شاید کمتر کسی به این موضوع توجه کند که بخشی شکوفایی علم اسلامی در دوران امامت امام باقر (ع) و امام صادق (ع) به سبب تلاش‌های شبانه روزی امام چهارم شیعیان علی بن حسین (ع) بود. شاید این سخن سید الساجدین (ع) گویای ایجاد بستر گسترش علم به دست امام سجاد (ع) است. این امام معصوم در مورد فضیلت دانش اندوزی می‌فرمایند: «اگر مردم می‌دانستند دانش آموزی چه فایده‌ای دارد، دنبال آن می‌رفتند؛ اگرچه در راه آن خون دل بریزند و به گرداب‌ها فرو افتند. به راستی که خدای تعالی به دانیال نبی وحی کرد؛ مبغوض‌ترین بندگانم نزد من، آن نادانی است که حق اهل دانش را سبک شمارد و از آنان پیروی نکند و دوست‌ترین بندگانم نزد من، کسی است که از دانایان پیروی می‌کند»
عبادت طولانی و زینب بخشی به مومنان
البته امام سجاد (ع) را همه به عبادت‌های طولانی و عرفان معنوی می‌شناسند. بی تردید عبادت و علم دوشا دوش هم در سیره عملی امام چهارم (ع) پیش رفتند که مقدمات شکوفایی اسلام در دوران دو امام معصوم بعدی، ایجاد شود. ابن عباس از رسول خدا (ص) روایت می‌کند که ایشان فرمودند: «هرگاه روز قیامت شود، ندا دهنده‌ای در میان جمع اهل محشر ندا می‌دهد که مایه زینت عابدان کجاست. در آن هنگام، فرزندم، علی بن الحسین (ع) با کمال سرفرازی و سربلندی در محشر ظاهر می‌شود و میان صفوف حرکت می‌کند».
بانوی ایرانی که همسر امام حسین (ع) بود
در این‌باره با حجت الاسلام و المسلمین حسین غفاری کارشناس مذهبی و پژوهشگر دینی گفتگو کردیم. وی به خبرنگارحوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان،گفت: امام سجاد (ع) در سال ۳۸ هجری در شهر مدینه متولد شدند که یکی از مولود‌های با برکت در میان اهل بیت (ع) بود. چراکه هم پدر بزرگوارشان سید الشهدا (ع) و هم مادرشان حضرت شهربانو (س) بودند. مادر امام سجاد (ع) بنابر بسیاری از نقل‌ها از سلسه ساسانی هستند. این بانو فضیلت‌های معنوی فراوانی داشتند.
چرا امام سجاد (ع) به پرورش موالیان پرداختند؟
وی درباره فعالیت‌های زین العابدین (ع) در دوران امامتشان بیان کرد: بسیاری از فعالیت‌های امام سجاد (ع) فقط گردآوری صحیفه سجادیه را شنیدند. این در حالی است که امام چهارم (ع) فعالیت‌های مهم دیگری مانند تربیت موالیان بود. موالیان، ایرانیانی بودند که در شهر‌های غیر عراقی مانند کوفه، بصره و مدینه خدمتگذار بودند. این افراد شامل آقایان و بانوان بودند. موالیان انسان‌های خیری بودند و در خانواده‌های مختلف عراقی‌ها و اهالی عربستانی نفوذ می‌کردند. در میان موالیان محدثان زیادی شکل گرفتند و رشد معنوی فراوانی کردند. برخی از این افراد هم در بین طایفه بنی امیه رشد کردند که به این ترتیب دشمن اهل بیت (ع) شدند. در داستان کربلا بسیاری از این افراد جزو زیر دستان عمر سعد بودند و از طرفی خیلی از موالیان محب اهل بیت (ع) بودند. جالب اینجاست که امام سجاد (ع) روی موالیان سرمایه گذاری ویژه‌ای کردند.
غلامانی که بی بهانه آزاد می‌شدند
این کارشناس مذهبی درباره دیگر فعالیت‌های امام سجاد (ع) اظهار کرد: حضرت سید الساجدین (ع) برای اینکه می‌خواستند مکتب جعفری را حیات دوباره ببخشند، غلام‌هایی را بدون این که به آن‌ها نیازی داشته باشند، می‌خریدند و به بهانه‌های مختلف که مثلا فلان غلام عمل خوبی انجام داده است، می‌بخشیدند و آزاد می‌کردند. یکی دیگر از نویسندگان می‌گوید، خرید برده‌ها و آزاد کردن آن‌ها به دست امام چهارم به گونه‌ای انجام می‌شد که غلام‌ها دوست داشتند حضرت (ع) آن‌ها را ببینند. طبق برخی از نقل‌ها امام سجاد (ع) تا ۵۰ هزار غلام را خریدند و آزاد کردند.
امام چهارم سراغ سودانی‌ها رفتند
حجت الاسلام و المسلمین غفاری ادامه داد: کتاب «اعیان الشیعه» اثر بسیار خوب و مفیدی است و زندگی چهارده معصوم را به زیبایی بیان کرده است. در این کتاب آمده که امام زین العابدین (ع) برخی از سودانی‌ها را می‌خرید، در حالی که به آن‌ها نیازی نداشت. نتیجه این فعالیت‌های امام چهارم (ع) سبب می‌شد که سخن امام (ع) نشر پیدا می‌کرد. بسیاری می‌پرسد که چرا امام سجاد (ع) انقدر مباحث عبادی و مناجات‌های گوناگون را مطرح کردند. دلیل این کار جهل سیاسی و مذهبی بود که بر مردم حکمفرما شده بود. علاوه بر این قدرت حکومت ظالم وقت سبب افزایش این جهالت شده بود. به فاصله ۳ سال پس از واقعه عاشورا ماجرای حره به وجود آمد که فساد‌ها و تجاوز‌های فراوانی را در پی داشت؛ سپس قیام‌های زیادی از جمله قیام مختار (ره) نیز صورت گرفت. به همین دلیل امام سجاد برای رفع جهالت و تقویت ایمان و معنویات مردم، روش تربیت موالیان و انجام اعلام طولانی عبادی را پایه ریزی کردند. تربیت این افراد سبب شد در زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) موالیان جزو اصحاب حدیث شوند و شکوفایی علم و شناخت اهل بیت (ع) بیش از پیش مطرح شود.
شهربانو هدیه‌ای ایرانی به امام حسین (ع) از جانب خدا
این پژوهشگر دینی درباره شهربانو مادر امام سجاد (ع) توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: ازدواج حضرت شهربانو با امام حسین (ع) شبیه به واقعه ایست که برای حضرت نرجس خاتون (س) همسر امام حسن عسگری (ع) و مادر امام زمان (عج) افتاده است. پیامبر اکرم (ص) و امام حسین (ع) به خواب شهربانو می‌روند و پیامبر (ص) به این بانوی پاک دامن وعده می‌دهد که به زودی به ما می‌پیوندید. در شب دوم حضرت زهرا (س) به خواب شهربانو می‌آیند، احکام اسلام را به ایشان عرضه می‌کنند و حضرت شهربانو این موضوع را می‌پذیرند. ام البنین هم اتفاق مشابهی برایش رخ داد. یکی از الطاف خداوند این است که هم از بین کنیزان زن، افرادی برگزیده می‌شوند که همسر و مادر امام معصوم باشند، هم از افراد بزرگی مانند شهربانو برای همسری معصومان انتخاب می‌شدند. وقتی حضرت شهربانو به مدینه آمد، امام علی (ع) با فارسی دری با ایشان سخن گفتند. امام علی (ع) نام او را پرسید، شهربانو خودش را به عنوان شاه جهان معرفی کرد که امام علی (ع) فرمودند، شما شهربانو هستید و آن اسم فقط ویژه حضرت فاطمه زهرا (س) است. از آن زمان همسر امام حسین (ع) به شهربانو معروف شدند.
چند ثانیه فاصله از کنیزی تا همسر معصوم شدن
وی در پایان اضافه کرد: طبق نظر شیعیان امیر المومنین (ع) خطاب به حضرت شهربانو گفتند که شما در انتخاب همسرتان آزادید. چنین اختیاری را رسول خدا داده بود. پیامبر فرمودند: افرادی که بزرگ هستند و اسیر شدند، آن‌ها را آزاد کنید. پس از اینکه چنین آزادی از سوی امیر المومنین (ع) صادر شد، شهربانو به امام حسین (ع) اشاره کردند و امیر المومنین (ع) به عنوان وکیل این بانو را به عقد امام حسین (ع) در آمدند. حضرت شهربانو پس از به دنیا آمدن امام سجاد از دنیا می‌روند. اینکه می‌گویند حضرت شهربانو در کربلا حاضر بودند، ادعای درستی نیست.
