زیارت اربعین و بارگاه سیدالشهدا(ع) بنابر حدیثی از امام حسن عسکری(ع) یکی از پنج نشانه‌ای است که در تعریف مؤمن آمده است و برهمین اساس، هرساله جمعیت عظیم و میلیونی مسلمانان از اقصی نقاط جهان در آستانه اربعین سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، به انجام سنت دیرینه پیاده‌روی به مقصد کربلای معلی می‌پردازند و از این روی در آستانه اربعین حسینی، عاشقان زیادی اعم از عرب، عجم، مسیحی، یهود پای در مسیر عشق می‌گذارند و راهی کربلای معلی می‌شوند.
اخبار مذهبی- اما در پیاده‌روی اربعین ضمن آداب و نکاتی که به همراه دارد، شب و روز آن نیز دارای اعمال و آدابی است که یکی از این آداب زیارت حرم سیدالشهدا(ع) و ۷۲ شهید کربلاست که روایات بسیاری نیز درمورد زیارت قبور شهدا بیان شده است.
یکی از مهم‌ترین علل جایگاه ویژه اربعین در میان شیعیان، روایت امام حسن عسکری(ع) است که بر فضیلت این روز تاکید شده که فرمود: «نشانه‌های مؤمن پنج چیز است؛ به جای آوردن پنجاه و یک رکعت نماز( ۱۷ رکعت نماز واجب و ۳۴ رکعت نافله)، زیارت اربعین (امام حسین)، انگشتر به دست راست نهادن، پیشانی را به هنگام سجده بر خاک گذاردن و بسم اللّه الرّحمن الرّحیم را در نماز بلند گفتن؛
ائمه(ع) برای ادامه این مسیر و از یاد نرفتن قیام خونین کربلا، این روز را بزرگ شمرده و از اولین زائر حسینی یعنی جابر بن عبدالله انصاری که در اولین اربعین خود را به قبر شهدای کربلا رساند، تجلیل کردند؛ و سفارش‌های بسیاری درباره ثواب زیارت امام حسین(ع) در روزهای خاص و در تمام طول سال مطرح کردند.
غسل زیارت و دعا
شیخ طوسی در کتاب مصباح از صفوان جمّال روایت کرده: از امام صادق(ع) برای زیارت مولایمان حسین(ع) اجازه خواستم و استدعا کردم برای من جهت زیارت آن حضرت دستورالعملی ذکر کند که به آن صورت به زیارت اقدام کنم. فرمود: ای صفوان، پیش از حرکت به سفر، سه روز روزه بدار و روز سوم غسل کن. پس اهل و عیال خود را نزد خویش جمع کن و چنین بگو «اللّهم انیّ استودعک… ». آنگاه دعایی تعلیم او فرمود که وقتی به فرات برسد بگوید. سپس فرمود: با آب فرات غسل کن. به‌درستی که پدرم مرا از پدرانش علیهم السّلام خبر داد که رسول خدا(ص) فرمود: همانا فرزند من حسین، پس از من در کنار فرات کشته خواهد شد، هر که او را زیارت کند و از فرات غسل نماید، گناهان او بریزد و مانند روزی شود که مادر او را به دنیا آورده است.
چون غسل کنی در حال انجام غسل بگو: «بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ اللهُمَّ اجْعَلْهُ نُورا وَ طَهُورا وَ حِرْزا وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ سُقْمٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ اللهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبِی وَ اشْرَحْ بِهِ صَدْرِی وَ سَهِّلْ لِی بِهِ أَمْرِی: به خدا و با خدا. خدایا آن را قرار ده روشنی و پاک کننده و نگهدارنده و شفای از هر درد و بیماری و آفت و آسیب. خدایا دلم را با آن پاک کن و سینه‌‌ام را بگشای و کارم را با آن آسان گردان».
لباس تمیز و آراستگی و خوش‌بویی
در زیارت حضرت امام حسین (ع) آمده است :«هر گاه به زیارت آن حضرت رفتی، از کنار فرات غسل کن، لباس‌های پاکیزه بپوش و پا برهنه به سوی حرم عزیمت کن».
ذکر تسبیح و تکبیر
در زیارت امام حسین(ع) روایت شده که قبل از زیارت و در بدو ورود، حتی وقتی به فرات می‌رسد تا غسل زیارت کند، صد مرتبه الله اکبر، صد مرتبه لا اله الا الله و صد مرتبه صلوات بگوید. نیز در روایت است: هنگام زیارت وقتی مقابل قبر امام معصوم قرار گرفت، بگوید: «لا اله الا الله وحده لا شریک لَهُ»، ثواب بسیار بری او نوشته می‌شود.
حضور در کنار قبر و بوسیدن ضریح
ادب دیگر در زیارت، که نشانه محبت و ارادت بیشتر است، نزدیک شدن به قبر، دست نهادن به آن، بوسیدن و ابراز اشتیاق است. داستان زیارت اربعین جابربن عبدالله انصاری و عطیه گواه این زیارت عاشقانه است که دست روی قبر سیدالشهدا نهاد و بر او درود و سلام داد.
مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، ضمن بحث از آداب زیارت به این نکته اشاره می کند که برخی می‌پندارند رعایت ادب به حریم امامت، به آن است که زائر هر چه دورتر بایستد و به قبر و ضریح نزدیک نشود. ایشان این را اشتباه می‌دانند و تأکید می‌کنند که نزدیک شدن به قبر و ضریح و بوسیدن آن یکی از آداب است.
زیارت اربعین
خواندن زیارت اربعین حتی از راه دور و هم زیارت کردن در کنار قبر حضرت امام حسین(ع) از نزدیک در روز اربعین مورد عنایت است که علماء و اولیای الهی برای زیارت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین اهمیت و جایگاه والایی قائلند و با پای پیاده از نجف اشرف به سوی کربلا رهسپار می‌شوند، بی‌شک جابر بن عبدالله، نخستین زائر کربلای معلی در روز اربعین سال ۶۱ هجری است، این سنت حسنه نیز در سال‌های حضور ائمه معصومین(ع) با وجود حکومت سفاک و خونریز اموی و عباسی انجام شده است.
زیارت وداع اربعین
سید بن طاووس گفته است که من برای زیارت اربعین وداعی یافته‌ام که مخصوص به این زیارت است. باید که بایستی پیش روی ضریح و بگویی:
«السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی وَصِیِّ رَسُولِ اللَّهِ.
سلام بر توای پسر رسول خدا! سلام بر توای پسر علی مرتضی جانشین رسول خدا!
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ الْحَسَنِ الزَّکِیِّ.
سلام بر توای پسر فاطمۀ زهرا سرور زنان جهان! سلام بر توای وارث امام حسن پاک!
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَی خَلْقِهِ.
سلام بر توای حجت خدا در زمین و گواه او بر آفریدهها
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الشَّهِیدَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلَایَ وَ ابْنَ مَوْلَایَ
سلام بر توای ابا عبد اللّه شهید! سلام بر توای مولای من و پسر مولای من!
أَشْهَدُ أَنَّکَ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ
گواهی میدهم که تو نماز را به پا داشتی و زکات دادی و امر به معروف و نهی از منکر کردی
وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ عَلَی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّکَ أَتَیْتُکَ
و در راه خدا جهاد نمودی تا اینکه امر یقین تو را فرارسید و نیز گواهی میدهم که تو دلیل روشن از سوی پروردگارت داشتی؛ و اگر از دور زیارت کند باید بگوید:
توجّهت إلیک یَا مَوْلَایَ زَائِراً وَافِداً رَاغِباً مُقِرّاً لَکَ بِالذُّنُوبِ.
ای مولای من! اکنون من به عنوان زایر، واردشونده، گراینده، اقرارکنندۀ به گناه و گریزان از خطا.
هَارِباً إِلَیْکَ مِنَ الْخَطَایَا لِتَشْفَعَ لِی عِنْدَ رَبِّکَ.
به درگاه تو آمدهام تا در نزد پروردگارت از من شفاعت کنی.
یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ حَیّاً وَ مَیِّتاً، فَإِنَّ لَکَ عِنْدَ اللَّهِ مَقَاماً مَعْلُوماً وَ شَفَاعَةً مَقْبُولَةً
ای پسر رسول خدا! درود خدا بر تو در حال حیات و مرگ تو، زیرا تو در نزد خدا از مقام معلوم و شفاعت مورد پذیرش برخورداری.
لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ هتک حَرَمَکَ وَ غَصَبَ حَقَّکَ.
خداوند کسانی را که به تو ستم نمودهاند لعنت کند و نیز کسانی را که تو را محروم نموده، حقت را غصب نموداند لعنت کند
وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ خَذَلَکَ، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ دَعَوْتَهُ فَلَمْ یُجِبْکَ وَ لَمْ یُعِنْکَ
و قاتلان تو را لعنت کند و آنان را که دست از یاری تو کشیدند لعنت کند و آنان را که خواندی و به تو پاسخ مثبت ندادند و تو را یاری نکردند لعنت کند
وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَنَعَکَ مِنْ حَرَمِ اللَّهِ وَ حَرَمِ رَسُولِهِ وَ حَرَمِ أَبِیکَ وَ أَخِیکَ
و نیز کسانی را که از رفتن تو به سوی حرم خدا و حرم رسول خدا و حرم پدر و برادرت جلوگیری کردند لعنت کند
وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَنَعَکَ مِنْ شُرْبِ مَاءِ الْفُرَاتِ لَعْناً کَثِیراً یَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً.
و کسانی را که تو را از نوشیدن آب فرات منع کردند بسیار و پیدرپی لعنت کند.
اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ عَالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ.
خدایا!ای پدیدآورندۀ آسمانها و زمین! دانای پنهان و آشکار!
أَنْتَ تَحْکُمُ بَیْنَ عِبَادِکَ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ، وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ.
تو بین بندگانت در آنچه اختلاف دارند حکم میکنی و زود است آنانی که ظلم کردند بدانند کدامین جایگاه بازگشتشان است.
اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَتِهِ، وَ ارْزُقْنِیهِ أَبَداً مَا بَقِیتُ وَ حَیِیتُ یَا رَبِّ.
خدایا این زیارت را آخرین عهدم از زیارت قرار مده و همیشه برایم تا وقتی که باقی و زنده هستم روزیام گردان، ای پروردگار
وَ إِنْ مِتُّ فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
و اگر مردم مرا در گروه ایشان محشور فرما، ای مهربانترین مهربانان!
