طب سنتی یا طب ایرانی تمرکز زیادی روی تاثیر مزاج افراد بر دارد و در این میان گفته می‌شود که مزاجها و حالات روحی و روانی، رابطه متقابلی با هم دارند.
طبق تقسیم‌بندی طب ایرانی، مزاج افراد در ۹ دسته کلی سرد، گرم، خشک، تر، گرم و تر (مزاج دموی)، سرد و تر (مزاج بلغمی)، گرم و خشک (مزاج صفراوی) و سرد و خشک (مزاج سوداوی) و متعادل دسته‌بندی می‌شوند و متخصص طبق تفاوت ظاهری هر فرد، برای او داروهای مناسب را تجویز می‌کند یا توصیه‌های لازم را به او ارائه می‌دهد تا به سلامت برگردد یا سلامت خود را حفظ کند.
مزاجها ساعت به ساعت با تغییراتی که در نوع تغذیه ، رفتار، خواب و فعالیت‌های فیزیکی و البته شرایط اقلیمی افراد به وجود می‌آید، تغییر می‌کنند. البته توجه به این نکته نیز مهم است که مزاج در سنین، فصول و اندام‌های مختلف نیز متفاوت است و البته این مزاجها بر یکدیگر هم تأثیر می‌گذارند.
طی سال‌های اخیر آمار ابتلا به اختلالات و بیماری‌های روانی در ایران افزایش پیدا کرده و طبق آمارهای موجود، ۶۰ درصد از مردم ایران گرفتار حداقل یکی از اختلالات روحی و روانی هستند که ۱۵ درصد این افراد در گروه سالمندی قرار دارند. با توجه به تاکید طب سنتی بر اثربخشی متقابل مزاجها و حالات روحی و روانی، و نیز با توجه به این که خیلی از مردم از نوع مزاج و طبع بدن خود خبر ندارند و درنتیجه غذاهای مناسب طبع خود را نمی‌خورند، آیا این ناآگاهی می‌تواند در بروز و تشدید استرس، اضطراب و دیگر اختلالات روانی تاثیر بگذارد؟
مزاج افراد فقط با نوع غذا مرتبط نیست
دکتر مژگان تن‌ساز، معاون سابق توسعه سلامت دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت و رئیس فعلی دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی در این رابطه می‌گوید: تاثیر مزاجها بر حالات روحی و روانی و نیز برعکس اصلا بی‌ربط نیست و خیلی بر روی همدیگر اثرگذارند و برخلاف تصور خیلی‌ها که فکر می‌کنند مزاج فقط با نوع غذاها مرتبط است، باید باید گفت مزاج تنها به غذا مربوط نمی‌شود و با هوا، ساعت خواب، ساعت حرکت و سکون، قرار گرفتن در معرض هیجانات روحی و خیلی موارد دیگر هم مرتبط است.
او در توضیح بیشتر می‌گوید: وقتی شما تا نیمه‌شب بیدار می‌مانید و به موقع نمی‌خوابید، وقتی برای صبحانه مواد مغذی نمی‌خورید و به خوردن کیک و بیسکوییت اکتفا می‌کنید، وقتی ساعت وعده‌های غذایی شما منظم نیست، وقتی ورزش روتین و منظم ندارید یا نوع ورزش شما اصلا مناسب نیست، این عوامل می‌توانند شما را در معرض هیجانات روانی قرار دهند و منجر به بروز استرس، اضطراب، ضعف در تصمیم‌گیری، پرخاشگری، خشم و اختلالات دیگر در شما شوند.
دکتر تن‌ساز می‌گوید: این که از قدیم می‌گفتند "عقل سالم در بدن سالم است"، بیراه نبوده و کاملا درست است. بروز رفتارهایی با هیجانات آنی گاهی نشان‌دهنده این است که شما خورد و خواب درست و کافی یا مناسب ندارید. اگر ما سبک زندگی خود را درست کنیم، خودکنترلی ما در زندگی روزمره افزایش پیدا می‌کند و اصلا میزان دعواها و نزاع‌ها کمتر می‌شود.
این متخصص طب سنتی می‌گوید: در کنار کارهای دیگری که برای کنترل اضطراب و خشم و دیگر اختلالات روحی وجود دارد و توصیه می‌شود، قاعدتا غذا و نظم در خوردن غذا و نیز سایر امور سبک زندگی هم در کنترل اضطراب و دیگر اختلالات موثر است.
نگذارید غم و اندوه زیاد با شما بماند
طب سنتی می‌گوید حالات روحی و روانی مثل غم، اندوه، شادی، لذت، امید، ناامیدی، خجالت، ترس، خشم و حالات روانی دیگر بر بدن تاثیر می‌گذارند. درمقابل، گرمی و سردی و تری و خشکی بدن نیز می‌تواند این حالات را ایجاد یا تشدید کنند. به عنوان مثال طب ایرانی می‌گوید خشم با مزاج گرم و خشک هیجان با مزاج گرم و خشک ارتباط دارد، نگرانی با مزاج گرم و تر، افسردگی با مزاج سرد و خشک، غم با مزاج سرد و خشک و ترس با مزاج سرد و تر.
در کلیات طب سنتی ایران آمده است که فردی که اصول شش‌گانه سلامتی که شامل هوا، خواب و بیداری، حرکت و سکون، احتباس و استفراغ، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها را به درستی رعایت کند ولی حالات روحی و روانی را رعایت نکند، بدنش روز به روز بیشتر به انواع بیماری نزدیک می‌شود.
به گفته متخصصان، بنابراین افراد باید بدانند که حالات روحی و روانی به‌شدت بر بدن تأثیر می‌گذارد و اگر بی‌رویه و بدون تدبیر، یک حالت روحی - مثلا اندوه - را به طور طولانی‌مدت در خود حفظ کنند، بدن‌شان روز به روز به‌سمت سردی گرایش پیدا می‌کند. همچنین فردی که زیاد خشمگین و عصبانی می‌شود، اگر زندگی روزمره‌اش به همین روال بگذرد، بدنش به شدت گرم و خشک می‌شود و تعادل لازم در او از دست می‌رود.
