تلویزیون در ایام نوروز به یک میدان رقابت تنگاتنگ تبدیل می‌شود و هر شبکه می‌خواهد بهترین‌های خود را عرضه کند. در یک بازه زمانی ویژه که هم برای تهیه‌کننده و برنامه ساز و هم برای مخاطب باکسی طلایی محسوب می‌شود.
امسال هم اگرچه مردم بعد از دو سال غول هراس از کرونا را در نوروز ۱۴۰۱ کنار زدند و به سفرهای نوروزی رفتند، با این حال مسئولان تلویزیون و برنامه‌سازان غفلت نکردند و همچنان مشتاقانه به دنبال ارائه برنامه‌هایی برای سرگرم شدن مخاطبان بودند. در عین حال که طی سال‌های اخیر پلتفرم‌ها هم حضور فعال‌تری در مناسبت‌ها پیدا کرده‌اند و هر یک آثار ویژه‌ای را برای ایام نوروز ارائه کردند.
این ایام البته مختص تلویزیون و پلتفرم‌ها در ایران نیست و رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور هم همه تلاش خود را دارند تا نبض مخاطب را به دست بگیرند و محتوای موردنظر خود را به او عرضه کنند. در چنین فضایی حتماً کار صداوسیمای کشور به مراتب سخت‌تر است و در میدان رقابتی جدیدی قرار گرفته که هر آن ممکن است عرصه را ببازد.
ضمن اینکه این اولین نوروز در دوران ریاست پیمان جبلی رئیس جدید صداوسیما بود و می‌توان آن را به‌عنوان تجربه‌ای ویژه در کارنامه او ثبت و ارزیابی کرد؛ آیا او از پس تدبیر امور در این موقعیت حساس برآمده است؟
با پایان تعطیلات نوروزی نگاهی به کارنامه تلویزیون در این ایام داریم و آثار نوروزی را در سه بخش مرور می‌کنیم. ویژه برنامه‌های تحویل سال، برنامه‌های شاخص حوزه سرگرمی و سریال‌ها محورهای عمده این گزارش هستند که با نگاهی به آثار، کم و کیف و نقاط ضعف و قوت آنها نیز واکاوی شده است.
روایت اول؛ ویژه‌برنامه‌های تحویل سال
برنامه‌های شاخص؛ فرمول یک / عیدانه عموپورنگ / عصر جدید / بهار جان
«فرمول یک» در شبکه یک با اجرای علی ضیا، «عیدانه عموپورنگ» با اجرای داریوش فرضیایی در شبکه دو، «عصر جدید» با اجرای احسان علیخانی در شبکه سه و «بهار جان» با اجرای مصطفی امامی در شبکه پنج سیما برنامه‌های شاخص لحظه تحویل سال نو در شبکه‌های مختلف سیما بودند.
علی ضیا فرمول یک را با همان ایده «طرح چهره مردمی» پیش برد که از حدود یک هفته قبل از تحویل سال روی آنتن رفت و هر شب مهمانان هنری و چهره را غیر از خود مردم عادی به برنامه آورد. مهمانان او در شب‌های قبل از تحویل سال بیشتر مورد توجه قرار گرفتند که از جمله آن می‌توان به داریوش فرضیایی و رامبد جوان اشاره کرد.
در برنامه شبکه دو که به‌عنوان دومین برنامه پربیننده تلویزیون هم مطرح شد، بازیگران حضور داشتند که مهمترین آنها خود بازیگران «بچه محل» بودند که هر یک به همراه خانواده‌هایشان به برنامه آمدند. برنامه هم با تمی شبیه به خود مجموعه نمایشی پیش رفت و برخی شخصیت‌ها، کاراکترهای خود را در گپ و گفت ها حفظ کردند. ویژه برنامه تحویل سال پورنگ احتمالاً به دلیل برندی چند ساله که این سال‌ها برای جلب مخاطب کودک و نوجوان و خانواده‌هایشان داشته است این بار هم به استناد آمار صداوسیما توانست مخاطب پیدا کند.
پربیننده‌ترین برنامه تحویل سال در نظرسنجی صداوسیما به احسان علیخانی اختصاص پیدا کرد که سال گذشته هم با پیوند «عصر جدید» و ویژه‌برنامه سال تحویل، تلاش کرد مهمانان مختلف و مختص شبکه سه را به برنامه بیاورد. این برنامه امسال در کنار گپ و گفت ها از موسیقی اقوام استفاده کرد و در بخش‌هایی آنتن زنده برنامه به شهرها و استان‌های مختلف رسید. ایمان قیاسی از ابتدا در کنار احسان علیخانی حضور داشت و او را همراهی می‌کرد. حتی ابتدای پخش برنامه بیشتر با اجرای قیاسی پیش رفت که باعث سوال نسبت به غیبت علیخانی هم شده بود.
اجرای ویژه برنامه تحویل سال شبکه پنج با عنوان «بهار جان» را نیز مصطفی امامی بر عهده داشت که اولین اجرای زنده او در موقعیت طلایی تحویل سال بود. او هم قالبی گفتگومحور انتخاب کرد و البته با مهمانانش بازی و مسابقه هم ترتیب داد تا از تکرار در گفتگوها پرهیز کرده باشد.
پرمخاطب‌ترین تجربه
ویژه‌برنامه تحویل سال شبکه سه با اجرای احسان علیخانی با ۸۲ درصد مخاطب توانست پربیننده‌ترین برنامه تحویل سال شود. بخشی از این اتفاق برمی‌گردد به سال‌ها سابقه علیخانی در تولید برنامه‌هایی که در آستانه تحویل سال روی آنتن رفته‌اند. او طی دو سال اخیر هم برند «عصر جدید» را داشت که تا کنون دو فصل از آن گذشته است و حالا ویژه‌برنامه تحویل سال می‌توانست افتتاحیه‌ای برای فصل سوم این مسابقه باشد و همین باعث شد مخاطب بیشتری منتظر بازگشتش باشد.
از طرفی جلوتر بودن این برنامه در پروداکشن تولید نسبت به دیگر برنامه‌ها باعث جذابیت‌های بصری بیشتر آن شد. به ویژه که برخی اتفاقات این برنامه مثل پرداختن به موسیقی اقوام ایده جدیدی نبود و پیش از این در شبکه‌های دیگری مثل ویژه برنامه‌های تحویل سال شبکه دو به تهیه‌کنندگی احسان ارغوانی به کار گرفته شد. با این حال علیخانی سعی کرد جلوه بیشتری به این اتفاق بدهد و لوکیشن عصر جدید را به پایگاهی برای همه اقوام کشور از ترک‌ها، کردها و… تبدیل کرد. شاید آنچه این اتفاق را ویژه‌تر کرد نوع کارگردانی آن و همراه کردن این موسیقی‌ها و آئین‌ها با واکنش مهمانان و در نهایت طراحی‌های خود علیخانی بود.
بخشی از اقبال به برنامه هم به اجرای علیخانی برمی‌گردد که گفتگوهای متفاوتی را رقم می‌زند و سعی دارد معمولاً از اتفاقاتی غیرمنتظره هم رونمایی کند. هرچند امسال کفه این گفتگوها با هنرمندان به سمت شوخی‌ها و گپ‌های عامیانه‌تری سوق پیدا کرد که شاید از علیخانی انتظار بیشتری می‌رفت. یک نکته هم درباره مهمانان این برنامه جالب توجه بود و آن سهم پررنگ هنرمندان حاضر در برنامه خانگی «جوکر» در این برنامه بود! «جوکر» برنامه‌ای است که به تهیه‌کنندگی احسان علیخانی در حال عرضه در پلتفرم‌های شبکه نمایش خانگی است و حضور پررنگ شرکت‌کنندگان این برنامه در قاب تلویزیون از نکات سوال برانگیز این برنامه نوروزی بود. حتی گاهی شرکت کننده ها با همان لباس، شوخی‌ها و اکت هایی که در این مجموعه شبکه خانگی حضور یافته بودند در برنامه ظاهر می‌شدند.
باز هم باید تاکید کرد که به رغم همه ایرادها علیخانی بهتر از همه توانسته است در این سال‌ها نبض مخاطبانش را به دست بگیرد و لحظات مفرح و سرگرم‌کننده‌ای حتی با عادی‌ترین اتفاقات برای مخاطبش رقم بزند.
او در طراحی دیگری خود به سراغ ایده‌ای مرسوم در برنامه‌های عیدانه تلویزیون رفت و مراسم عقد زوج‌هایی از خطه های گوناگون را هم راه انداخت تا اتفاقات مختلفی در برنامه اش رقم زده باشد.
مهمترین حاشیه‌ها
مهمترین و بیشترین ویدئویی که از برنامه‌های تحویل سال هم بازتاب پیدا کرد حضور ایرج یا حسین خواجه امیری خواننده قدیمی بود که در قاب تلویزیون حضور پیدا کرد و ترانه معروف خود را هم برای مردم خواند. حضور یکی از چهره‌های مطرح موسیقی پس از سال‌ها غیبت در قاب تلویزیون اتفاق ویژه‌ای بود که بازتاب بسیاری هم در فضای مجازی پیدا کرد.
از بخش‌های حاشیه‌دار برنامه «عصر جدید» نیز قطع شدن یک باره صدای موسیقی در زمان اجرای زنده آذری زبان‌ها بود که دلخوری این گروه را در بر داشت و تا آنجا گلایه‌ها پیش رفت که علیخانی طی گفتگوی اینستاگرامی لایو با این گروه دلجویی و عذرخواهی کرد. علیخانی مشکل فنی را دلیل اصلی قطع این اجرا در برنامه لحظه تحویل سال شبکه سه عنوان کرد.
برنامه «فرمول یک» هم به‌واسطه برخی سوالات حاشیه‌ای خبرساز شد؛ سوال ضیا از رامبد جوان درباره سفرش به کانادا و توضیحات او درباره این سفر از جمله پربازدیدهای برنامه فرمول یک بود که حاشیه شد. همچنین مهمترین مهمان او در شب سال تحویل پژمان جمشیدی بود که البته گاه با سوالاتی همراه شد که گویی جمشیدی با نوعی اجبار به آنها پاسخ می‌گفت و با این حال نکات مختلفی را هم از تجربیات خود، همکاری با سام درخشانی و… مطرح کرد.
جمع‌بندی؛ آنالیز برنامه‌های تحویل سال در نوروز ۱۴۰۱
علی‌رغم اینکه در بازه زمانی تحویل سال همه برنامه‌ها و همه شبکه‌ها بهترین خود را عرضه می‌کنند اما باز هم جلوی مخاطب کم می‌آورند و کمتر آورده‌ای برای مخاطب، سرگرم کردنش و حتی تغییر ذائقه او دارند. برنامه‌های امسال سیما هم کمتر توانستند اتفاق ویژه‌ای رقم بزنند. مهمانان تکراری مهمترین نقطه ضعف این برنامه‌ها بود. حتی برخی از مهمانان و هنرمندان در هر شب مهمان یکی از شبکه‌ها شدند، برخی خوانندگان نیز در هر یک از برنامه‌ها قطعه‌ای را اجرا کردند و میان این همه اتفاق و میزانسن‌های تکراری برای گفتگو حتی راه انداختن مسابقه و بازی با مهمان نیز کمتر مخاطب را به وجد آورد.
این میان تلویزیون برنامه‌هایی کلیشه شکن هم داشت که انتظار می‌رفت بیشتر و بهتر از طرف خود صداوسیما عرضه شود. برنامه «چرخ» در شبکه چهار کاملاً با رویکرد علمی این شبکه پیش رفت و به تجلیل از چهره‌های علمی و فرهنگی سال ۱۴۰۰ پرداخت. رویدادی که از طرف خود تلویزیون برای اولین بار برگزار می‌شد و اتفاق بدیعی بود اما آنگونه که باید و شاید ضریب رسانه‌ای پیدا نکرد.
روایت دوم؛ برنامه‌های سرگرمی در نوروز ۱۴۰۱
برنامه‌های شاخص؛ عصر جدید / خندوانه / دورهمی
در میان تولیدات متنوع شبکه‌های مختلف تلویزیون برای ایام نوروز ۱۴۰۱ در حوزه سرگرمی «عصر جدید»، «خندوانه» و «دورهمی» سه برنامه شاخصی و به تعبیری «برند» تلویزیونی بودند که در ایام نوروز روی آنتن رفتند که هم قبل از پخش انتظار بالایی نسبت به آنها وجود داشت و هم هر یک از آنها توانست اقبال مخاطبانش را به دست آورد. عصر جدید با اجرای احسان علیخانی که در فصل جدید با تغییراتی در داوری هم همراه شده بود از همان ابتدای پخش مورد توجه قرار گرفت و کنش‌ها و واکنش‌های منفی و مثبت طرفداران و حتی مخالفانش را در پی داشت.
«خندوانه» نوروز امسال طراحی خود را به سمت موسیقی اقوام برد و در هر شب میزبان یکی از خوانندگان قومیت‌های کشور شد. بخش‌های برنامه نوروزی بیشتر شد و در کنار اینها بخش مهمتر برنامه به گفتگوهای رامبد جوان با مهمانانش اختصاص داشت.
«دورهمی» مهران مدیری که ابتدا تلاش کرد مسابقه را با محور مردم پیش ببرد در ویژه‌برنامه نوروزی رویکرد خود را از مردم عادی به سلبریتی ها تغییر داد تا اقبال بیشتری به بار آورد. به این ترتیب در هر قسمت یکی از هنرمندان با دوستان و آشنایان خود در برنامه حضور می‌یافت و فضایی تفننی به صورت جمعی رقم می‌خورد.
پرمخاطب‌ترین تجربه
با اعلام نظرسنجی صداوسیما در این حوزه هم «عصر جدید» به عنوان پرمخاطب‌ترین برنامه عیدانه تلویزیون در نوروز ۱۴۰۱ لقب گرفت. همانطور که پیش از این گفته شد برند این برنامه و مخاطب بالقوه‌ای که دارد یکی از دلایل موفقیت آن بوده است. از طرفی اجراهای مختلف شرکت‌کنندگان در این برنامه که با تنوعی در رشته‌های مهارتی متعدد و همچنین از اقصی نقاط کشور بوده از برگ برندهای برنامه بود. اتفاقی که گاه توانسته است به مثابه یک بازی فوتبال برای هر اجرا هیجان بخش باشد و بیننده کسب کند.
نسخه غیرایرانی این مسابقه که برند جهانی‌اش هم پرطرفدار است، باعث شده «عصر جدید» هم در همین فواصل پخش واکنش‌های زیادی میان مخاطبان به همراه داشته است. فصل سوم هم از این واکنش‌ها مستثنی نبود و بخش‌ها و داوری‌های برنامه با چالش‌هایی از طرف مخاطبان عادی و منتقدان و چهره‌ها مواجه و به بحث روز شبکه‌های اجتماعی بدل شد.
در این فصل ژاله صامتی، کارن همایونفر و مجید اسماعیلی هم به جمع داوران برنامه اضافه شدند و خود این تغییر در ترکیب داوران عامل کنجکاوی دیگری بود تا مخاطب بخواهد فصل جدید را با داوران جدید پیگیری کند.
مهمترین حاشیه‌ها
«عصر جدید» به همان اندازه که پرمخاطب بود، آبستن حواشی بیشتری هم قرار گرفت؛ ماجرای حذف یک نوجوان چوپان که در بخش خوانندگی شرکت کرده بود، مهمترین حاشیه نوروزی این برنامه بود، این جمله ژاله صامتی که خطاب به این نوجوان روستایی گفته بود «اگر بخواهی به تهران بیایی باید لهجه ات را تغییر دهی» هرچند بریده‌ای تقطیع‌شده و غیرکامل از نظر این داور بود اما بازتاب زیادی پیدا کرد و محل نقد منتقدان و مردم در فضای رسانه‌ای شد. ویدئویی که البته ناقص فراگیر شد و در بخش کامل‌تر آن صامتی سعی دارد دلسوزانه و مادرانه توضیح دهد که چرا به این استعداد منفی داده است.
ویدئوی دیگری از اجرای بدلکاران در صحنه «عصر جدید» نیز فراگیر شد ویدئویی که نشان می‌دادی یکی از شرکت‌کنندگان این مسابقه در حین نقاشی به آتش کشیده شده و همه در تب و تاب خاموش کردن آن هستند و بعد یک باره می‌فهمند ماجرا نمایش بوده است.
در مورد «خندوانه» بیشترین بخش‌هایی که توانست فراگیر شود و مورد توجه قرار بگیرد مختص جناب خان بود. شوخی‌های او با مهدویان و سید جواد هاشمی از مهمترین اینها بود. یک نکته هم نسبت به حضور جناب خان در این فصل از خندوانه حائز اهمیت است که او به تنهایی پدیده این فصل از برنامه بود. شخصیتی که درست و به جا شوخی می‌کند نه لحن زننده‌ای دارد و نه شوخی‌هایش به لودگی منجر می‌شود. این شخصیت آن قدر درست شکل گرفته که خود رامبد هم هیچ گاه وارد گفتگوهای حاشیه‌ای با مهمانش نمی‌شود و جور کنایه زدن به اتفاقات و حواشی مهم را به جناب خان می‌سپارد و او هم همه این پاس گل‌ها را به زیبایی تبدیل به گل می‌کند.
جمع‌بندی؛ آنالیز برنامه‌های سرگرمی در نوروز ۱۴۰۱
تلاش‌ها و طراحی‌های گسترده‌ای برای برنامه‌های امسال در نظر گرفته شد که برخی کمتر جواب داد. برنامه‌های خوب دیگری هم البته جز این سه برنامه شاخص وجود داشت که شاید نتوانست به درستی مورد توجه قرار بگیرد.
«زوجی‌نو» با اجرای باربد بابایی یکی از همین برنامه‌ها بود که اگرچه همیشه طرفداران خاص خود را دارد با این حال جدول پخش غیرمنظمی داشت و چندین بار ساعت یک بامداد به بعد پخش شد. «تهمتن» در شبکه نسیم هم از جمله برنامه‌هایی بود که در ویژه برنامه نوروزی خود تغییراتی نسبت به برنامه روتین اش اعمال کرده بود و به آن جذابیت بیشتری بخشیده بود. این برنامه بخش‌های مختلفی داشت، در کنار ورزش‌های استقامتی و بدنی وارد فضاهای دیگر هم شده بود و شرکت کنندگانی از حوزه‌های مختلف مهمان برنامه شده بودند.
در مجموع و فارغ از برنامه‌های ویژه نوروز، واقعیت این است که تولیدات سرگرمی تلویزیون بیش از حد ضروری به سمت افزایش زرق و برق در تولید و پروداکشن‌های بزرگ رفته‌اند و تعدد تولیدات از این دست بدون ارائه ایده‌هایی نو که بتواند منجر به خلق «برند» های تازه در تلویزیون شود، بیشتر به افزایش هزینه‌ها منجر شده تا افزایش مخاطب!
روایت سوم؛ سریال‌های شبانه در نوروز ۱۴۰۱
سریال‌های شاخص؛ زیرخاکی / نجلا / خداداد
«زیرخاکی»، «نجلا» و با اختلاف سریال «خداداد» شبکه دو توانستند سریال‌هایی باشند که مخاطب بیشتر آنها را می‌بیند و درباره شان حرف می‌زند. سریال «زیرخاکی» در نوروز ۱۴۰۱ به فصل سوم رسید که کارگردانی‌اش را جلیل سامان بر عهده داشت و بازیگرانی از جمله پژمان جمشیدی، ژاله صامتی و گیتی قاسمی در این فصل از آن حضور داشتند. این سریال در فضایی مفرح و طنز جلو رفت و بیشتر از بقیه سریال‌ها توانست مخاطب را سرگرم کند.
سریال «نجلا» هم که در فصل اول اثر پربیننده‌ای شده بود در ایام نوروز روی آنتن شبکه سه رفت. کارگردان این سریال خیرالله تقیانی پور و تهیه‌کننده‌اش سعید سعدی بود که روایتی ملودرام و عاشقانه را به تصویر کشید. حسام منظور نیز شاخص‌ترین بازیگر این فصل از سریال بود که البته پخش آن همچنان ادامه دارد و تا آخر ماه رمضان روی آنتن شبکه سه سیما خواهد رفت.
به نسبت دو سریال «خداداد» که در شبکه دو پخش شد و «دردسرهای شیرین» که از شبکه پنج پخش شد «خداداد» بهتر توانست موقعیت‌های تازه‌ای را به تصویر بکشد. رضا ناجی، پیام دهکردی، علی صبوری و سوسن پرور از بازیگران این سریال بودند و تلاش داشت با نمایش برخی معضلات اجتماعی و طبقاتی وضعیت معیشتی جامعه امروز را در قالبی مفرح به تصویر بکشد. این سریال را علی غفاری کارگردانی کرد و تهیه کننده‌اش هم سعید سعدی بود و برای اولین بار یک تهیه کننده در نوروز دو سریال روی آنتن داشت.
پرمخاطب‌ترین تجربه
با توجه به برند «زیرخاکی» و موفقیت آن در فصل‌های قبل چندان دور از ذهن نبود که این مجموعه بتواند پربیننده‌ترین سریال نوروزی شود. به ویژه که در ترکیب سریال‌های نوروزی و در رقابت با دیگر آثار، فضای کمدی آن باعث شد بیشتر با حال و هوای نوروز تناسب داشته باشد.
جلیل سامان کارگردان این سریال در این فصل هم با زوج بازیگر پژمان جمشیدی و ژاله صامتی پیش رفت که توانستند در این سریال بدرخشند و علاوه‌بر آنها هر یک از بازیگران فرعی‌تر سریال نیز با موفقیت از پس نقش‌های خود برآمدند.
این سریال شب گذشته به پایان رسید و قسمت آخر آن به گونه‌ای بود که هنوز هم کارگردان می‌تواند ادامه قصه فریبرز باغ بیشه را برای علاقه‌مندان سریال معرفی کند و البته از پایان‌بندی سریال هم برمی‌آمد که ادامه دار باشد.
مهمترین حاشیه‌ها
مهمترین حاشیه در ارتباط با سریال‌های نوروزی به حذف یک باره یک مجموعه از آنتن تلویزیون برمی‌گردد. سریال «جناب عالی» به کارگردانی عادل تبریزی که علی رغم تبلیغ و اطلاع رسانی پخش از شبکه نسیم یک باره از آنتن حذف شد. بعد از چند روز هم خبر رسید که این سریال از تلوبیون پخش می‌شود.
یک نکته انتقادی هم نسبت به دو سریال پرمخاطب این ایام چند باری مطرح شد و آن ایده موازی «زیرخاکی» و «نجلا» بود که در هر دو این سریال‌ها شخصیت اصلی در عراق اسیر می‌شود و علی رغم اینکه یکی کمدی است و دیگر ملودرام و جدی با این حال روند یک هفته‌ای این اتفاق در قصه و کش آمدن آن انتقاداتی را در پی داشت.
انتقادی هم از طرف جلیل سامان در اواسط نوروز مطرح شد که نسبت به خروجی پخش سریال «زیرخاکی» اعتراض داشت. سامان تصویری از خروجی کیفیت سریال روی مانیتور خود را در صفحه شخصی اش گذاشت تا آن را با کیفیت پخش سریال در شبکه مقایسه کرده باشد.
جمع‌بندی؛ آنالیز سریال‌های شبانه در نوروز ۱۴۰۱
واقعیت این است که بنابر یک قانون نانوشته از همان ابتدا توقع چندانی از سریال‌های شبکه دو و پنج نمی‌رفت چراکه قصه‌های نو و تازه‌ای ارائه نکرده بودند. به ویژه که «دردسرهای شیرین» اولین تجربه سهیل موفق در سریال سازی به خروجی‌ای شکست خورده و کلیشه بدل شد که نتوانست آورده‌ای برای مخاطب داشته باشد و در اولین مؤلفه‌های جذب مخاطب از قصه تا انتخاب بازیگر باقی ماند.
از سوی دیگر اما انتظار بیشتری هم نسبت به «زیرخاکی» و «نجلا» وجود داشت که قصه خود را در فصل جدید در موقعیت‌هایی بدیع تر و خلاقانه‌تر روایت کنند. با این حال این دو سریال علی رغم ضعف‌ها توانستند بیشتر مورد توجه قرار بگیرند و در ادامه موفقیت‌های قبلی شأن حرکت کردند.
