیبات به کار رفته در آن و بوی تندی که دارد، می‌تواند در افراد بویژه افراد مستعد، ایجاد آسم کند که مشکلات مزمنی را به‌بار می‌آورد به‌طوری که برخی از این مواد از نظر صنعتی به‌عنوان مواد شروع کننده آسم و تحریک‌کننده سیستم تنفسی شناخته می‌شود.
از سوی دیگر، برخی دیگر از مواد شوینده و پاککننده برای سیستم تناسلی مضر است، به‌طوری که تغییراتی در فعالیت‌های جنسی ایجاد می‌کند، باروری را کاهش می‌دهد، تغییراتی در قاعدگی زنان و آغاز بلوغ ایجاد می‌کند و احتمال بروز سرطان در اندام‌های تناسلی را بالا می‌برد و خطر تولد زودرس نوزادان را افزایش می‌دهد. بسیاری از دانشمندان بر این باورند که قرار گرفتن در معرض این قبیل مواد شیمیایی حتی در مقادیر اندک نیز اثرات مخربی روی سیستم تناسلی به جا می‌گذارد.
روی بیشتر مواد شوینده این هشدار درج شده که «از دسترس کودکان دور نگه دارید». از آنجایی که کودکان از خطرناک بودن این مواد اطلاعی ندارند، این مساله از اهمیت بیشتر برخوردار است. کودکان بویژه آنهایی که هنوز راه نیفتاده‌اند، با خزیدن و چهار دست و پا رفتن روی زمین و سطوحی که با مواد شوینده شیمیایی تمیز شده است، مدام در تماس با این مواد قرار دارند و دست و پا و انگشتان خود را روی این سطوح می‌کشند و مواد مضر در تماس مستقیم با پوست آنها قرار می‌گیرد و با توجه به این‌که سیستم ایمنی بدن آنها هنوز تکامل نیافته، این گروه سنی بیشترین آسیب را از این مواد می‌بینند. بسیاری از مواد شیمیایی به‌کار رفته در مواد شوینده به‌راحتی از بدن دفع نمی‌شود و به مرور و در دفعات مکرر که بدن با این مواد مواجه می‌شود، در بدن انباشته شده و میزان سموم داخل بدن افزایش می‌یابد. این مقدار سم در بدن به مرور مشکلاتی را ایجاد می‌کند که گاه خود را با سرطان نشان می‌دهد.
تقسیم‌بندی مواد شوینده از نظر خطر
همان‌طور که اشاره کردیم، مواد شوینده شیمیایی که مصرف آنها در دنیای امروز بسیار زیاد شده، مشکلات اساسی در بدن انسان ایجاد می‌کند محققان آنها را به سه گروه تقسیم کرده‌اند:
گروه اول مواد سرطان‌زاست که قرار گرفتن در معرض این قبیل مواد شیمیایی، احتمال ابتلا به سرطان را در افراد چند برابر می‌کند. گروه دوم موادی است که در سیستم غدد درون‌ریز بدن اختلال ایجاد می‌کند. این مواد، عملکردهای هورمونی بدن انسان را دچار اختلال می‌کند . قرار گرفتن در معرض مواد مختل‌کننده غدد درون‌ریز می‌تواند به بروز مشکلاتی از قبیل مشکلات تناسلی و باروری، رشدی و رفتاری منجر شود. این مواد همچنین قدرت باروری را کاهش می‌دهد، بلوغ زودرس را به‌دنبال دارد، باعث سقط جنین می‌شود، مشکلات قاعدگی ایجاد می‌کند، سیستم ایمنی را با مشکل مواجه کرده و باعث اندازه غیرطبیعی غده پروستات و بالا رفتن شمار مبتلایان به بیش‌فعالی می‌شود و به‌طور کلی، خطر بروز انواع سرطان را افزایش می‌دهد.
گروه سوم موادی است که روی سیستم عصبی اثر می‌گذارد. این مواد با تغییر فعالیت‌های مغزی، مشکلاتی را از قبیل سردرد و اختلال در تفکر درست را به‌دنبال دارد. اسپری‌های پاککننده هوا از جمله موادی است که در منازل بوفور مورد استفاده قرار می‌گیرد تا هوای خانه عوض شود ولی با توجه به وجود مواد سرطان‌زای داخل آن، مشکلات تنفسی و تناسلی به دنبال دارد. از سوی دیگر، اسپری‌های پاککننده چربی‌ها و قرار گرفتن در معرض آن عوارض خونی مزمن و آسیب‌های مغز استخوان به همراه دارد. این شوینده روی سیستم عصبی مرکزی، خون و اندام‌های تولیدکننده خون، کلیه‌ها، کبد و سیستم لنفاوی اثر می‌گذارد. همچنین این مواد تحریک‌کننده پوست و چشم هم بشمار می‌رود و تماس آن از طریق ریه‌ها، پوست و دهان انجام می‌شود، ولی 75 درصد تماس این مواد با بدن از طریق پوست صورت می‌گیرد. حتی بخار منتشر شده از این مواد هم از طریق پوست قابل جذب است. این مواد روی سیستم عصبی اثر می‌گذارد و برای انسان سرطان‌زاست.
از مواد شیمیایی شوینده درست استفاده کنید
اغلب موادی که به عنوان مواده شوینده در منازل مورد استفاده قرار می‌گیرد، در صورت استفاده غیراصولی می‌تواند خطرساز باشد. به‌عنوان مثال، یکی از شایع‌ترین کارهایی که برخی افراد برای بالا بردن قدرت پاک‌کنندگی بعضی مواد به‌کار می‌برند، ترکیب چند ماده شیمیایی و شوینده با یکدیگر است که بسیار خطرناک است و می‌تواند ترکیبات جدیدی را پدید آورد که در نوع خود مسمومیت‌زاست و می‌تواند مشکلات تنفسی ایجاد کند. همچنین از ریختن مواد شیمیایی شوینده در ظروف متفرقه که نام و نشانی ندارد، بویژه ظروفی که قبل از آن مواد غذایی در آنها نگهداری می‌شده، خودداری کنید و این مواد را در ظرف اصلی خود نگهداری کنید و تا حد امکان از دسترس کودکان دور نگه دارید و در طبقات بالای کابینت‌ها قرار دهید. از مصرف مواد شوینده تاریخ مصرف گذشته خودداری کنید، زیرا اتمام این تاریخ ممکن است ترکیبات شیمیایی به کار رفته در آنها را دگرگون و عوارضی را برای ریه ایجاد کند.
خطراتی که در کمین شماست
محققان با بررسی مواد شوینده مختلف، ترکیبات آنها را مورد آزمایش قرار داده و نحوه اثر آنها را روی سیستم‌های مختلف بدن مطالعه کرده‌اند. به عنوان مثال، ترکیبات به کار رفته در پاک‌کننده‌های توالت، سیستم تنفسی و گردش خون را دچار مسمومیت می‌کند. مواد داخل پاک‌کننده‌های شیشه و پنجره روی سیستم عصبی اثر منفی می‌گذارد. فنول‌های به‌کار رفته در مواد ضدعفونی‌کننده روی سیستم‌های تنفسی و گردش خون اثر می‌گذارد. مواد به کار رفته در اسپری‌ها و خوشبوکننده‌ها، محرک سیستم تنفسی و سرطان‌زاست. حلال‌های نفتی استفاده شده در پاک‌کننده‌های کف زمین به غشاهای مخاطی آسیب وارد می‌کند. مواد موجود در لکه‌برها نیز آسیب‌های کبدی و کلیوی به جا می‌گذارد. از سوی دیگر، ترکیبات به‌کار رفته در مواد شوینده همه‌کاره به مغز استخوان، سیستم عصبی، کلیه‌ها و کبد صدمه وارد می‌کند. به‌دلیل اثرات سوء برخی از این مواد، بعضی کشورها مصرف آنها را ممنوع اعلام کرده‌اند.
پیشگیری از عوارض ناخواسته خانه‌تکانی
بیشترین موادی که افراد بویژه خانم‌ها در زمان خانه‌تکانی با آن سر و کار دارند، شوینده‌های شیمیایی است که اغلب حاوی مواد مضر برای پوست است. از این‌رو، رعایت نکات ایمنی و بهداشتی هنگام استفاده از آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. اولین چیزی که باید رعایت کنید، استفاده از دستکش در تمام مراحل کار با مواد شیمیایی و خانه‌تکانی است. در این میان، مختصصان پوست بر این باورند که پوشیدن یک دستکش پلاستیکی به تنهایی کفایت نمی‌کند، بلکه در برخی افراد که پوست حساسی دارند، حتی همین لایه پلاستیکی می‌تواند مشکل‌ساز شود و واکنش‌های حساسیتی ایجاد کند، اما به‌طور کلی رعایت این اصول برای همه افراد الزامی است. برای انجام کارهای خشک مانند گردگیری و جابه‌جا کردن وسایل داخل منزل باید یک دستکش نخی بپوشید تا از تماس پوست دست با گرد و غبار و انواع مواد حساسیت‌زا در محیط خودداری کنید. سپس برای انجام کارهای تر که شامل شست‌وشو با آب و کار با مواد شوینده می‌شود، باید دستکشی پلاستیکی نیز روی دستکش نخی بپوشید تا از پوست دست محافظت کاملی به عمل آورده باشید. استفاده از دستکش‌های پلاستیکی به دلیل داشتن مواد پلاستیکی و گاه به‌دلیل وجود پودرهای محافظ، می‌تواند برای برخی افراد حساسیت‌زا باشد.
حفظ سلامت سیستم تنفسی و ریه‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، به‌طوری که متخصصان توصیه می‌کنند افراد بویژه خانم‌ها که بیشتر درگیر خانه‌تکانی می‌شوند، هنگام کار با مواد شوینده شیمیایی حتما از ماسک‌های نخی دولایه استفاده کنند به طوری که دهان و بینی را به طور کامل بپوشاند.
بتازگی تزریق مواد شوینده‌‌ای با رایحه‌های لیمو، پرتقال و مرکبات رایج شده و افراد به تصور این که این مواد عاری از هرگونه مواد خطرناک است، بدون رعایت نکات ایمنی از آنها استفاده
می‌کنند، غافل از این که ترکیبات این مواد تغییری نکرده و همان مواد مضر قبلی در آن استفاده شده و فقط با افزودن مقداری اسانس، بوی زننده و تند آنها گرفته شده است. برخی مواد که در شوینده‌های کف و کاشی، از بین‌برنده‌های چربی و رختشویی مورد استفاده قرار می‌گیرد، حاوی ترکیباتی است که استنشاق آنها باعث بروز آسم و تماس پوستی با آنها هم احتمال خونریزی ناحیه را موجب می‌شود.
پزشکان توصیه می‌کنند که از خرید مواد شوینده معطری که تصور می‌کنید خطری برای سیستم تنفسی ندارد، خودداری کنید. به جای استفاده از مواد شوینده شیمیایی، از محلول‌های پاککننده خانگی مانند سرکه، جوش شیرین و آبلیمو استفاده کنید.
