عقدا یکی از شهرهای تاریخی استان یزد است که سابقه و قدمتی بسیار طولانی دارد و این قدمت شاید به قرن‌ها قبل از اسلام نیز برسد.
برخی محققان عقدا را شهری شش هزار ساله می‌دانند که در زمان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه دوران ساسانی و به دستور او آباد شده است.
یکی از جوانان عقدایی که شاید محقق رسمی دانشگاهی نباشد اما علاقه و مطالعه و اطلاعات او کمتر از یک محقق نیست، به خوبی می‌تواند عقدا را معرفی کند.
محمدرضا امامی می‌گوید: عقدا در فاصله ۵۰۰ کیلومتری از تهران، ۲۱۰ کیلومتری از اصفهان قرار دارد و ۷۰ کیلومتر بعد از نایین، اولین شهر استان یزد از سمت استان اصفهان و شهر نایین است و ۱۱۰ کیلومتر قبل از شهر یزد در مسیر اصلی واقع شده است.
تاریخ روشنی از زمان پیدایش عقدا در دست نیست
وی می‌افزاید: به دلیل اینکه عقدا در گذشته‌های دور تاریخ نویس نداشته، تاریخ دقیقش مشخص نیست اما آنطور که شنیده‌ام، یکی از مورخان، تاریخ این شهر را مربوط به شش هزار سال پیش اعلام کرده است.
یزدگرد سوم نیز به سه تن از سردارانش که در شرف بازنشستگی از امور نظامی بودند، دستور می‌دهد سه نقطه از ایران را آباد کنند .
سرهنگ «میبدار»، میبد را ایجاد می‌کند و قنات حفر می‌کند و برای مردم کشت و کار ایجاد می‌کند و با ساخت خانه، کم‌کم آن نقطه را آباد می‌کند تا اینکه اکنون آن را به شکل میبد امروزی مشاهده می‌کنیم.
یکی دیگر از سرداران، به نام بیدار، به فاصله هشت تا ۱۰ کیلومتری میبد، بیده را ایجاد می‌کند و سردار دیگری به نام عقدا نیز شهر عقدا را ایجاد می‌کند و بسیاری معتقدند علت نامگذاری عقدا به این نام، به همین دلیل است.
اطلاعات این جوان عقدایی که همه از راه تحقیق و مطالعه به دست آمده بسیار جالب و هیجان انگیز است.
رد پای خواجه نصیرالدین طوسی در عقدا و وجه تسمیه نامگذاری این شهر
می‌گوید: روایت دیگری نیز هست که در زمان وزارت خواجه نصیرالدین طوسی، مردم عقدا که از حملات راهزنان و غارتگرانی که هرازگاهی به آنها حمله‌ور می‌شدند و اموال و محصولاتشان را به غارت می‌بردند، به خواجه نصیر که از عقدا می‌گذشت، شکایت بردند و خواجه نصیر نیز با تدبیر خاص دستور ایجاد دژی مستحکم در دور شهر را داد.
اگرچه تاریخ دقیق مشخص نیست اما خانه‌ها و بناهای مربوط به دوره ایلخانی و آل مظفر در منطقه بسیار است اما خانه‌های عقدا اغلب مربوط به دوره صفوی است ولی از آنجا که بر روی آن کار نشده، تاریخ آن به طور کامل مشخص نیست.
خبر ثبت ملی شدن بافت تاریخی عقدا از همه بیشتر برای این جوان فعال میراث فرهنگی عقدایی خوشحال‌کننده بود، جوانی که علاقه‌اش به میراث گذشتگان و به توسعه گردشگری در حد حرف و شعار باقی نمانده و خود به رغم اینکه پرستاری خوانده، تاکنون بارها دست به تاسیس واحدهای بوم‌گردی در عقدا زده است و به زودی نیز قرار است واحد جدیدی را در دل بافت تاریخی عقدا، همان بافتی که پرونده آن در دست پیگیری برای ثبت ملی است، افتتاح کند.
مسئولان میراث فرهنگی این روزها پیگیر ثبت ملی بافت تاریخی عقدا به عنوان یکی از زیباترین و بکرترین بافت‌های تاریخی کشور هستند.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی اردکان در این زمینه اظهار داشت: بافت تاریخی عقدا که شامل ۴۰ هکتار عرصه ثبتی نظیر خانه، باغ و انارستان است، با پیگیری‌های انجام شده از سوی مدیران اداره کل میراث فرهنگی استان یزد ثبت ملی می‌شود.
محسن میرجانی در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: بافت عقدا با وجود ارزش‌های تاریخی برجسته در تمام مدتی که میراث فرهنگی و گردشگری وضعیت بهتری در کشور یافته، مورد بی‌توجهی قرار گرفته است در حالی که آثاری همچون مسجد جامع عقدا به واسطه در برداشتن شواهدی از سیر تبدیل آتشکده‌ها و نیایشگاه‌های ساسانی به اسلامی همواره مورد توجه محققان بزرگ بوده است.
عقدا کهن‌ترین حوزه استقرار جوامع انسانی در دشت یزد ـ اردکان
وی عقدا را دارای جاذبه‌های باستان‌شناسی و معماری دانست و عنوان کرد: شهر تاریخی عقدا به عنوان یکی از کهن‌ترین حوزه‌های استقرار جوامع انسانی در دشت یزد ـ اردکان مطرح است.
میرجانی یادآور شد: شواهد تاریخی از دوران قبل از اسلام شهر عقدا، به واسطه نبود پژوهش‌های روشمند و بررسی و شناسایی باستان شناسی چندان روشنگر و بارز نیست اما در هر صورت بقایای چارطاقی عقدا به عنوان قدیمی‌ترین اثر ثبتی این منطقه، وجود فضاهای دستکند و بوکن‌هایی که در مسیر مسیل و رودخانه فصلی عقدا واقع شده اند، موجودیت مکان‌های مقدس زرتشتیان چون مهربانو و پارس بانو در زرجوع را نیز باید از جمله آثار تاریخی منتسب به قبل از ورود اسلام به این منطقه به حساب آورد.
وی، خانه‌های تاریخی عقدا در دوره آل مظفر را نیز یکی از شاهکارهای معماری این دوره دانست و افزود: برخی از این خانه‌ها حتی با بناهای موجود در بافت تاریخی یزد از منظر پرکاری و تکلف تزئینات و ظرایف معماری همسنگی و هم‌طرازی دارند.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر اردکان عنوان کرد: یکی از ویژگی‌های شاخص بافت تاریخی عقدا انسجام و کالبدی بودن آن است که می‌تواند مزیت مناسبی برای اجرای طرح های حفاظتی و پایش و ساماندهی این بافت تلقی شود ضمن اینکه پیوسته بودن باغ‌ها و مزارع و انارستان‌های وسیع این شهر که در قدیم از هفت رشته قنات مشروب می‌شده‌اند، این بافت را منحصر به فرد کرده است.
بافت تاریخی عقدا از جمله مناطقی است که به واقع باید سال‌ها پیش ثبت تاریخی می‌شد اما اکنون نیز باید این اقدام را به فال نیک گرفت، البته به شرط آنکه نصب یک تابلوی میراث فرهنگی، سرآغاز بی‌توجهی به نیازهای مردم این بافت نباشد.
