با نگاه به رابطه پدر فرزندی در سطح خانواده به حقوق متقابلی میرسیم که در قرآن و روایات به آنها اشاره شده است.
نخستین حق فرزند که قرآن به آن پرداخته، حق حیات است. اینکه قرآن از سقط جنین و کشتن فرزندان، به سبب ترس از تنگدستى و ناتوانى در رفع نیازهاى مادّى آنها به شدت نهی کرده و ناخشنودی از جنسیت فرزند، و دخالت دادن جنسیت در رعایت حق حیات وى را نکوهش کرده است.
از طرفی تامین هزینه پوشاک، مسکن و تغذیه فرزند تا وقتی که او به استقلال مالی برسد، به عنوان یک حق بر عهده پدر و در مواردی بر عهده مادر است. همچنین بحث سهم الارث فرزندان که با جزئیات به آن پرداخته شده است.
در قسمت روایات، امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق خود برای بیان حق پدر بر فرزند، بر امور زیر تأکید می‌کنند:
1. شناخت جایگاه پدر
و اما حق پدرت، این است که بدانی او ریشۀ توست و تو شاخه او هستى و بدانى که اگر او نبود، تو هم نبودى؛ پس هر گاه در خود چیزى دیدى که خوشت آمد، بدان که آن نعمت از پدرت دارى.
2. قدردانی از پدر
پس هر گاه در خود چیزى دیدى که خوشت آمد، بدان که آن نعمت را از پدرت دارى و خدا را سپاس گزار و به همان اندازه شکر کن و نیرویی جز به خداوند نیست.
3. دعا برای توفیق خدمت به والدین
خدایا! آواز مرا پیش ایشان، پَست و سخن مرا با آنها، خوش گردان و خوی مرا نرم کن و دل مرا بر آنها مهربان و مرا نسبت به آنها، خوشرفتار و دلسوز گردان. خدایا! آنان را در اِزای پروراندن من، جزای نیکو ده و در مقابل عزیز داشتن من، پاداش بزرگ مرحمت کن و چون مرا در خُردی از آسیب و گزند نگاه داشتند، تو نیز آنان را نگاهداری کن.
ایشان متقابلا درباره حقوق فرزند بر والدین نیز نکات قابل تاملی دارند:
1. مسئولیت‌پذیری پدر در قبال فرزند خود
اما حق فرزندت این است که بدانی او از توست و در این دنیا به تو وابسته است، خوب باشد یا بد.
2. حق تعلیم و تربیت
و تو با پرورش خوب و راهنمایی او به راه پروردگارش و کمک به او در فرمانبرداری‌اش، هم درباره خودت و هم درحق او مسئول هستی و بر اساس این مسئولیت، پاداش بری و کیفر بینی. پس در کار فرزند چنان کسی عمل کن که کارش در این دنیا به حسن اثر بیاراید و تو به سبب حسن رابطه فیما بین و سرپرستی خوبی که از او کرده‌ای و نتیجه‌ای الهی که از او گرفته‌ای، نزد پروردگارت معذور باشی و نیرویی جز به خدا نیست.
به رابطه پدر _ فرزندی اگر در سطح جامعه نگاه کنیم به حدیث معروف «أَنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ اَلْأُمَّةِ» میرسیم. شاید بشود اینطور گفت که بحث احترام و اطاعت بین فرزند و پدر، تمرینی است برای حفظ حرمت و اطاعت از دستورات رهبر و پدر معنوی یک جامعه توسط مردم !
در کتب لغت مجمع البحرین اَب را «پدر» معنی کرده و گفته است: عرب، گاهی به عمو هم پدر می‌گوید. راغب اصفهانی با توجه به استعمال در موارد اضافه به اسم‌ها و وصف‌ها، می‌گوید: اَب، پدر است و هر کس که سبب ایجاد یا اصلاح یا بروز چیزی باشد، پدر آن چیز خوانده می‌شود.
در تفسیر این حدیث بنا بر روایتی امام علی علیه السلام می فرمایند:« شنیدم از رسول خدا که می فرمود: من و علی پدران این امت هستیم و حق ما بر آنان از حق پدرانشان که آنان را به دنیا آورده اند، بیشتر است زیرا ما آنان را در صورت اطاعت ، از آتش جهنم نجات داده و به قرارگاه ابدی (بهشت جاوید) می بریم و به واسطه عبودیت خدا ، به برگزیدگان آزاده ملحق می سازیم».
نقش تربیتی پدر امت در این روایت این است که مقام ولایت چون باغبانی از انحراف انسان جلوگیری می‌کند؛ همانگونه که باغبان مانع کج شدن درخت می‌شود، ایشان مانع انحراف انسان می‌شوند.
این روزها مصادف است با عید مبارک ولادت امیر مؤمنان علیه السلام که پدر امت بود. مردم ما روز سیزدهم رجب را «روز پدر» نامیده‌اند.امام بزرگوار ما در حق این ملت و در حق این کشور پدری کرد.پدر امت، یعنی مظهر مهربانی و رحمت و مظهر اقتدار و صلابت و شخصیت؛ استحکام شخصیت پدرانه، در کنار محبت و مهربانىِ پدرانه. علاوه‌ی بر اینها، امام پدر جنبش اسلامىِ امروز در دنیای اسلام است.
الف. پدری از چند جهت مورد کاربرد است که به برخی اشاره می‌شود:
"1. شناسایی:" می‌گویند فلانی پدر فلانی است، تا افراد و قبایل و نژادها و... شناسایی شوند. پیامبر و امیرمؤمنان ـ علیهما السّلام ـ هم اسباب شناسایی مایند و ما در دنیا و آخرت به وسیله ایشان شناخته می‌شویم.
"2 .حقوقی :" که بیانگر حقوقی است که پدر و مادر و فرزندان بر یکدیگر دارند و نیز مسئولیت‌های متقابل، که پیداست که آن دو بزرگوار حق اطاعت دارند و وظیفة هدایت ما هم از طرف خدای متعال به عهده ایشان است و ما هم در صورت انجام وظیفه پیروی استحقاق شفاعت و حمایت از سوی ایشان را پیدا میکنیم.
"3 .عاطفی:" که بسیار پرواضح است، حتی بیش از پدر و مادر به ما عطوفت دارند و اَولی بالمؤمنین هستند.
غیر از رابطه پدر_فرزندی درباره ی رابطه میان رهبر و مردم نیز امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند:
«... و بزرگترین حقی که خدا واجب کرده است،حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است،حقوقی که خداوند بر هریک از این دو نسبت به هم واجب کرده و آن را سبب دوستی و الفت آنان و ارجمندی دینشان قرار داده است، مردم جز به صلاح حاکمان، اصلاح نپذیرند و حاکمان جز به پایداری مردم، نیکو نگردند، پس هنگامی که مردم، وظیفه ی خود را نسبت به حاکم انجام دادند و حاکم نیز حق آنان را ادا کرد،حق در بین این ها ارزشمند می شود».
امیر المومنین در سخنان خود، این حقوق را برمی شمرند و از آنها یاد می کنند:
«ای مردم، همانا من به گردن شما حقی دارم و شما نیز بر من حقی دارید و اما حق شما بر من این است که شما را نصیحت و راهنمایی کنم و درآمد های بیت المال را به شایستگی بین شما تقسیم کنم و شما را آموزش دهم تا نادان نمانید و تربیت کنم تا یاد بگیرید، و اما حق من بر شما این است که شما به بیعت خود وفا کنید و مرا در پنهان و آشکار نصیحت و یاری کنید و هنگامی که شما را خواندم، اجابت کنید و هنگامی که فرمان دادم، اطاعت نمایید.»
ان شاءالله همه ما با وقوف بر حقوق متقابل پدر_فرزندی خود در خانواده و جامعه بتوانیم اثرگذار بوده و از پس وظایف خود برآییم.
برای امام خامنه ای حفظه الله عزیز هم که پدر معنوی کشورمان هستند، دعا میکنیم که سایه شان ان شاءالله بر سر مسلمین مستدام باشد و خداوند ایشان را از تمامی بلایا، مصون و محفوظ نگهدارد و پرچم این انقلاب را با دستان ایشان به دست صاحب اصلی این کشور بسپارد ان شاءالله.
