ناباروری و نازایی از جمله مشکلاتی است که این روزها گریبان بسیاری از زوجهای جوان را در سراسر جهان گرفته است؛ ناباروری‌هایی که ناشی از ابتلا به بیماری، زندگی در شرایط پراسترس و تنش، مصرف غذاها و داروهای شیمیایی و ناسالم و فعالیت در محیط‌های صنعتی و آلوده است.
اگرچه به باور متخصصان و پزشکان این حوزه، امروز با وجود شیوههای درمان نازایی و ناباروری متعددی که در جهان و کشور ما ایران وجود دارد، دیگر هیچ زوج جوانی نباید نگران مشکلات و اختلالات ناباروری و نازایی باشد اما با وجود این، هستند زوج‌هایی که به دلیل نداشتن توان مالی برای تامین هزینه‌های درمان یا نپذیرفتن شیوه‌ها و شرایط درمان ناباروری و نازایی مانند استفاده از تخمک یا لقاح اهدایی امکان ناباروری را برای همیشه از دست میدهند.
با مطالعه این گزارش علاوه بر آگاهی از دلایل و علائم نازایی در زوجهای جوان، با روشهای درمانی این اختلال و تاثیر آن در روند زندگی زوجها بیشتر آشنا شوید.
ناباروری در انسان
در پزشکی هرگاه زن و شوهری در سن باروری ۱۲ ماه پس از ازدواج علیرغم انجام فعالیت جنسی طبیعی و بدون استفاده از روشهای پیشگیری، بچهدار نشوند یکی از زوجین دچار ناباروری است. ناباروری در انسان می‌تواند منشا پدری مانند واریکوسل و آزواسپرمی داشته باشد یا منشا مادری مانند سندرم ترنر، آژنزی تخمدان، سندرم آشرمن.
بر پایه پژوهش‌ها در ایران ۲۰ درصد زوجها در طول زندگی خود ناباروری را تجربه میکنند. بر اساس این آمار نقش و علل مردانه بیش از ۶۰ درصد موارد را شامل میشود که این میزان از آمار جهانی بالاتر است.
علل ناباروری
علل ناباروری بسیار متفاوت است و از علل عفونی مانند سل دستگاه تناسلی تا علل مادرزادی، داروها، ضربه و مشکلات غددی محتمل است.
بعضی از دلایل ناباروری در مردان عبارتند از: بیماری‌های دوران کودکی مثل جراحی‌هایی که اطراف بیضه انجام میشود، بالا بودن بیضه و بیماری واریکوسل (به عنوان شایع‌ترین عامل ناباروری که قابل درمان است)، اختلالات هورمونی به صورت اختلال در هورمون‌های هیپوفیز یا هورمون‌های جنسی، رشد نامناسب بیضه‌ها، اختلالات ژنتیک مثل کوچک بودن بیضه، برخی عفونت‌های مزمن که در عملکرد بیضه اختلال ایجاد می‌کند، برخی داروها و بیماری‌های تب‌دار طولانی مدت که بر نطفه‌سازی تاثیر می‌گذارد.
از جمله علت‌هایی که باعث ناباروری در زنان میشود میتوان به این موارد اشاره کرد؛ آندومتریوز، عدم تخمک گذاری، تخمک‌های ضعیف، سندروم تخمدان پلی کیستیک، انسداد لوله‌های رحمی (فالوپ)، حساسیت به اسپرم، مشکلات بارداری غیرقابل توجیه و مشکلات بارداری مرکب که برای هر یک از این عوامل راه‌حل‌هایی وجود دارد.
روش‌ها و درمان
متناسب با دلایل و علتهای مختلفی که برای ابتلا به ناباروری و نازایی در مردان و زنان وجود دارد، شیوههای مختلفی برای درمان نازایی و ناباروری وجود دارد که متناسب با علت بیماری از سوی متخصص به بیماران توصیه میشود.
تحریک تخمک گذاری
این شیوه در مورد زنانی به کار گرفته میشود که مبتلا به اختلال تخمکگذاری هستند و برای به دست آوردن تعداد کافی تخمک به منظور انجام سیکل درمانی نیازمند استفاده از روش‌هایی مانند IUI، IVF و ICSI میشوند.
میکرواینجکشن
در شیوه «میکرواینجکشن» که یک شیوه تخصصی و موثر برای درمان ناباروری با علت مردانه است، پیش از هر چیز تخمدانها از سوی داروهای محرک تخمکگذاری تحریک میشود و پس از آماده‌سازی تخمکها یک اسپرم در شرایط آزمایشگاهی خاص به داخل تخمک تزریق میشود و تقریبا پس از 48 ساعت جنین‌های تقسیم شده و مناسب به داخل رحم زن انتقال داده میشود.
لقاح خارج از رحمی (IVF)
لقاح آزمایشگاهی یا (IVF) شیوه‌ای پزشکی است که در آن سلول تخمک بالغ از زن گرفته میشود و با اسپرم مرد در خارج از بدن لقاح می‌یابد و رویان حاصل به وسیله متخصص برای ادامه بارداری طبیعی در رحم همان زن یا زن دیگری کاشته میشود.
IUI
در این روش اسپرم‌های تهیه شده از مرد جدا میشود به این صورت که اسپرم‌هایی که طبیعی‌تر بوده و یا اینکه دارای کیفیت و تحرک مطلوبی هستند از دیگر اسپرم‌ها جدا میشوند و به وسیله متخصص زنان و زایمان به رحم تزریق میشود؛ با انجام این روش احتمال اینکه اسپرم و تخمک درون رحم پیوند داده شوند و لقاح انجام بگیرد بالاتر می رود.
روشهای جایگزین برای درمان ناباروری
فریز کردن جنین
نخستین انجماد موفق اسپرم ۵۵ سال پیش بوده است. اسپرم (سلول جنسی مرد) سلولی کوچک و مایع داخل سلولی آن کم است. به همین دلیل انجمادش کار سختی نیست و نگهداری آن هم آسان است. طولانی ترین زمان نگهداری اسپرم که به تولد نوزاد زنده منجر شد، ۲۱ سال بوده است.
رحم اجاره‌ای
رحم اجاره‌ای روشی است که طی آن بانوی صاحب رحم، جنین فرد دیگری را در رحم خود حمل می‌کند و بر مبنای توافقی که از قبل انجام شده است، تعهد می‌کند که پس از طی دوران بارداری و زایمان، نوزاد حاصل را به زوجین نابارور تحویل دهد.
«مادر میانجی بودن» به مفهوم تلقیح مصنوعی در رحم مادری است که حاضر می شود در قبال مقدار معینی پول، جنین زن و مرد دیگری را (متشکل از اسپرم و تخمک آن دو) در رحم خود به رشد و تکامل برساند و پس از تولد نوزاد، سرپرستی او را با حقوق تمام و کمال به والدین جدیدش بسپارد.
حکم شرعی رحم اجاره‌ای
این سؤال را به دو صورت میشود بررسی کرد:
۱) اینکه مراد، اجاره رحم زن به همراه تخمک اوست. یعنی نطفه مردی را در رحم غیر همسرش تزریق کنند تا وی از این طریق صاحب فرزند گردد. که بنا به فتوای بیشتر مراجع، تنها راه برای جواز این عمل، محرمیت موقت مرد صاحب نطفه با زنِ صاحب رحم است.
۲) اینکه مراد، آن است که نطفه مرد و تخمک زنش را در خارج از رحم ترکیب و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری، آن را به رحم زن دیگری تزریق نمایند. که مراجع عظام تقلید، در پاسخ به این سؤال، چنین اظهارنظر کرده اند؛
حضرت آیت ا... العظمی خامنه‌ای: «این کار فى نفسه اشکال ندارد ولى باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود. به هر حال در صورتى که با این روش کودکى به دنیا بیاید ملحق به شوهر زنى که صاحب رحم است نمى‌شود بلکه ملحق به صاحب نطفه و به زنى است که صاحب تخمک است.»
حضرت آیت ا... العظمی سیستانی: «این کار فی نفسه اشکال ندارد.»
حضرت آیت ا... العظمی مکارم شیرازی: «هر گاه نطفۀ زن و شوهرى را در خارج از رحم با هم ترکیب کنند و در رحم شخص ثالثى قرار دهند، این امر ذاتاً جایز است؛ ولى چون غالباً مستلزم نگاه و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت مجاز است.»
حضرت آیت ا... العظمی صافی گلپایگانی: «چنانچه ملازم با حرام از قبیل لمس و نظر نباشد، فی نفسه مانعی ندارد.»
اهداء تخمک
در شرایطی که برخی از زوجها به دلیل عدم پاسخ تخمدانها و بروز اختلال در تولید تخمکها در زن، از داشتن فرزند محروم میشوند، با کمک این شیوه میتوان فرصتی را برای آنها فراهم کرد تا تجربه بچهدار شدن را در زندگی داشته باشند. بنابراین در برخی مراکز درمان ناباروری و نازایی اهدا تخمک که شامل تهیه و جمعآوری تخمک از زن اهدا کننده و باروری آن تخمک در آزمایشگاه با اسپرم مرد و انتقال جنینها به رحم زن نابارور است، انجام میشود.
اهدا جنین
بسیاری از زوجها به دلیل ابتلا به مشکلاتی از قبیل نداشتن تخمک یا اسپرم سالم، یا عدم امکان باروری جنین یا مشکلات دیگر برای تشکیل جنین بیولوژیکی مجبور به استفاده از گامت اهدایی یا جنین اهدایی میشوند. در این شرایط جنین در رحم زن گیرنده شکل گرفته و بزرگ میشود و به این ترتیب هم زن و هم جنین تعلق خاطر بیشتری به عنوان مادر و فرزند به یکدیگر احساس میکنند. اهدا جنین یا تخمک در هر صورت با توجه به قوانین و راهنماییهای اخلاقی انجام میگیرد و مشاورانی پیش از انجام کار درباره مسائل پزشکی و اجتماعی این موضوع با خانوادهها صحبت میکنند و در نهایت پس از بررسیهای نهایی و آگاهسازیهای لازم اهدا جنین برای زوج صورت میگیرد.
هزینه‌های انواع روشهای درمان ناباروری
در روش IUI که روش ارزان قیمتی است و سرجمع 500 هزارتومان هزینه دارد، به شکل معمول 20 درصد احتمال موفقیت و حاملگی وجود دارد. درست مثل یک زوج سالم که اگر در طول یک ماه از راه های پیشگیری از حاملگی استفاده نکنند، 20 درصد احتمال دارد بچه دار شوند.
در روش (IVF) 35 تا 40 درصد شانس موفقیت دارد چون در واقع جنینِ شکل گرفته شده به درون رحم زن منتقل میشود و برخی ریسک‌های روش قبل را ندارد. IVF روش گران قیمتی است و کل پروسه حدود 5 میلیون تومان هزینه دارد. هر بار یک کدام از این روش ها شکست بخورد، باید زمانی بین یک تا سه ماه وقفه بیفتد و دوباره در صورت تمایل، پروسه درمان از نو شروع شود.»
در نهایت هزینه هر دوره درمان ناباروری اعم از دارو، خدمات پاراکلینیکی و اتاق عمل بسته به میزان مشکلات زوجها بین 5/2 تا 5 میلیون تومان است و هر زوج برای درمان باید 3 تا 4 دوره درمانی را پشت سر بگذارد.
زندگی بدون فرزند هم زیباست
مدیریت زندگی هر فرد و هر زوجی به فرمول شخصی آنها برای زندگی بازمی‌گردد. گاهی دیده میشود که زوجهای زیادی علیرغم وجود مسئله ناباروری و نازایی، زندگی‌های شاد، پرامید و موفقی دارند و می‌توانند بدون بچه هم از کنار هم بودن لذت ببرند.
قطعا بدون حضور بچه هم میتوان زندگی شادی را پشت سر گذاشت. توصیه ما به این گروه از زوجها که توانایی داشتن بچه ندارند یا هیچ یک از شیوههای درمان برای آنها جواب نمی‌دهد این است که شبکه اجتماعی خود را گسترش دهند و رفت و آمد خود را با گروه دوستان، اقوام و نزدیکان‌شان افزایش دهند.
البته باید توجه داشت که این موفقیت و شادی در زندگی در شرایطی برای زوجین به وجود می‌آید که هر دوی آنها آگاهانه و بعد از رسیدن به مرحله پذیرش آمادگی خود را برای زندگی بدون فرزند اعلام کرده باشند و گرنه در صورتی که یکی از آنها دچار یاس و افسردگی باشد این افسردگی نه تنها زندگی زناشویی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد بلکه زندگی اجتماعی، شغل و دیگر موقعیت‌های او در زندگی را به خطر می‌اندازد.
