سرویس مذهبی افکارخبر- وَ یَدعُ الاِنسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالخَیرِ وَ کانَ الاِنسانُ عَجولاً؛ انسان [بر اثر شتابزدگی] بدیها را طلب می کند، آن گونه که نیکی ها را می طلبد؛ و انسان همیشه عجول بوده است.۱
قرآن می فرماید: «خُلِقَ الاِنسانُ مِن عَجَلٍ؛ انسان از عجله آفریده شده است.» ۲
این تعبیر یعنی چه؟ مگر عجله چیزی است که انسان از آن آفریده شده است؟ چون قرآن می فرماید انسان از خاک آفریده شده، و اینجا هم می فرماید انسان از عجله آفریده شده است. در پاسخ باید گفت چنین تعبیری حاکی از اهمیت این استعداد در وجود انسان است. انسان به قدری شتابزده و عجول است که گویی عجله ماده است که انسان از آن آفریده شده است. قرآن در صدد نکوهش انسانی است که عنان اختیار را به جای اینکه به دست ایمان و اندیشه بدهد به دست عجله می سپارد.
در آیه ی بالا خداوند می فرماید: «وَ کانَ الاِنسانُ عَجُولاً». «عجله» در لغت به معنای طلب و جستجوی چیزی قبل از فرارسیدن وقت آن. ۳
معمولا مخالفان دین درخواست می کردند که وعده های پیامبران زودتر از موقع مقدر تحقق یابد: «یَستَعجِلُونَکَ بِالعَذابِ؛ آنان از تو تقاضای شتاب در عذاب می کنند.) ۴ یا «اَفَبِعَذابِنا یَستَعجِلُونَ؛ آیا برای عذاب ما عجله می کنند.)۵
عجله تا جایی عقل و اندیشه و درایت را عقب می زند که قرآن می فرماید مردم عجول می گفتند: «رَبَّنا عَجّل لنا قطّنا قبل یوم الحساب؛ پروردگارا! بهره ی ما را از عذاب هر چه زودتر قبل از روز حساب به ما بده.» ۶
به راستی که پیمودن راه تکامل و ترقی و رسیدن به قله ی رفیع سعادت در زندگی استقامت و پایداری و صبر می طلبد و عجله مانعی بزرگ بر سر این راه است. عجله سبب می شود که انسان بدون تدبیر و عاقبت اندیشی و بررسی عوامل و موانع در راهی قدم بگذارد و خواسته ها و آرزوهای بیجا و بی موقع داشته باشد. در چنین حالتی، شتاب و عجله سبب می شود انسان بدون پشتوانه ی عقل و اندیشه و به صرف تمایلات نفسانی حرکت کند. پس عجله فی نفسه مذموم نیست، بلکه از این نظر که سبب می شود انسان مجال اندیشه نیابد و نتواند معرفت لازم را کسب کند مذموم است، چه بسا با عجله شرّی را خیر ببیند و بالعکس.
اما اگر پیش از اقدام به عملی بیندیشد و با بصیرت کامل در راهی قدم بگذارد، حتی اگر عجله هم بکند، مذموم نخواهد بود. قرآن از قول حضرت موسی(ع) در جواب خداوند که از او پرسید: «و ما اعجلک عن قومک یا موسی؛ ای موسی چه چیز سبب شد که از قومت پیشی بگیری» ۷ می فرماید: «هم اولاء علی اثری و عجلت الیک رب لترضی؛ پروردگارا، آنان در پی من اند و من به سوی تو شتاب کردم تا از من خشنود شوی.» ۸
در حدیثی از امام باقر(ع) آمده است که: هر کس تصمیم خیری دارد تعجیل کند، زیرا تاخیر در اموری که شایسته تعجیل است مطابق نظر و خواست شیطان است. ۹
نقطه مقابل عجله مذموم درنگ کردن است. امام صادق(ع) می فرمایند: سلامت با درنگ کردن است و ندامت با عجله. هر کس عملی را در غیر وقتش آغاز کند دیرتر به نتیجه می رسد. ۱۰
پی نوشت:
۱ - اسراء / ۱۱.
۲ - انبیاء / ۳۷.
۳ - مفردات راغب.
۴ - حج / ۴۷؛ عنکبوت / ۵۳-۵۴.
۵ - شعراء / ۲۰۴؛ صافات / ۱۷۶.
۶ - ص / ۱۶.
۷ - طه / ۸۳.
۸ - همان / ۸۴.
۹ - سفینه البحار، ماده عجل.
۱۰ - همان، ماده ثبت.
۱۱ - آیه های زندگی(نگین هستی)، صص۱۲۷و۱۲۸.
