گل محمدی گونه خاصی از گل سرخ بوده و گیاهی درختچه ای، چند ساله متعلق به تیره گل سرخ است. بر اساس سنگواره های بدست آمده مربوط به 40 میلیون سال پیش گل سرخ از دوره سوم زمین شناسی روی زمین وجود داشته است و گونه های مختلف آن متناسب با شرایط اقلیمی شکل گرفته اند.
امروزه برآورد می گردد که در دنیا از 250 گونه مختلف گل سرخ، بیش از 3000 رقم (کولتیوار) وجود دارد. از این تعداد تنها 30 گونه معطر هستند و 3 گونه آن از نظر اقتصادی امکان گلاب گیری دارند که مهمترین آن گونه گل محمدی است.
منشاء گل محمدی در ایران است که معمولاً در مناطق مرتفع و خشک کشت می گردد (ارتفاعات بین 2 تا 3 هزار متر از سطح دریا) و استانهای اصفهان (شهرکاشان)، کرمان، کرمانشاه، فارس و آذربایجان شرقی از تولیدکنندگان اصلی گل محمدی در کشور می باشند (یکی از ترانه های قدیمی و محبوب در کشور فرانسه بنام "رزهای اصفهان” است) که از این میان گل محمدی کاشان از بهترین نوع و با کیفیت ترین آن با خواص ویژه می باشد.
گل محمدی ایران به دلیل آب و هوای خشک و سرد مناطق مذکور معمولاً فاقد آفات بوده و در تولید آن از سموم و آفت کش استفاده نمی گردد و از اینرو دارای کیفیت بسیار خوبی است.
تولید گلاب
برای تولید اسانس گل محمدی و گلاب، لازم است چیدن گل از حدود ساعت شش صبح شروع و به محض آغاز گرم شدن هوا قبل از ساعت هشت پایان یابد چرا که با گرم شدن هوا، گیاه (احتمالاً برای حفظ خود در مقابل گرما) اسانس های معطر خود را آزاد کرده و در هوا منتشر می سازد. لذا گل های چیده شده در روز از بازدهی اسانس بسیار نازلتری برخوردارند. گلهای چیده شده باید بلافاصله به محل گلابگیری و یا دستگاه اسانس گیری انتقال یابند چرا که با گذشت زمان فرآیند تخمیر در آن آغاز شده و این فرآیند موجب افزایش دما و تخریب بسیاری از ترکیبات لطیف این شاهکار طبیعت می گردد.
تولید یک لیتر اسانس گل محمدی نیازمند استفاده از چهار تن گلبرگ است و به همین دلیل محصولی بسیار گرانبهاست. برای تولید هر لیتر گلاب نیز معمولاً یک کیلو گلبرگ استفاده می گردد ولی ممکن است گلاب رقیق تر با بهایی نازلتر تولید شود.
گونه هایی از گل سرخ در ترکیه و مراکش نیز کشت می گردند ولی از نظر کیفی توان رقابت با گل محمدی ایران را ندارند.
در عوض گل محمدی تولید بلغارستان که عمدتاً در دره کازانلیک (Kazanlik) و در ارتفاعات 300 تا 500 متری از سطح دریا انجام می شود بیشترین سهم بازار این فرآورده ارزشـمند را داراسـت. در جنوب فـرانسه نـیز نـوعی گـل سـرخ تـولـید مـی شـود کـه نام علمی آن Rosa centifolia””است و در منطقه گراس (Grasse) پایتخت عطرسازی جهان کشت می گردد ولی به دلیل نازل بودن بازدهی اسانس، کشت آن تدریجاً از بین رفته است.
خواص دارویی گل محمدی
علاوه بر عطر استثنایی این گیاه ارزشمند، خواص دارویی آن نیز از دیرباز شناخته شده بود. بقراط حکیم آنرا برای دردهای معده، روده، گوش درد، دندان درد و ترمیم زخم تجویز می کرد. عصاره گلبرگ آن برای زخم های دهان، سردرد، گلودرد و به عنوان تب بر و همچنین در رفع بی خوابی و درمان استفراغ استفاده می گردید.
تولید گلاب به روش فعلی با قدمتی هزار ساله به شیخ الرئیس ابوعلی سینا حکیم بزرگ ایرانی منسوب است.
عنبرگل به عنوان یکی از فرآورده های صنعت گلابگیری، مایع سیاهی است که در پایان عملیات تقطیر همراه با تفاله گلها در دیگ به جای می ماند و برای درمان دردهای عضلانی موثر است.
اسانس گل محمدی از پیچیده ترین فرآورده های معطر است که در آن حدود 500 ترکیب وجود دارد و هنوز بسیاری از ترکیبات آن شناسایی نگردیده است، به همین دلیل رعایت اصول برداشت و استخراج اسانس و گلاب در گل محمدی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که در غیر اینصورت بسیاری از ترکیبات ظریف و ارزشمند آن در معرض تخریب قرار می گیرند.
شربت گل محمدی در گذشته برای درمان بیماریهای گوارشی و تنفسی استفاده می گردید و علاوه بر آن برای رفع گرمازدگی نیز موثر است.
امروزه در اکثر منابع علمی از گلها و اسانس گل محمدی به عنوان دارو یاد می شود و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار می گیرد.
افشره گل محمدی عمدتاً به عنوان نشاط آور، ضد افسردگی، ضد فشارهای عصبی و ضد استرس مصرف می گردد. به همین دلیل در مجالس ختم استفاده از گلاب برای مصیبت دیدگان مرسوم است.
همچنین استفاده از گل محمدی در رفع ناتوانی های جنسی نیز موثر است، بویژه اینکه غالباً منشاء این بیماری به مشکلات عصبی و افسردگی مربوط می گردد.
علاوه بر آن گل محمدی و در نتیجه گلاب، تقویت کننده قلب است. استفاده از گل محمدی موجب کاهش التهاب می گردد و از اینرو می تواند به عنوان مسکن درد بویژه دردهای مفصلی استفاده گردد.
گل محمدی در فرآورده های بهداشتی
استفاده از فرآورده های گل محمدی برای مصارف بهداشتی به زمان های دور باز می گردد، چرا که علاوه
بر عطر بی نظیر آن، خواص این گیاه در مرطوب کنندگی پوست، رفع چروکهای صورت و درمان التهاب های پوستی بویژه در پوستهای حساس و لطیف همواره مورد توجه بوده است.
امروزه نیز در صنایع بهداشتی بویژه در تولید صابون، لوسیون های پاک کننده پوست، کرم ها و لوسیون های مرطوب کننده از گلاب و اسانس طبیعی این گل استفاده می گردد. ولی مهمترین استفاده از اسانس گل محمدی و گلاب در صنایع عطر سازی است بطوریکه اسانس این گیاه در فرمولاسیون عطرهای بسیار معروف و پرفروش دنیا بکار می رود.
به همین دلیل است که گلاب و اسانس گل محمدی تولید کشورمان هر ساله نه تنها به کشورهای حوزه خلیج فارس بلکه به اروپا به ویژه کشورهای فرانسه و انگلستان صادر می گردد.
یکی دیگر از صادرات کشور در رابطه با این گیاه به غنچه خشک آن مربوط می گردد. غنچه گل محمدی در آب وان حمام و عصاره آن به عنوان نرم کننده و عطر دهنده موهای شما بکار می رود و علاوه بر آن برای مصارف تزئینی نیز کاربرد دارد، از طرفی در بررسی های بعمل آمده مشخص شده که اگر روزانه چندین غنچه گل محمدی را در چای بریزید و بنوشید، از بروز بیماری آلزایمر پیشگیری می کند.
گل محمدی در انواع غذاهای سنتی
استفاده از گل محمدی در شربت، مربا، صنایع شیرینی سازی و گلاب آن در بستنی و انواع دسر در اغلب کشورها مرسوم می باشد.
پودر گلبرگهای گل محمدی همراه با ماست و به عنوان ادویه در بسیاری از غذاها مصرف می گردد. در شمال آفریقا بویژه مراکش ادویه معروفی بنام رأس الحانوت (به معنای رأس ادویه ها) وجود دارد که بسیار مورد توجه است و به دلیل مغذی بودن معمولاً در غذاهای اعیاد بویژه عید فطر از آن استفاده می کنند. ترکیب اصلی این ادویه گل سرخ محمدی است.
استفاده از گلاب در انواع دسرهای ایرانی نظیر شله زرد و حلوا، خیلی از شیرینی ها و همچنین غذاهای هندی، ترکی، و عربی مرسوم است.
دمنوش گل محمدی نیز آرامبخش بوده و حاوی ترکیبات آنتی اکسیدان و ضد سرطان است.
با توجه به موقعیت ممتاز کشورمان در تولید این گیاه ارزشمند محصولات متنوعی از آن در ایران تولید می گردد که از کیفیت و شهرت جهانی برخوردارند.
