مونا محمدقاسمی: در گذشته‌های دور یلدا، همان آخرین برگ از دفتر پاییز را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند. در این شب عروس هزار رنگ فصل‌ها کوله‌بار خود را جمع کرده و عزم رفتن می‌کند. یلدا شبی است که شاید تنها یک ثانیه بلندتر از دیگر شب‌ها باشد اما مهرش به بلندای یک سال است.
آری یلدا؛ با قدمتی هفت‌هزارساله به ما می‌گوید نیاکان ما هفت هزار سال پیش به دانش روزشماری دست پیداکرده بودند و می‌دانستند نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.
از گذشته‌های دور رسم بر این بوده که در این شب به خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار، شیرینی و میوه‌های گوناگون می‌پرداختند چراکه هرکدام از این‌ها نماد و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
در شب یلدا فال گرفتن از کتاب حافظ اجتناب‌ناپذیر بوده و حاضران با انتخاب گردو و شکستنش از روی پوکی و یا پری آن، آینده خود را پیشگویی می‌کنند.
یلدا فرصتی است تا در این روزهایی که دید و بازدیدهایمان به تماشای عکس پروفایل‌های صفحات مجازی‌مان خلاصه می‌شود یادی کنیم از عزیزترین‌های زندگی‌مان؛ همان‌هایی که در پس مشغله‌های کاری روزمره‌مان کمرنگ شده‌اند. به همین دلیل فضای مجازی اینبار کمپین هایی راه انداخته تا حداقل در این شب به جای سرک کشیدن به به تلگرام و اینستاگرام با خویشاوندان گپ و گفتگو داشته باشیم.
در نگارستان ایران‌زمین هم مانند سایر شهرهای کشور شب یلدا محترم شمرده‌شده و خانواده‌ها تا جایی که می‌توانند تلاش می‌کنند شبی به‌یادماندنی را به همراه خانواده خود خلق کنند. مغازه‌ها و شیرینی فروشی‌ها پرشده از آجیل و کیک و شیرینی‌هایی که به شکل هندوانه نماد فراموش نشدنی شب یلدا تزئین شده‌اند.
فضای شهری آماده شب یلدا
شهرداری گرگان هم با نصب المان‌های مخصوص به شکل هندوانه و انار در میادین مختلف شهر گرگان، فضای شهری را آماده بلندترین شب سال کرده است.
هندوانه که گل سرسبد میوه‌های شب یلداست از ده روز گذشته در میوه‌فروشی‌های گرگان باقیمت بین هزار و ۵۰۰ تومان تا چهار هزار تومان عرضه می‌شود. انار هم به‌عنوان میوه دلربای شب چله افزایش قیمت بین ۵۰۰ تا هزار و ۵۰۰ تومانی را داشته و باقیمت بین سه هزار و ۵۰۰ تا پنج هزار تومان در سطح شهر عرضه می‌شود.
قیمت آجیل شب یلدا هم‌تغییر آن‌چنانی نداشته و بسته به کیفیت آجیل قیمتی معادل ۳۵ هزار تومان تا ۵۰ هزار تومان برای آجیل مخلوط در نظر گرفته‌شده که البته تمام این قیمت‌ها به نسبت و جایگاه مغازه متفاوت است.
فروشندگان بازارچه نعل بندگان گرگان بیشترین خرید مردم را برای شب یلدا هندوانه، انار، پرتقال و تخمه آفتابگردان (شمشکه) نام می‌برند و می‌گویند در طی این سال‌ها رکود بازار و گرانی تأثیری در خرید مردم نداشته و همانند سال‌های گذشته به خرید می‌پردازند.
یک حساب سرانگشتی می توان فهمید که شب نشینی یلدا برای هر گلستانی حدود ۱۰۰ هزار تومان آب می خورد. با این حال همچنان آداب و آئین های یلدا فراموش نشده است.
سید عباسعلی محسنی مفیدی، پژوهشگر فرهنگ گرگان زمین و نویسنده کتاب داستان‌های به گویش گرگانی «کلثوم ننه» گفت: درگذشته مردم گرگان هم مانند سایر شهرهای کشور شب یلدا به خانه بزرگ‌تر خانواده می‌رفتند و غالباً هریک از اعضای خانواده یکی از مواد غذایی موردنیاز شب یلدا را با خود به خانه بزرگ خانواده می‌برده و شب خاطره سازی را می‌ساختند.
محسنی مفیدی حلوای «پشت زیک» را یکی از تنقلات شب یلدا نام برد و گفت: حلوای پشت زیک نوعی حلوای کنجدی بوده که بعد از آماده‌سازی آن را پشت دیگی که روی حرارت بوده پهن می‌کردند.
وی افزود: خواندن فال حافظ، قصه تعریف کردن مادربزرگ‌های شیرین‌بیان، بازی «سنگ چران» یا همان «یه قُل دو قُل»، خوردن آجیل مخصوص شب چران و ... برنامه‌هایی بوده که درگذشته‌های نه‌چندان دور در بین گرگانی‌ها رواج داشته است.
خواندن فال حافظ، قصه تعریف کردن مادربزرگ‌های شیرین‌بیان، بازی «سنگ چران» یا همان «یه قُل دو قُل»، خوردن آجیل مخصوص شب چران و ... برنامه‌هایی بوده که درگذشته‌های نه‌چندان دور در بین گرگانی‌ها رواج داشته استپژوهشگر فرهنگ‌عامه گرگان اظهار کرد: با بررسی خانه‌های قدیمی بافت تاریخی گرگان به این نتیجه می‌رسیم درگذشته هم‌نشینی‌ها نزدیک‌تر بوده چراکه خانه‌های قدیمی از تعداد زیادی اتاق‌های کنار هم تشکیل می‌شده و عمدتاً اعضای خانواده در یک مکان و نزدیک به هم زندگی می‌کردند.
محسنی مفیدی بابیان اینکه درگذشته قداست و احترام پدربزرگ و مادربزرگ‌ها بیشتر حفظ می‌شد، گفت: متأسفانه امروزه اکثر مردم درگیر فضای مجازی شده‌اند و کمتر فرصت می‌کنند به یکدیگر سر بزنند.
البته امروزه بخشی از این فرهنگ حفظ شده اما هر کاری هم کنیم گرمای پکیج های گرمایشی این روزها به پای صفا و صمیمیت کُرسی مادر بزرگ ها در آن زمان نمی رسد.
با نگاه به آداب‌وآئین سایر اقوام گلستان هم متوجه می‌شویم این یلدای اقوام در بیشتر آئین ها شبیه به یکدیگر هستند. مراسم عیدی بردن برای تازه‌عروسان هم یکی دیگر از آیئن هایی است که هنوز برخی از اقوام آن را اجرا می‌کنند.
یلدای مهربانی
تب‌وتاب آمادگی برای شب یلدا و ساختن شبی خاطره‌انگیز اکثر افراد جامعه را در برگرفته است، این را می‌توان از گفتگوهای درون فضای واقعی و مجازی مشاهده کرد، اما دراین‌بین عده‌ای هم هستند که قشر آسیب‌پذیر جامعه را فراموش نکرده‌اند و تلاش می‌کنند شادی شب یلدای خود را با زنان و کودکان بی‌سرپرست و خانواده‌های کم‌بضاعت تقسیم کنند. برخی گروه‌های تلگرامی و مجازی با نشر احادیثی از پیامبر اکرم (ص) و دیگر ائمه اطهار تلاش می‌کنند حس اجتماعی اقشار جامعه را تحریک و آن‌ها را نسبت به برداشتن قدم‌هایی هرچند کوچک تشویق کنند.
جمعیت خیریه امام علی (ع) یکی از این گروه‌های مجازی است که در گروه تلگرامی خود روزشمار یلدا قرار داده و با تشریح برنامه‌های شب یلدای خود برای حضور در کنار کودکان نیازمند و جشن گرفتن با آن‌ها دست یاری می‌طلبد، گروه‌های دیگری هم هستند که با شناسایی خانواده نیازمند ترجیح می‌دهند بسته‌ای از اقلام موردنیاز شب یلدا را تهیه‌کرده و در اختیار خانواده نیازمند قرار دهند.
چه زیباست بااین‌همه آیین و رنگ، این‌همه مهر و محبت یادی کنیم از افرادی که این روزها در حسرت جشن گرفتن یلدا هستند. زنان بی‌سرپرستی که به‌تنهایی بار دوش خانواده خود را می‌کشند. یادی کنیم از کودکان بی‌سرپرستی که کسی نیست فال حافظ برایشان بگیرد. یادی کنیم از کودکانی که آجیل شب یلدا را فقط پشت ویترین مغازه‌ها با چشم‌هایشان مزه مزه می‌کنند، به امید یلدایی بدون فقر.
